به گزارش خبرنگار، حسین افشین، معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس‌جمهور، در رویداد جایزه ملی تأمین مالی فناوری و نوآوری ایران که امروز در تالار قلم سالن همایش‌های بین‌المللی کتابخانه ملی برگزار شد، اظهار کرد: امروز به‌خوبی می‌دانیم که علم و فناوری دیگر پدیده‌ای تجملی، نمایشی یا لوکس محسوب نمی‌شود؛ بلکه زیربنای بقا، رقابت و پیشرفت کشورهاست.
وی ضمن اشاره به اینکه پیشرفت و بقای کشور بدون زیرساخت مناسب تأمین مالی ممکن نیست، گفت: زمانی نگاه شرکت‌های دانش‌بنیان این بود که یک ایده آزمایشگاهی به یک محصول تجاری تبدیل شود. در همان چارچوب نیز برای تأمین مالی برنامه‌ریزی می‌شد؛ یعنی هدف این بود که یک نوآوری یا فناوری از دل آزمایشگاه بیرون بیاید و به مرحله تجاری‌سازی برسد.
افشین تصریح کرد: اما این مدل دیگر پاسخگو نیست. آن یک مرحله بوده و تمام شده است. امروز شرکت‌های دانش‌بنیان به بلوغ کافی رسیده‌اند و نیاز به تأمین مالی در مقیاس بسیار بزرگ‌تری دارند. با این حال، این تغییر در ذهن بسیاری از مسئولان هنوز جای نگرفته است.
او با انتقاد از نگاه محدود نسبت به سرمایه‌گذاری در شرکت‌های دانش‌بنیان، گفت: تصور غالب این است که با یک تا دو میلیارد تومان، تأمین مالی این شرکت‌ها به پایان می‌رسد، در حالی که دیگران که دانش‌بنیان نیستند، اصلاً نیازی به حمایت ندارند. در حالی که واقعیت امروز کاملاً متفاوت است.
معاون علمی رئیس‌جمهور با تأکید بر لزوم بازنگری در سیاست‌های حمایت مالی، اظهار کرد: تأمین مالی شرکت‌های نوآور برای دستیابی به محصولات پیشرفته، نیازمند سرمایه‌هایی در حد ۵۰۰ میلیارد تومان یا حتی یک تا دو همت است. بنابراین باید برنامه‌ریزی تأمین مالی متناسب با این اعداد و ارقام انجام شود.
وی هدف از برگزاری چنین رویدادهایی را ایجاد هم‌گرایی در ذهن تصمیم‌گیران دانست و گفت: یکی از وظایف جایزه‌ها، همایش‌ها و رویدادهای مشابه، همین است که ذهن مسئولان و فعالان زیست‌بوم فناوری را تغییر دهند و واقعیت‌های جدید را به آنها منتقل کنند.
افشین با اشاره به ناکارآمدی برخی روش‌های رایج تأمین مالی اظهار کرد: روش‌های معمول، دیگر کفایت نمی‌کنند. در دنیا مدل‌های مختلفی برای تأمین مالی وجود دارد. در کشور ما نیز گسترش صندوق‌های پژوهش و فناوری و صندوق‌های خطرپذیر انجام شده است. همچنین از ابزارهایی نظیر معافیت مالیاتی یا اعتبار مالیاتی استفاده می‌شود، اما این‌ها دیگر پاسخگوی نیاز فعلی شرکت‌ها نیستند.
او افزود: از ابتدای مسئولیتم تصمیم گرفتیم توجه ویژه‌ای به حوزه تأمین مالی داشته باشیم. در معاونت علمی، دفتری به نام «تأمین مالی» داشتیم که غیرفعال بود. تلاش کردیم آن را به «مرکز تأمین مالی» ارتقا دهیم. همچنین برخی از الگوهای موفق جهانی در حوزه تأمین مالی را بررسی کردیم و سعی کردیم آنها را در کشور پیاده‌سازی کنیم که خوشبختانه نتایج مثبتی هم گرفتیم.
معاون رئیس‌جمهور با اشاره به شعار سال جاری مبنی بر «سرمایه‌گذاری در تولید» بیان کرد: بر اساس ماده ۱۲ سندی که دولت در همین راستا مصوب کرد، به معاونت علمی اجازه داده شد که برای توسعه فناوری، سازوکاری برای انتشار اوراق فراهم کند. انتشار این اوراق می‌تواند از محل منابع داخلی بانک‌ها یا از طریق سرمایه‌گذاری مردمی باشد. خوشبختانه ما برای هر دو روش مجوز دریافت کرده‌ایم.
او ادامه داد: پس از مذاکره، اوایل سال جاری موفق شدیم مجوز انتشار حدود ۲۰ همت اوراق را دریافت کنیم. این اوراق، سود پایینی دارند و در عین حال، یک تنوع جدید در مدل تأمین مالی ایجاد می‌کنند. انتشار آن با محوریت بانک رفاه آغاز شده و با پنج بانک دیگر نیز وارد مذاکره شده‌ایم. در حال نهایی‌سازی حدود ۱۰۰ همت اوراق هستیم که با کمک صندوق نوآوری و شکوفایی اجرا خواهد شد تا بتوانیم منابع مالی بیشتری وارد اکوسیستم نوآوری کنیم.
افشین یکی دیگر از روش‌های تأمین مالی را بهره‌گیری از ظرفیت زنجیره‌های تأمین دانست و گفت: شرکت‌هایی که دارای شبکه فروش گسترده هستند، می‌توانند نقش مهمی در این حوزه ایفا کنند. مثلاً شرکت‌هایی مانند دیجی‌کالا، اسنپ یا علی‌بابا که تعداد زیادی فروشنده زیرمجموعه دارند، می‌توانند از مدل انتشار اوراق بهره ببرند.
وی توضیح داد: در این مدل، شرکت اصلی اقدام به انتشار اوراق می‌کند و فروشندگان زیرمجموعه، خریدار این اوراق می‌شوند. فرض کنید چنین شرکتی ۲۰۰ هزار فروشنده داشته باشد و هر فروشنده فقط ۱۰ میلیون تومان اوراق خریداری کند؛ در این حالت، یک یا دو همت تأمین مالی برای همان شرکت ایجاد خواهد شد.
او افزود: این مدل مزایای دیگری نیز دارد. شرکت مادر می‌تواند برای فروشندگانی که این اوراق را خریداری می‌کنند مشوق‌هایی در نظر بگیرد؛ مثلاً پرداخت‌های آنها با تأخیر انجام شود یا در اولویت همکاری قرار گیرند. به این ترتیب، ضمن ایجاد منابع مالی ارزان‌قیمت، رشد درون‌زای اکوسیستم نیز تقویت می‌شود.
معاون علمی رئیس‌جمهور تأکید کرد: ما آمادگی کامل داریم تا این مدل‌های نوین را توسعه دهیم و در اجرای آنها به شرکت‌های بزرگ و بازیگران زنجیره‌های ارزش کمک کنیم.
دارایی‌های نامشهود به‌عنوان وثیقه به رسمیت شناخته شده‌اند
معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس‌جمهور در ادامه سخنان خود در رویداد جایزه ملی تأمین مالی فناوری و نوآوری، با اشاره به ظرفیت فروش اوراق توسعه فناوری گفت: برای فروش این اوراق، باید در طرف مقابل خریدارانی وجود داشته باشند. خوشبختانه هم صندوق نوآوری آمادگی لازم برای خرید را داشته و هم در سطح اکوسیستم نوآوری، این آمادگی برای خرید اوراق وجود دارد.
وی افزود: مجموعه‌های بزرگ نیز می‌توانند خود اقدام به انتشار اوراق کرده و خرید این اوراق از طریق زنجیره تأمین آنها صورت گیرد. ما زمینه این کار را فراهم کرده‌ایم. این فرایند می‌تواند وفاداری فروشندگان به اکوسیستم را هم نشان دهد. مبلغ ۱۰ یا ۲۰ میلیون تومان برای خریدار رقم بزرگی نیست، اما در مجموع، یک تأمین مالی بزرگ برای کل اکوسیستم رقم می‌زند.
افشین با اشاره به رویکردهای جدید مرکز تأمین مالی بیان کرد: همکاران من در این مرکز تلاش کردند تا دسترسی شرکت‌های دانش‌بنیان به منابع مالی را افزایش دهند. خواهشم از همه فعالان این حوزه این است که حتماً قانون تأمین مالی را مطالعه کنند؛ زیرا فرصت‌های بسیار خوبی در این قانون برای شرکت‌های دانش‌بنیان و اکوسیستم نوآوری کشور پیش‌بینی شده است.
وی ادامه داد: یکی از مهم‌ترین نکات در این قانون، به رسمیت شناختن دارایی‌های نامشهود است که می‌توانند به‌عنوان وثیقه برای تأمین مالی استفاده شوند. در بسیاری از موارد، دارایی‌های فیزیکی شرکت‌های دانش‌بنیان چیزی بیش از یک میز، صندلی یا چند کامپیوتر نیست. اما ارزش واقعی این شرکت‌ها در “مغزافزار” آنها و دارایی‌های نامشهودشان نهفته است.
او اضافه کرد: دارایی نامشهودی که ارزیابی شود، می‌تواند برای شرکت وثیقه‌گذاری شود و این در قانون تأمین مالی نیز به صراحت ذکر شده است. البته باید پذیرفت که از زمان تصویب قانون تا اجرای کامل آن، زمان لازم است. ممکن است در آغاز بگویند فقط ۲۰ درصد وثیقه می‌تواند نامشهود باشد و ۸۰ درصد باید فیزیکی باشد، اما به‌تدریج این نسبت افزایش می‌یابد؛ ۳۰ درصد، ۴۰ درصد و بیشتر.
تلاش برای راه اندازی صندوق تضمین دارایی‌های نامشهود
افشین گفت: در کنار آن، ما راه‌اندازی صندوق تضمین دارایی‌های نامشهود را نیز آغاز کرده‌ایم. هدف از این صندوق این است که به شرکت‌ها اطمینان بدهیم معاونت علمی و دولت از آنها پشتیبانی می‌کند. البته این دارایی‌ها باید به‌صورت مستمر به‌روزرسانی شوند؛ زیرا یک فناوری ممکن است در گذر زمان قدیمی یا بی‌ارزش شود.
معاون علمی رئیس‌جمهور با اشاره به ابزارهای مکمل تأمین مالی افزود: ما با همکاری وزارت اقتصاد و تیم معاونت، نمونه موفقی از دو ابزار دیگر را اجرا کردیم؛ یکی، فکتورینگ و دیگری استفاده از دارایی‌های آتی. هر دو ابزار از سال ۱۳۹۸ در قانون وجود داشته‌اند اما تاکنون استفاده مؤثری از آنها نشده بود.
وی افزود: با کمک صندوق نوآوری و شکوفایی، مدل فکتورینگ را فعال کردیم. در واقع صندوق پیش‌قدم شد و اعلام کرد که فکتورها را می‌پذیرد. این ابزار می‌تواند به شرکت‌ها در تأمین مالی جدید کمک کند؛ چه در بحث وثیقه‌گذاری و چه در ایجاد درآمد.
افشین با اشاره به ظرفیت‌های قانونی موجود برای شرکت‌های فعال در حوزه تحقیق و توسعه گفت: یکی از مهم‌ترین پتانسیل‌هایی که باید مورد توجه قرار گیرد، اعتبار مالیاتی است. این ظرفیت قانونی می‌تواند به شرکت‌ها کمک کند تا هزینه‌های تحقیق و توسعه خود را جبران کنند.
او ادامه داد: بر اساس بند “ی” و بند “ب” قانون، هر شرکتی می‌تواند از این ظرفیت برای توسعه خود استفاده کند. علاوه بر آن، زیست‌بوم علمی، دانشگاه‌ها و شرکت‌های فناور نیز می‌توانند از این اعتبارات مالیاتی برای پروژه‌های توسعه‌ای بهره‌مند شوند. این موضوع مشابه معافیت مالیاتی است که تاکنون برخی شرکت‌ها از آن بهره برده‌اند.
اختصاص یک خط تأمین مالی جدید در توافق با صندوق توسعه ملی
معاون علمی رئیس‌جمهور همچنین از باز شدن یک خط تأمین مالی جدید در توافق با صندوق توسعه ملی خبر داد و گفت: در توافق با این صندوق، حدود ۲.۵ همت منابع ریالی و ۱۰۰ میلیون دلار منابع ارزی برای شرکت‌های فناور و نوآور اختصاص یافته است.
وی اضافه کرد: البته برای استفاده از این منابع ارزی، شرایطی در نظر گرفته شده است. مثلاً شرکت باید در سال گذشته به اندازه مبلغی که قصد دریافت وام ارزی دارد، درآمد ارزی داشته باشد. این شرط برای ایجاد تعادل در نظام مالی کشور ضروری است.
افشین هشدار داد: اگر این تعادل برقرار نشود، ممکن است شرکت‌ها به تله ارزی بیفتند. یعنی تسهیلات ارزی دریافت کنند، اما با جهش نرخ ارز، دچار مشکل در بازپرداخت شوند. از این رو، دریافت‌کنندگان باید توانایی واقعی برای مدیریت منابع ارزی را داشته باشند.
فرآیند ورود شرکت‌های دانش‌بنیان به بورس تسهیل می‌شود
افشین در ادامه سخنان خود به اهمیت همخوانی ورودی و خروجی منابع در فرآیند سرمایه‌گذاری اشاره کرد و گفت: در هر حال، باید روی موضوعی سرمایه‌گذاری شود که اطمینان وجود داشته باشد ورودی و خروجی منابع با هم همخوانی دارند.
وی با اشاره به نقش بازار سرمایه در تأمین مالی شرکت‌های نوآور، گفت: موضوع بعدی، بحث بورس است. ما در حال همکاری با وزارت اقتصاد هستیم تا با امضای یک تفاهم‌نامه با وزیر محترم اقتصاد، فرآیند ورود شرکت‌های دانش‌بنیان به بورس تسهیل شود.
او افزود: در حال حاضر، برای ورود شرکت‌ها به بازار سرمایه، فرآیندهایی مثل نظارت، ارزیابی و قیمت‌گذاری اولیه سهام در جریان است. این‌ها می‌توانند منابع بسیار خوبی برای تأمین مالی شرکت‌ها فراهم کنند.
افشین ادامه داد: ما علاقه‌مندیم هر ایده و پیشنهادی که در این حوزه وجود دارد، به معاونت علمی منتقل شود تا بتوانیم بر اساس روش‌های نوآورانه، ساختارهای به‌روزتری طراحی کنیم.
وی با اشاره به تجربه‌های جهانی در حوزه سرمایه‌گذاری گفت: در برخی مدل‌ها که در سطح بین‌الملل در حال اجراست، نرخ‌هایی برای فاندینگ (تأمین مالی) در نظر گرفته شده که ممکن است برای بسیاری از شرکت‌ها مناسب نباشد. بنابراین، ما بیشتر به دنبال مدلی هستیم که در آن زنجیره ارزش فعال شود.
او توضیح داد: شرکت‌های بزرگی که زیرمجموعه دارند، می‌توانند در این مدل وارد شوند. همان‌طور که قبلاً اشاره کردم، فرآیند بسیار ساده‌ای دارد. شرکت اصلی مجوز انتشار اوراق دریافت می‌کند، سپس زیرمجموعه‌های آن یعنی فروشندگان یا تأمین‌کنندگان، اوراق را خریداری می‌کنند.
افشین اضافه کرد: فرض کنید یک شرکت ۲۰۰ هزار فروشنده یا تأمین‌کننده دارد. اگر هرکدام از آنها ۱۰ یا ۲۰ میلیون تومان اوراق بخرند، حجم تأمین مالی قابل توجهی، مثلاً چند همت، ایجاد می‌شود. این اوراق می‌توانند علاوه بر سوددهی برای خریداران، به عنوان وثیقه نیز مورد استفاده قرار گیرند. ما طراحی لازم را انجام داده‌ایم تا اوراق توسعه فناوری یا اوراق زنجیره ارزش، در سایر مکانیزم‌های مالی نظیر برات یا سیستم‌های اعتباری نیز قابل استفاده باشد.
معاون علمی رئیس‌جمهور گفت: امیدواریم با سرمایه‌گذاری‌های بزرگی که در این حوزه در حال شکل‌گیری است، بتوانیم تغییرات اساسی در زیست‌بوم دانش‌بنیان کشور ایجاد کنیم. شرکت‌های دانش‌بنیان امروز بیش از هر زمان دیگر نیازمند تأمین سرمایه‌های بزرگ هستند. شما فعالان این حوزه باید به ترویج این ادبیات کمک کنید و ما هم وظیفه داریم در این مسیر تلاش کنیم تا سرمایه‌گذاری‌های بزرگی در این حوزه شکل بگیرد.
افشین با یادآوری سخنان ابتدایی خود گفت: فراموش نکنیم که همان‌طور که در آغاز سخنانم گفتم، علم و فناوری امروز اساس بقا، رقابت و پیشرفت کشورهاست. اما این اهداف زمانی محقق می‌شوند که علم و فناوری به‌صورت واقعی توسعه پیدا کند.
او در پایان افزود: برای توسعه واقعی علم و فناوری، زیرساخت لازم است؛ از آزمایشگاه‌های مجهز گرفته تا فعالیت‌های تحقیق و توسعه قوی. و همه این‌ها نیازمند یک تأمین مالی قدرتمند و هوشمندانه است.
وی در پایان سخنانش از دست‌اندرکاران این رویداد تقدیر کرد و گفت: از دوستانی که این برنامه را شکل دادند، تشکر می‌کنم. تلاش کردم مروری خلاصه بر مهم‌ترین موضوعات داشته باشم.
