پایگاه خبری خبر آنی – گروه استان‌ها، کوثر یاوری: در کشور ما بر اساس آمار منتشر شده، سالیانه در حدود ۱۲۷ میلیون تن انواع مختلف محصولات کشاورزی تولید میگردد. همچنین از این میزان تولید محصولات کشاورزی در حدود ۳۵ الی ۴۰ در صد در مراحل مختلفی نظیر برداشت، حمل، انبارداری و مصرف نابود و دورریز میگردد که تقریباً در حدود ۵۰ میلیون تن از محصولات تولیدی است . این در حالی است که در اتحادیه اروپا با ۲۷ کشور عضو، در حدود ۹۰ میلیون تن مواد غذائی دور ریز می شود. لازم به ذکر است که میزان تلفات مواد غذائی در کشورهای چین و هند هر کدام با جمعیتی در حدود یک میلیارد و سیصد میلیون نفر (۱۵ برابر ایران) معادل ۹۱ و ۶۸ میلیون تن و در ایالات متحده آمریکا برابر ۱۹ میلیون تن گزارش گردیده است. ضمنا بر اساس اعلام سازمان خواربار جهانی (فائو) و تحقیقات داخلی به عمل‌آمده در کشور ما ، آبی معادل ۱۱ میلیارد مترمکعب در سال از طریق ضایعات محصولات کشاورزی تلف میشود. میزان تلفات محصولات کشاورزی می‌تواند تأمین‌کننده غذای سالیانه در حدود ۱۵ میلیون نفر در کشور را پوشش دهد. در بین ما ایرانیان پخت بیش‌ازحد غذا و اسراف در شرایط مختلف یک ارزش و دست و دلبازی و افتخار محسوب میشود که فرهنگی غلط و اشتباه محض است. آب تلف‌شده ناشی از ضایعات و دورریز محصولات کشاورزی در کشور معادل ۲۰درصد از حجم تقریبی تمام سدهای کشور است. همچنین این حجم آب معادل حجم آب شرب موردنیاز کل جمعیت ۸۵ میلیونی کشور در سال است.
در همین راستا، پایگاه خبری خبر آنی به سراغ یکی از صاحب‌نظران برجسته حوزه آب کشور، پروفسور هوشنگ قمرنیا، استاد تمام گروه مهندسی آب دانشگاه رازی رفته است. در این گفت‌وگو، وی به بحث تلفات آب ناشی از هدر رفت و ضایعات محصولات کشاورزی در کشور اشاره و راهکارهایی را ارائه داده است.
* اهمیت موضوع مورد بحث تلفات آب ناشی از هدر رفت و ضایعات محصولات کشاورزی در چیست؟
کشور ما ایران، فلاتی است با اقلیم غالب خشک و نیمه‌خشک با بارندگی کم و توزیع نامناسب. ضمناً منابع آب سطحی و زیرزمینی کشور محدود است. همچنین در طی سالیان مختلف توسعه کشاورزی بر اساس پتانسیل‌های واقعی آب‌وخاک کشور برنامه‌ریزی نشده و شعار اشتباه خودکفائی مسئولان در زمینه‌های مختلف باوجود کمبود و محدود پتانسیل‌های آبی کشور همچنان ادامه دارد. از طرفی اطلاع کافی از میزان آب مصرفی موردنیاز جهت تولید کلیه محصولات جهت اقدامات مدیریتی امری ضروری است. از مسائل مهم دیگر اینکه باید مورد توجه مردم و مدیران و برنامه ریزان کشوری قرار گیرد همین موضوع و چالش تلفات تقریبی آب ناشی از هدر رفت محصولات کشاورزی از کاشت تا مصرف در کشور است که کمتر مورد توجه واقع گردیده و هیچ نهادی پاسخگوی این هدر رفت سرمایه ملی نیست.
* میزان تلفات آب ناشی از هدر رفت و ضایعات محصولات کشاورزی در کشور چقدر است؟
در کشور ما بر اساس آمار منتشرشده سالیانه در حدود ۱۲۷ میلیون تن انواع مختلف محصولات کشاورزی تولید میگردد. همچنین بر اساس تحقیقات به عمل آمده، از این میزان تولید محصولات کشاورزی در حدود ۳۵ الی ۴۰ در صد در مراحل مختلفی نظیر برداشت، حمل، انبارداری و مصرف نابود و دورریز میگردد که تقریباً معادل ۵۰ میلیون تن از محصولات تولیدی است. لازم به بیان است که این مقدار برای (۲۷ کشور عضو اتحادیه اروپا جمعاً معادل ۹۰ میلیون تن گزارش‌شده است). همچنین میزان تلفات مواد غذائی در کشورهای چین و هند هر کدام با جمعیتی در حدود یک میلیارد و سیصد میلیون نفر (۱۵ برابر ایران) معادل ۹۱ و ۶۸ میلیون تن و در ایالات متحده آمریکا برابر ۱۹ میلیون تن گزارش گردیده است. در مقایسه با حجم بسیار بالای تلفات مواد غذائی در کشور ما برای کشورهای ژاپن، آلمان، فرانسه، انگلستان، روسیه، اسپانیا، و استرالیا، به ترتیب مقادیر تلفات مواد غذائی سالیانه ۸، ۶، ۵ ، ۵ ،۴، ۳ و ۲ میلیون تن گزارش شده است. بر اساس اعلام سازمان خواروبار جهانی (فائو) و تحقیقات انجام‌شده در داخل در کشور ما، آبی معادل ۱۱ میلیارد مترمکعب در سال از طریق ضایعات محصولات کشاورزی تلف میشود. میزان تلفات محصولات کشاورزی می‌تواند تأمین‌کننده غذای سالیانه در حدود ۱۵ میلیون نفر را پوشش دهد. آب تلف‌شده ناشی از ضایعات و دور ریز محصولات کشاورزی در کشور معادل ۲۰ درصد از حجم تقریبی تمام سدهای کشور است. همچنین این حجم آب معادل حجم آب شرب موردنیاز کل جمعیت ۸۵ میلیونی کشور در سال است .
*میزان آب تلف‌شده مربوط به ضایعات کشاورزی در کشور با میزان برداشت آب غیرقانونی توسط چاه‌های غیرمجاز را چگونه ارزیابی می کنید؟
آمار بسیار دقیقی از تعداد چاه‌های غیرمجاز و میزان برداشت آب از آنها در کشور رسماً اعلام نشده است. با این وجود بر اساس آمار منتشر شده در اقصی نقاط کشور ما در حدود ۴۰۰ هزار حلقه چاه غیرمجاز با حجم برداشت آبی معادل ۸.۴ میلیارد مترمکعب گزارش شده است. حال اگر مقایسه‌ای انجام شود، تلفات آب ناشی از ضایعات کشاورزی در کشور بیش از دو برابر برداشت آب از چاه‌های غیرمجاز در کل کشور است.
* بطور کلی میزان ضایعات کشاورزی گزارش‌شده در جهان چگونه است؟
بطور کلی بیشتر مواد غذائی تولید شده توسط بشر به مصرف نمی رسد. بر اساس آمارهای منتشره در حدود ۴۵درصد از کل میوه ها و سبزیجات، ۳۵درصد از کل ماهی و غذاهای دریائی، ۳۰درصد از غلات، ۲۰درصد از کل محصولات لبنی و ۲۰ درصد از تولیدات گوشتی و مرغ بیشترین ضایعات را از بین مواد مختلف غذائی دارا می باشند. در حدود ۳۰درصد غذای تولیدی معادل یک میلیارد و سیصد هزار تن یا به عبارتی معادل یک هزار میلیارد دلار در سطح جهان هرگز خورده نمی شود. این مقدار تلفات قادر است تا غذای کافی مورد نیاز در حدود ۲ میلیارد نفر انسان گرسنه در سال را فراهم نماید. از طرفی دور ریز مواد غذائی مصرف نشده باعث بروز عواقب مختلف اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی عدیده ای در جوامع مختلف میگردد. بررسی گزارش‌های ارگانهای مختلف در سطح جهان ناشی از آن است که در کل حدودا ۸درصد از مواد غذائی تولید شده در مزارع، ۱۴درصد از مواد غذائی پس از برداشت از مزارع تا رسیدن به خرده فروشی‌ها و ۱۷ درصد نیز در خرده فروشان (ارائه دهندگان خدمات غذا و خانه ها) از بین می روند. میزان اسراف غذا در آسیا با وجود بیشترین آمار گرسنگان بالاتر از سایر نقاط جهان است. همچنین در کشورهای کمتر توسعه یافته به علت نبود زیر ساختهای لازم در حفظ و نگهداری مواد غذائی و انتقال آنها آمار تلفات بالاتر است؛ اما میزان تلفات مواد غذائی در افریقا، اروپا، آمریکا و آسیای میانه به طور متوسط ترتیب معادل ۱۴ درصد، ۱۶ درصد، ۱۶درصد و ۲۰درصد گزارش شده است. این آمار در کشور ما دو برابر آمار جهان میباشد.
* سیاست ها و راهکارهای کاربردی برای جلوگیری از تلفات آب در کشور را بیان نمائید.
بطور کلی تلفات ناشی از ضایعات کشاورزی با حجم تقریبی معادل ۱۱ میلیارد متر مکعب، تقریبا معادل حجم آب شرب مصرفی کل کشور است. همچنین میزان هدر رفت آب از شبکه های انتقال و توزیع کشور معادل مصرف سالانه بیش از ۱۷ میلیون نفر تلقی میشود؛ به عبارت دیگر در شرایطی که آمار هدر رفت واقعی آب کنترل شود، زمینه تامین نیاز آب ۲۰ درصد از جامعه مهیا خواهد شد.
عدم رعایت الگوی کشت در کشور و نبود برنامه ای مدون و علمی جهت کنترل آن باعث گردیده تا در کشور کم آبی مانند ایران اکثر کشاورزان اقدام به کشتهای پر مصرفی نظیر هندوانه و سایر محصولات آب بر نمایند که تولید هر کیلوی آنها به مصرف آبی معادل ۳۰۰ لیتر نیاز دارد. در سال ۱۴۰۰ نزدیک به ۹۱۳ هزار تن هندوانه، یعنی حجم آبی معادل ۲۲۸ میلیارد لیتر آب جهت تولید آن در کشور مصرف شده است. به عبارتی طی سال گذشته ۲۲۸ میلیارد لیتر آب مجازی از کشور ما به خارج از کشور صادر شده است. این مقدار معادل ۲۲۸ میلیون مترمکعب یعنی معادل حجم کل ذخیره سد کرج است.
از طرفی دیگر در بین ما ایرانیان پخت و پز بیش از حد غذا و اسراف در شرایط مختلف یک ارزش و دست و دلبازی و افتخار محسوب میشود که فرهنگی غلط و اشتباه محض است. باید با فرهنگ سازی، اطلاع رسانی و اجرای برنامه های آموزشی و ترویجی جهت افزایش آگاهی مردم در زمینه صرفه جویی در منابع آب و در نهایت ارتقا فرهنگ کم مصرفی و اسراف در بین مردم اقدام نمود. همچنین، وزارتین کشاورزی و نیرو نیز با اجرای برنامه های مدون نسبت به مدرنیزه نمودن تجهیزات کاشت، داشت، برداشت و انبارداری و اصلاح الگوی کشت و همچنین بازسازی خطوط انتقال و توزیع آب از اینهمه هدر رفت منابع ملی جلوگیری به عمل آورند.
همچنین راهبردها و پیشنهادات کاربردی کاهش ضایعات دیگری نظیر ساماندهی، تجهیز و نوسازی و اصلاح ساختار مکانیزاسیون کشاورزی، تجهیز و تکمیل ساختارهای زیر بنائی نگهداری محصولات کشاورزی، اصلاح سیستمهای بازاریابی، اصلاح الگوی مصرف، اعمال مدیریت مناسب در کلیه مراحل تولید محصولات کشاورزی در مراحل کاشت، داشت و برداشت را نیز می توان توصیه نمود.
