پایگاه خبری خبر آنی- گروه استان‌ها: در میانه بافت تاریخی قزوین، شهری که زمانی پایتخت صفویان و مرکز نظم هندسی شهرسازی ایرانی بود پروژه‌ای با نام «انصاری شرقی» به یکی از مناقشه‌برانگیزترین موضوعات سال‌های اخیر تبدیل شده است.
این طرح که در ظاهر با هدف توسعه شهری و تسهیل ترافیک آغاز شد اما در عمل می‌تواند آخرین ضربه بر پیکر تاریخی محله بلاغی و خیابان سپه سابق به عنوان نخستین خیابان ایران باشد.
اما در حالی که تا چندی پیش میراث فرهنگی اصلی ترین مخالف اجرای این طرح بود و حتی مدیران این وزارتخانه در دفعات متعدد بر توقف اجرای این طرح تاکید کرده بودند سید مهدی حسینی مدیرکل میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی استان قزوین چندی پیش در گفت‌وگو با یک رسانه محلی در اظهاری نظری متفاوت و چه بسا عجیب اجرای این پروژه را موجب رفاه و آسایش مردم دانست.
وی در این گفت‌وگو در دفاع از هزینه کرد شهرداری عنوان کرد: «حسینی با بیان اینکه تا آغاز پروژه انصاری شرقی ۲ تا سه ماه زمان لازم است، ادامه داد: فاز نخست و دوم این پروژه اجرا شده و اگر فاز نهایی اجرایی نشود، به هدر رفت هزینه‌ها منجر خواهد شد، چراکه اعتقاد دارم اگر قرار بود این پروژه اجرایی نشود، باید از همان ابتدا جلوی کار گرفته می‌شد.»
این صحبت‌های حسینی که تا چندماه پیش هیچ سابقه‌ای در حوزه میراث فرهنگی نداشته در حالی مطرح شد که شورای عالی شهرسازی و معماری در جلسه ۸ مهر ۱۴۰۴ با طرح جدید احداث محور ترافیکی در محله تاریخی بلاغی قزوین مخالفت کرده و بر استمرار مصوبات خود تاکید داشت.
این اظهار نظر مدیرکل میراث فرهنگی قزوین باعث شد تا نگرانی‌های جدیدی در حوزه پروژه انصاری شرقی و سکوت و یا حتی همراهی میراث فرهنگی استان قزوین برای تخریب بافت تاریخی قزوین ایجاد شود.
هیچ مجوزی برای انصاری شرقی صادر نشده است
مطهره کشاورز پژوهشگر حوزه میراث فرهنگی در گفت‌وگو با سرویس‌خبری مهر اظهار کرد: طرح انصاری شرقی، طرحی است که در مسیر خود از بافت تاریخی شهر عبور می‌کند و آثار ارزشمندی از جمله حمام بلاغی و مسجد و مدرسه حیدریه را در معرض تهدید قرار داده است.
وی افزود: این طرح بیش از سه دهه است که به عنوان یکی از چالش‌های اصلی حوزه میراث فرهنگی در قزوین مطرح است و تاکنون هیچ سند بالادستی یا مجوز قانونی برای اجرای آن وجود نداشته است.
این پژوهشگر عنوان کرد: تا به امروز هیچ کارشناس یا مقام قانونی، مجوزی برای اجرای این طرح صادر نکرده است اما بر اساس بررسی‌هایی که در اواخر مدیریت قبلی میراث فرهنگی انجام دادم مشاهدات حاکی است که خانه‌های مسیر طرح از جمله آرامگاه تاریخی چهل‌دختران که شهرداری آن را تملک کرده بود تخریب و یا تملک شده‌اند.
کشاورز ادامه داد: امروز در حالی شهرداری قزوین از پیشرفت ۸۰ درصدی این طرح سخن می‌گوید که این اقدام کاملاً غیرقانونی است و این طرح اصلاً مصوبه شورای عالی معماری و شهرسازی و مجوز وزارت میراث فرهنگی را ندارد اما طبق اعلام رسمی شهردار قزوین، این طرح بیش از ۸۰ درصد پیشرفت داشته و این خود نشان‌دهنده نقض آشکار قانون و تجاوز به حریم آثار ثبت ملی است.
انصاری شرقی مانع ثبت جهانی خیابان شهدا
وی با اشاره به موقعیت تاریخی خیابان سپه تصریح کرد: خیابان سپه اثر ثبت ملی است و هرگونه دخل و تصرف در آن، اقدامی غیرقانونی محسوب می‌شود و چنانچه جداره‌های بالای خانه آقای ابوترابی که توسط شهرداری تملک شده، تخریب شود این اقدام به منزله نقض قانون حفاظت از آثار ملی خواهد بود و برای همیشه شانس ثبت جهانی خیابان سپه را از قزوین می‌گیرد.
این پژوهشگر با بیان اینکه محدوده اجرای طرح در حریم آثار ارزشمندی مانند دولتخانه صفوی قرار دارد، گفت: این منطقه واجد ارزش‌های میراثی متعددی است و نیازمند حفاظت مضاعف است اما در حالی که شورای عالی شهرسازی و معماری کشور در سال گذشته صراحتاً اجرای این طرح را به شکل فعلی رد کرده بود مقامات محلی همچنان از اجرای آن سخن می‌گویند.
مدیران پیشین میراث از تبعات سنگین انصاری شرقی مطلع بودند
وی گفت: به نظر می‌رسد برای نخستین‌بار، مقام استانی میراث فرهنگی از اجرای طرح انصاری شرقی دفاع کرده است در حالی‌که مدیران پیشین از جمله آقای خزائلی هرگز از این طرح دفاع نکردند زیرا از تبعات سنگین آن برای میراث فرهنگی کشور آگاه بودند.
کشاورز با اشاره به ادعای برخی مبنی بر اینکه اجرای طرح موجب رفاه مردم می‌شود، گفت: بر اساس مطالعات ترافیکی، این طرح در بهترین حالت تنها چهار درصد از بار ترافیکی محدوده را کاهش می‌دهد، در حالی‌که هزینه‌های سنگینی به میراث فرهنگی وارد می‌کند و قزوین را از امکان ثبت جهانی به عنوان پایتخت دولت صفوی محروم می‌سازد.
وی ادامه داد: میراث فرهنگی پشتوانه تاریخی و هویتی یک ملت است و نباید در برابر پروژه‌های عمرانی قربانی شود. اجرای هر پروژه‌ای در محدوده بافت تاریخی قزوین باید با بررسی‌های کارشناسی و کاوش‌های باستان‌شناسی همراه باشد؛ در حالی که قزوین، با وجود پیشینه تاریخی غنی، از کاوش‌های شهری کافی برخوردار نیست.
این پژوهشگر افزود: حتی کاوش‌های دکتر چگینی در مسجد و مدرسه حیدریه در جریان اجرای طرح انصاری شرقی منجر به کشف شواهد ارزشمندی از دوران سلجوقی شد و همین امر اجرای طرح را در آن زمان متوقف کرد. این موضوع نشان می‌دهد هرگونه حفاری در این محدوده می‌تواند لایه‌های ناشناخته‌ای از تاریخ قزوین را آشکار کند و تخریب آن به معنای نابودی بخشی از تاریخ کشور است.
وی تأکید کرد: مقام‌های مسئول به جای توجیه هزینه‌های انجام‌شده باید بپرسند چگونه شهرداری بدون مصوبه شورای عالی شهرسازی چنین پیشرفتی داشته است.
کشاورز در پایان با اشاره به مصوبه سفر مقام معظم رهبری به قزوین گفت: حفظ هویت تاریخی قزوین از تأکیدات رهبری است و آزادسازی محدوده دولتخانه صفوی نیز بر همین اساس آغاز شد. بنابراین استناد به «خواست رهبری» برای تخریب بافت تاریخی، کاملاً در تعارض با واقعیت و مصوبات موجود است.
انصاری شرقی حاصل تصمیم گیری اشتباه
مریم اطیابی یکی دیگر از کارشناسان حوزه گردشگری نیز در گفت‌وگو با سرویس‌خبری مهر اظهار کرد: اجرای پروژه‌هایی مانند انصاری شرقی حاصل تصمیم‌گیری‌های جمعی و اشتباهات تکرارشونده است؛ شهر قزوین طی سال‌های گذشته محله‌های تاریخی خود را از دست داده و زنجیره‌های انسانی و ارتباطات اجتماعی که شناسنامه هویتی شهر را می‌ساختند، متلاشی شده‌اند.
اطیابی خاطرنشان کرد: قزوین دارای شناسنامه و هویتی مشخص است و باغات و بافت‌های سنتی آن بر اساس ساختار طبیعی و بافت‌محور شکل گرفته‌اند؛ بنابراین تقلید بی‌رویه از خطاهای شهرسازی پایتخت‌محور، موجب فدا شدن سرمایه‌های میراثی و طبیعی شهر شده است.
این کارشناس یادآور شد: در مورد انصاری شرقی، کارشناسان میراث، باستان‌شناسان و شهرسازان بارها مخالفت خود را اعلام کرده‌اند و در مراجع تخصصی نیز این طرح رد شده است اما شهرداری با تملک گسترده املاک، گمان کرده می‌تواند بدون رعایت مصوبات و ضوابط، مسیر خیابان را باز کند.
قلب تاریخی قزوین در محله بلاغی واقع است
اطیابی با تأکید بر اینکه قلب تاریخی قزوین در محله بلاغی واقع است، گفت: اسناد باستان‌شناسی مسجدمدرسه حیدریه نشان‌دهنده لایه‌هایی از دوره‌های سلجوقی و حتی دیلمی و آل بویه است و این امر حاکی از جایگاه اولیه شکل‌گیری شهر در این محدوده است.
وی افزود: خیابان سپه به عنوان یکی از نخستین خیابان‌های ایران و بخشی از شناسنامه ملی کشور است و وجود آثار زیرسطحی در این مسیر محرز است؛ تملک و تخریب مغازه‌ها و جداره‌های تاریخی در مجاورت مسجدمدرسه و دولتخانه صفوی، یعنی قربانی کردن لایه‌های قاجار، صفوی و دوره‌های کهن‌تر برای ساخت یک خیابان جدید است.
اصرار مسئولان شهری برای انصاری شرقی تعجب برانگیز است
وی با اشاره به جلسات و آرای شورای عالی معماری و کمیته‌های فنی گفت: در سال‌های گذشته و حتی در آخرین جلسات کمیته فنی، مخالفت‌ها نسبت به اجرای این طرح ادامه داشته است و شورای عالی معماری شهرسازی نیز بارها طرح پیشنهادی را مردود اعلام کرده و خواستار بازنگری و ارائه طرحی محله‌محور شده است اما سوال اینجا است که چرا پس از سه دهه اصرار به اجرای این پروژه وجود دارد و مسئولان استانی و شهری همچنان از مسیرهای نادقیق و بدون پشتوانه کارشناسی پیروی می‌کنند؟
وی همچنین به ضرورت حفاظت از آثار ثبت‌شده ملی و تکلیف قانونی مدیران برای صیانت از سرمایه‌های عمومی اشاره کرد و گفت: هنگامی که بخشی از شهر ثبت ملی یا بافت تاریخی اعلام می‌شود، آن محدوده متعلق به همه ملت است و مسئولان موظف‌اند از بیت‌المال و میراث عمومی حفاظت کنند.
اطیابی در پایان از مدیران خواست به جای توجیه هزینه‌های انجام‌شده، پاسخ دهند با چه مجوز و مبنایی اجازه تملک و پیشروی در بافت تاریخی داده شده است و هشدار داد: ادامه این روند، خیابان سپه و دولتخانه صفوی را از چشم‌انداز تاریخی و ثبت بین‌المللی محروم خواهد کرد.
چیزی به نام انصاری شرقی وجود ندارد
محسن طوسی‌ثانی، سرپرست اداره‌کل حفظ و احیای بناهای تاریخی وزارت میراث فرهنگی، در گفت‌وگو با سرویس‌خبری مهر با اشاره به مباحث اخیر پیرامون طرح انصاری شرقی در قزوین اظهار کرد: واقعیت این است که موضوع در کمیته فنی و سپس در شورای عالی شهرسازی و معماری کشور مطرح شد و نظر کمیته فنی عیناً در شورا نیز تأیید شد؛ در هیچ‌کدام از این مراحل، چیزی تحت عنوان «پروژه انصاری شرقی» تصویب نشده است.
وی افزود: از نگاه شورای عالی، هیچ اقدام عملیاتی یا عمرانی تحت عنوان خیابان‌کشی جدید در محدوده تاریخی محله بلاغی تعریف نشده است و شورای عالی صرفاً بر اجرای طرح ساماندهی بافت و احیای فضاهای تاریخی و واجد ارزش تأکید دارد.
طوسی‌ثانی در ادامه با اشاره به جزئیات مصوبه گفت: در مصوبه شورای عالی شهرسازی آمده است که محله بلاغی ساماندهی شود، تخریب‌های دهه نود بازسازی گردد و فضاهای خدماتی و گردشگری جایگزین بافت از بین‌رفته شود. این مصوبه همچنین به احیای حدود ۶۷ پلاک واجد ارزش تاریخی اشاره دارد که باید در قالب طرح احیا و بازآفرینی مورد توجه قرار گیرند.
وی با بیان اینکه هیچ عنوانی مانند «خیابان جدید»، «محور انصاری شرقی» یا طرح مشابه در مصوبات شورا وجود ندارد، تصریح کرد: دوستان در سطح استان گاهی از عنوان‌هایی استفاده می‌کنند که اساساً در شورای عالی مطرح نبوده و در هیچ سند مصوبی وجود ندارد.
سرپرست اداره‌کل حفظ و احیای بناهای تاریخی یادآور شد: آخرین نسخه رسمی مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری به‌وضوح بر احیا و بازآفرینی محله بلاغی تأکید دارد.
طوسی‌ثانی در پایان خاطرنشان کرد: چنانچه اقدامی تحت عنوان طرح انصاری شرقی در بافت تاریخی قزوین انجام شود، فاقد مبنای قانونی و خارج از مصوبات شورای عالی خواهد بود و مسیر قانونی، اجرای کامل طرح احیا و حفظ میراث تاریخی محله است، نه خیابان‌کشی یا تخریب بناهای واجد ارزش.
به گزارش مهر پروژه انصاری شرقی در قزوین، حالا فراتر از یک طرح عمرانی ساده، به نمادی از چگونگی مواجهه ما با «میراث و توسعه» تبدیل شده است؛ دو مفهوم که در نگاه بسیاری باید در تعارض با هم نباشند اما در عمل بارها در ایران به حذف یکی به سود دیگری انجامیده است.
شواهد موجود نشان می‌دهد طرحی که در ظاهر با عنوان ساماندهی و بهسازی بافت تاریخی مطرح شده، در مسیر اجرا ماهیتی متفاوت پیدا کرده و اکنون در نقطه‌ای ایستاده که نه به توسعه منسجم شهری منتهی می‌شود و نه به حفظ ساختار تاریخی قزوین.
تناقض میان طرح‌های مصوب، تصمیم‌های اجرایی و اصرار بر ادامه پروژه در غیاب مجوز رسمی، پرسش‌هایی جدی درباره شفافیت تصمیم‌سازی‌های شهری به‌ویژه در محدوده‌های تاریخی ایجاد کرده است.
قزوین، شهری با هویت تمدنی و میراثی کم‌نظیر، نیازمند نگاهی است که توسعه را در تداوم تاریخ تعریف کند نه در تخریب آن. اگر این نگاه شکل نگیرد، خیابان‌هایی که امروز به نام «نوسازی» باز می‌شوند، فردا ممکن است بر بقایای حافظه‌ای بسته شوند که دیگر هرگز بازگشتنی نیست.
