به گزارش خبرنگار خبرآنی، در قلب فعالیت‌های رصدخانه جایزه مصطفی(ص)، گروهی از «مروجان علم» قرار دارند که با مطالعه دستاوردهای علمی، بررسی منابع، و گفت‌وگو با متخصصان و دانشگاهیان، به تولید محتوا می‌پردازند. خروجی این فعالیت‌ها متنوع است که یکی از مهمترین آن‌ها، «کافه‌های علمِ جایزه مصطفی(ص)» است. این برنامه از اردیبهشت ۱۴۰۰ آغاز شد و محوری‌ترین موضوع آن، دستاوردهای برگزیدگان جایزه مصطفی(ص) است. کافه‌ها در فضایی صمیمی و غیررسمی برگزار میشوند؛ جایی که استاد یا مروج علم ـ چه یک متخصص دانشگاهی و چه یک ارتباط‌گر علمی ـ خارج از فضای متعارف دانشگاه، به همراه مخاطبان به گفت‌وگو می‌نشیند.
امروز یکشنبه ۱۶ شهریور دانشگاه صنعتی امیرکبیر میزبان پروفسور مهمت تونر برگزیده جایزه مصطفی در سال ۲۰۲۵ بود. پروفسور مهمت تونر متولد ۱۹۵۸ در ترکیه از پیشگامان عرصه مهندسی زیست پزشکی است. او پس از تحصیل در رشته های مهندسی مکانیک و مهندسی پزشکی بیش از سه دهه است که در مدرسه پزشکی هاروارد و بیمارستان عمومی ماساچوست به تدریس و پژوهش مشغول است.
بزرگترین نوآوری او توسعه ابزارهای نانو و میکروفلوئیدیک است؛ تراشه هایی بسیار کوچک که میتوانند سلول های نادر را در نمونه های خون شناسایی و جدا کنند. یکی از کاربردهای کلیدی این فناوری، شناسایی سلول های توموری در گردش CTCS است؛ سلولهایی که از تومور جدا شده و در جریان خون حرکت میکنند. تشخیص این سلولها به پزشکان کمک میکند، سرطان را در مراحل کاربردها ابتدایی شناسایی کنند، روند درمان بیماران را دقیق تر پایش کنند و مسیر پزشکی فرد محور را هموار سازند.
فناوری های توسعه یافته توسط پروفسور تونر نه تنها در آزمایشگاه‌ها، بلکه تأثیر جهانی در بالین بیماران هم به کار گرفته میشوند نوآوریهای او پلی میان مهندسی و پزشکی ساخته اند و راه را برای تشخیص زودهنگام بیماریها و درمانهای دقیق تر هموار کرده اند؛ تأثیری که زندگی بیماران بیشماری را دگرگون کرده است. به پاس این دستاورد ارزشمند و تأثیر جهانی آن پروفسور مهمت تونر در سال ۲۰۲۵ به عنوان برگزیده جایزه مصطفی (ص) در حوزه ی علوم و فناوری زیستی و مصطفی (ص) پزشکی معرفی شد.
نشست امروز کافه علم با حضور دانشجویان دانشگاه‌های صنعتی امیرکبیر، دانشگاه آزاد تهران مرکز، علوم پزشکی شهید بهشتی تهران و دانشگاه علوم پزشکی ایران و ... برگزار شد. در این جلسه، مهمت تونر، برگزیده جایزه مصطفی به ارائه متد نوآورانه خود برای شناسایی سلول‌های توموری گردش‌کننده (CTCs) در جریان خون پرداخت
مهمت تونر در ابتدا توضیح داد که سلول‌های توموری گردش‌کننده، سلولهایی هستند که در فرآیند متاستاز از تومور اولیه جدا شده و وارد جریان خون میشوند. این سلولها نقش کلیدی در پیشرفت سرطان و تشکیل متاستاز دارند. روش‌های مرسوم تشخیص شامل بیوپسی است که نیازمند برداشت بافت از بیمار و بررسی زیر میکروسکوپ است اما این روش محدودیت‌هایی دارد و تهاجمی است.
وی سپس متد جدید غیرتهاجمی خود را معرفی کرد که بر اساس نمونه‌گیری خون از بیمار و عبور آن از میکروچیپ‌های تخصصی (تراشه) طراحی شده است. در این فرآیند، گلبول‌های قرمز با توجه به سایزشان و گلبول‌های سفید با استفاده از مکانیزمی مغناطیسی جدا میشوند و در نهایت سلول‌های توموری که باقی می‌مانند، شناسایی میشوند. تونر در ادامه تاکید کرد که این تکنولوژی قادر است یک سلول توموری را در میان میلیون‌ها سلول خون تشخیص دهد که باعث افزایش دقت و سرعت تشخیص سرطان می‌شود.
در بخش پرسش و پاسخ، دانشجویان سوالات متعددی مطرح کردند. از جمله اینکه آیا وجود پلاکت‌ها که ممکن است به دور سلول‌های توموری جمع شوند، مانع شناسایی آن‌ها می‌شود یا خیر که مهمت تونر پاسخ داد این موضوع مشکلی ایجاد نمی‌کند. همچنین در خصوص تأثیر گروه‌های خونی مختلف بر روند جداسازی سلولها سوال شد و وی توضیح داد که با توجه به تمرکز بر ویژگی‌های عمومی سلولها، تفاوت‌های فردی تاثیری بر جداسازی ندارد.
یکی از پرسش‌های مهم دانشجویان این بود که آیا با استفاده از سلول‌های توموری گردش‌کننده می‌توان مرحله دقیق سرطان را تعیین کرد؟ مهمت تونر پاسخ داد که این امکان وجود دارد و با بررسی پروتئین‌های سطح این سلولها می‌توان به مرحله‌بندی بیماری دست یافت.
همچنین در ادامه این نشست، دانشجوی پزشکی دانشگاه شهید بهشتی این پرسش را مطرح کرد که پروتئین‌هایی که به عنوان شاخص روی سلول‌های توموری (سرطانی) استفاده میشوند، کدام‌اند و اینکه این پروتئین‌ها چه عملکرد فیزیولوژیکی درون سلول دارند. او پرسید آیا می‌توان از این عملکرد درون سلولی برای شناسایی سلول‌های توموری استفاده کرد یا خیر؟ دکتر مهمت تونر پاسخ داد که پروتئین‌های استفاده‌شده، پروتئین‌های شاخصی هستند که معمولاً روی سلول‌های سرطانی در انواع مختلف تومورها به کار می‌روند. به طور خاص، برای هر اندامی که تومور از آن منشأ می‌گیرد، به طور جداگانه مطالعه نمی‌شود بلکه پروتئین‌هایی انتخاب میشوند که بتوانند انواع تومورها را پوشش دهند و شناسایی کنند.
برگزیده ششمین دوره جایزه مصطفی (ص) در ادامه گفت: عملکرد فیزیولوژیک درون سلول‌های توموری تغییر میکند، اما هنوز نتوانسته‌اند از این تغییر عملکرد فیزیولوژیکی به گونه‌ای استفاده کنند که تشخیص قطعی تومور را بر اساس آن انجام دهند. به جای تکیه بر عملکرد فیزیولوژیکی پروتئین‌ها برای شناسایی نوع اندام منشأ، معمولاً از توالی‌های DNA و RNA استفاده می‌شود؛ زیرا بیان ژن‌ها در اندام‌های مختلف متفاوت است و با تحلیل توالی‌های DNA و RNA می‌توان نوع تومور، منشأ آن و بافت مربوطه را دقیق‌تر مشخص کرد.
در نشست امروز کافه علم دانشگاه صنعتی امیرکبیر، یکی دیگر از دانشجویان پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی درباره امکان تشخیص تومور در مراحل اولیه بیماری پرسید و اشاره کرد که در این مراحل، سلول‌های توموری معمولاً هنوز وارد جریان خون نشده‌اند و بنابراین چگونه این روش مبتنی بر خون می‌تواند آن‌ها را شناسایی کند؟ دکتر مهمت تونر در پاسخ به این دانشجو گفت: در مراحل اولیه ممکن است تعداد سلول‌های توموری در خون بسیار کم باشد، اما حتی در صورت ورود این سلولها به خون، تشخیص زودهنگام به درمان مؤثرتر کمک میکند.
سوال بعدی این دانشجوی درباره روند جداسازی سلولها بود؛ دانشجو پرسید که با وجود تفاوت‌های آنتی‌ژنی و فردی سلولها، چگونه می‌توان سلول‌های طبیعی بدن را که بسیار شبیه هم هستند از سلول‌های توموری جدا کرد؟ دکتر توضیح داد که شباهت سلول‌های طبیعی بدن به اندازه‌ای است که می‌توان آن‌ها را به طور مؤثر از نمونه خون حذف کرد و سلول‌های باقی‌مانده توموری شناسایی میشوند.
در سوالی دیگر، دانشجو درباره کارایی این روش برای تشخیص سرطان‌های خون مانند لنفوم و لوکمی که در مغز استخوان و خون رخ می‌دهند پرسید. دکتر پاسخ داد که در این نوع سرطان‌ها سلول‌های سرطانی تعداد بالایی دارند و شناسایی آن‌ها آسان‌تر است و این روش عمدتاً برای شناسایی سلول‌های توموری در تومورهای جامد کاربرد دارد. این دانشجو همچنین پرسید که آیا حساسیت و اختصاصیت تست‌های مورد استفاده در این روش به طور کامل تعیین شده است یا خیر؟ دکتر اعلام کرد که هنوز تحقیقات بیشتری لازم است تا این موارد به دقت مشخص شوند.
در پایان نشست، مهمت تونر بر نقش و اهمیت کافه علم در ترویج علم و تشویق جوانان به ریسک‌پذیری و نوآوری کرد. او با بیان این که شاید از هر صد ایده وی تنها یک ایده موفق است، بر ضرورت تلاش مستمر و امتحان کردن همه ایده‌ها تاکید کرد.
او همچنین تجربه شخصی خود را از ورود به دانشگاه MIT به عنوان مهندس مکانیک شرح داد و توضیح داد که چگونه با اطلاع از برنامه مشترک MIT و دانشکده پزشکی هاروارد، به حوزه علوم پزشکی و درمان وارد شده است.
