به گزارش خبرنگار گروه دانشگاه پایگاه خبری خبرآنی، دومین نشست از سلسله نشست‌های دانشگاه، جامعه و جنگ با عنوان «جنگ روایتها» با حضور عبدالله کریم‌زاده، لیلا اردبیلی و رضا صمیم از اعضای هیئت علمی پژوهشگاه مطالعات، فرهنگی، اجتماعی وتمدنی در این مرکز برگزار شد.
رضا صمیم در ابتدای این نشست با طرح این پرسش که در جنگ روایتها چگونه و چه چیزی باید به نگارش دربیاید، گفت: در دوران جنگ 12 روزه مجموعه‌ای از نوشته های مختلف در حوزههایی همچون فلسفی و اخلاقی به نگارش درآمد که در بین آنها نوشته های قوی و ضعیف دیده می شد، اما آیا باید در زمانه جنگ گفتار علمی و تحلیل تولید کرد.
وی ادامه داد: از نظر من نوشته باید دارای اثرگذاری و نفوذ باشد و از حیث عملی هم کاربرد داشته باشد تا بتوان به این واسطه جلوی جنگ ایستاد اما آیا نوشته های علمی یا فلسفی و اخلاقی توانایی ایستادن جلوی جنگ را دارند.
وی افزود: فروید دارای مقاله ای با عنوان اندیشه هایی در دوران جنگ و مرگ است که د ردوران جنگ نوشته شده است. در این مقاله فروید متمرکز بر افرادی که خارج از جنگ هستند، شده است. فروید افرادی که در درون جنگ حضور دارند را دچار سردرگمی هیستیریک نمی‌داند ولی خودش را دچار این سردرگمی می بیند که باید برای آن چاره ای بیندیشد و او کاری جز نوشتن برای آن سراغ ندارد. بنابراین شروع به نگارش متنی می کند که شبیه مرثیه است و به شدت تاثیرگذار می شود. به نظر من فروید داستانی می‌نویسد که سایه ای بر روی همه تحلیل های علمی، فلسفی و اخلاقی می گذارد که همزمان با نوشته او تولید شده بود.
صمیم با بیان اینکه نوشته های تولید شده در زمان جنگ به دو دسته تقسیم می شوند، افزود: نوشتارهایی که هیچ نسبتی با تبیین ندارند و نوشتارهایی که داستان گونه هستند و با استعاره سر و کار دارند. در این نوع نوشتارها از طریق اقناع افکار عمومی به دنبال کسب مشروعیت برای جنگ هستند. گروه هایی که خود را به ابزار داستان مجهز می کنند با قصد دروغ پردازی به دنبال مشروعیت بخشی به جنگ هستند.
روایت گویی نوعی تاکتیک جنگی است
وی اظهار کرد: دو شکل از حکومت از طریق دروغ پردازی برای مشروع جلوه دادن جنگ اقدام می کند: اول راست رادیکال نئولیبرال که عموما به دنبال روایت سازی برای مشروعیت ساختن جنگ است . دوم گروه پوپولیسم افراطی بنیان گراست که به همین شیوه عمل می کند. این در حالی است که ابزارهای این افراد برای مشروعیت بخشی به جنگ کار می کند، علی رغم وجود سیل نوشته های علمی و فلسفی و تبیینی که برای عدم مشروعیت بخش به جنگ نوشته شده است.
وی با طرح این پرسش که آیا باید در برابر روایتهای دروغ درباره جنگ ایستاد و یا اقدام به تولید متن های علمی، فلسفی و اخلاقی کرد، گفت: ژاک رانسیر فیلسوف فرانسوی معتقد است وقتی در زمان جنگ دانشگاه ها و نهاهای علمی تعطیل می شوند اخلاق و منطق هم تعطیل می گردند. عرصه بحران عرصه فراسوی نیک و بد است و باید در این دوران از داستان هایی بهره بگیریم که در برابر داستان های جنگ افروزان در جهت مشروعیت جنگ استفاده شده است. بنابراین باید استعاره های ضد جنگ شناخته شود و از طریق آنها علیه روایت جنگ افروزان مشروع ساز قیام شود.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه با تاکید بر اینکه باید در برابر داستان ها و روایتها داستان و روایت ساخت، افزود: می توان از طریق ضعف روایت سازی نظام تولید استعاره و معنا، داستان های انسان گرا تولید کرد. بهترین نوع روایت ها برای از بین بردن نوشتارهای مشروعیت سازی جنگ، نوشتن درباره زندگی است که در طول جنگ 12روزه در ایران تقریبا در هیچ روایتی نیامده است چراکه روایت های ما هم به اندازه روایت آنان جنگ افروزانه است.
صمیم با بیان اینکه مردم در جریان جنگ 12 روزه اسیر روایت های دشمن بودند، گفت: در واقع روایت های مشروع سازی جنگ روایت های کارایی بودند. در واقع به غیر از تنفری که از اسراییل وجود داشت، ما نتوانستیم در برابر روایت های مشروع ساز قد علم کنیم. گفتارهایی هم که در برابر روایت های مشروع ساز قرار می گیرد مجددا از گفتارهای جنگ افروزانه استفاده می کند.
در ادامه این نشست لیلا اردبیلی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه بیان کرد: در میان مغز ما آمیدال وجود دارد که وقتی صدای پدافند یا موشک شنیده می شود فرمان فرار کردن یا جنگیدن را می دهد. کورتیزول افزایش پیدا می کند و آدرنالین ترشح می شود بنابراین باید واکنشی نشان داده شود. در ایام جنگ پناهگاهی وجود نداشت و خانه امن ترین مکان بود. از سوی دیگر جنگ هم تن به تن نبود بنابراین مجبور بودیم بنویسیم. من با افرادی که عنوان می کنند دراین دوران مطلب ننویسید، مخالفت می کنم زیرا نوشتن حال انسان را خوب می کند.
اردبیلی اضافه کرد: پرسش هایی در این جلسه عنوان شد که مطرح کردن آنها دارای اهمیت است مانند اینکه چرا ما اسیر روایت های دشمن شدیم. باید توجه داشته باشیم که در ابتدا طرف برنده، اسراییل بود چون از قبل روی این موضوع کار کرده بود. اسراییل در این دوران با مردم ایران حرف می زد ولی ما کسی را نداشتیم که این کار را انجام دهد. دروغ در زمان جنگ فقط نباید بزرگ باشد بلکه باید حساب شده باشد.
وی با تاکید بر اینکه روایت گویی از اهمیت بالایی برخوردار است، افزود: در بیان روایت ها دونکته وجود دارد: اول برملا کننده ذهن و ساختار شناختی فرد است و دوم اینکه چرا برای شما روایت گری می شود تا جهت دهنده فکر و ذهن شما باشد. این دو مساله در روایت گری بسیار اهمیت دارد به طوریکه در سالهای اخیر زبان شناسان شناختی و معناشناسان شناختی در این حوزه کار کردند و حالا به روایت شناسی شناختی رسیده ایم که از طریق استعاره ها می تواند ذهن افراد را جهت دهد.در روایت شناسی شناختی ما به دنبال آن هستیم که نشان دهیم در پشت هرآنچه که درباره آن فکر می کنیم روایتی وجود دارد. مغز هم برای تعامل با جهان باید روایت داشته باشد.
اردبیلی یکی از ویژگی‌های مهم روایتها را گزینشی بودن آنها عنوان کرد و گفت: هر روایت بخشی از واقعیت را برای ما نقل می کند یعنی با توجه به موقعیت و جایگاه و اینکه از طریق چه مولفه هایی به موضوع نگریسته می شود، حدود روایت تعیین می شود. ویژگی روایت گزینشی بودن آن است. وقتی از روایت گویی به عنوان تاکتیک جنگی استفاده می شود از گزینشی بودن آن هم استفاده می گردد تا به اهداف خود برسند. به همین علت در بحث سواد رسانه ای تاکید می شود که یک خبر از چند کانال معتبر گرفته شود.
وی اضافه کرد: وقتی راوی روایت خود را به گونه ای طراحی می کند که به دروغ بزرگی برسد، با روایت های دیگری آن را همنشین می کند. دو روایت دارای اهمیت است: اول اینکه روایت باید همنشین با روایت غالب شود که هنجار و غیر هنجار و ارزش و ضد ارزش را مشخص می کند. برای مهندسی روایت ابتدا باید روایت های غالب را بشناسیم که ما از وجود آن بی بهره هستیم. ضمن اینکه ما روایت های غالب دشمن را هم نمی شناسیم.
اردبیلی تصریح کرد: روایت غالب در کشور ما جبران لطف است که کمتر در غربی‌ها دیده می شود. نتانیاهو در سخن با مردم ایران به آنها می گوید که مردم ما جبران لطف تاریخی برای شما می کنیم زیرا شما در گذشته ما را نجات دادید و حالا ما شما را نجات می دهیم. آنها از این طریق اقدام به اقناع افکار عمومی می‌کنند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه ادامه داد: نکته بعدی در بیان روایت موضوع کلان روایت ها و فرا روایت ها است که باید آنها را بلد باشیم. فرا روایت شامل تصاویر و دریچه های کلی می شود که از طریق آنها افکار عمومی هدایت می شوند و برای آنها تعیین می شود که چه موضوعی را در کانون توجه قرار دهند. امروز با گسترش شبکه های ارتباطی و جنگ روایت ها باید به موضوع روایت ها به عنوان تاکتیک جنگی نگریسته شود. استعاره هایی که در روایت ها استفاده می شود مردم را مقهور و مجذوب موضوع می کنند.
اسراییل اینگونه القا می‌کند که ایران قصد نابودی آن را دارد
اردبیلی با اشاره به روایتی که اسراییل از جنگ برای مردم مطرح کرد، افزود: اسراییل در ایام جنگ دو استعاره مهم برای ایران استفاده می کند و عنوان می کند من وارد جنگ شدم تا تهدید بر علیه خود را حذف کنم و برای مردم جهان امنیت ایجاد کنم. اسراییل اینگونه القا می کند که ایران قصد نابودی اسراییل را دارد. در واقع جنگ امروز جنگ استعاره ها است. ما جنگ روایت ها را وقتی می بازیم که نخست وزیر آلمان در بازدید از ویرانه های اسراییل می گوید ایران حمله تروریستی انجام داده است، درحالیکه اسراییل آغازگر حملات نامشروع به کشورمان بوده است و در نهایت در فراروایت جهانی عنوان می شود که اسراییل وارد جنگ دفاعی شده است.
وی با اشاره به روایتی که اسراییل برای مردم ایران مطرح کرده بود، گفت: نتانیاهو چند ماه قبل فراروایتی را عنوان می کند که ما یهودیان و ایرانیان دو قوم باستانی هستند و سپس در دوران جنگ می گوید جنگ ما با حکومت است و نه مردم و اینکونه این باور را که اسراییل دوست ما است را ایجاد می کند.
وی با بیان اینکه اسراییل جنگ روایتها را به حماس باخته است، گفت: حماس کلان روایت خودمختاری فلسطینی ها را ایجاد کرد و توسط رسانه های اردنی مطرح کرد. در نتیجه این کلان روایت در هفته های اخیر آمریکا و اسراییل با تشکیلات حماس که را آن تروریستی می دانند، می خواهند مذاکره نمایند. حماس از طریق کلان روایت، بازی رسانه ای را به نفع خود برگردانده است.
در ادامه این جلسه عبدالله کریم زاده، از اعضای هیئت علمی پژوهشگاه با بیان اینکه جنگ به یکباره آغاز نمی شود، گفت: جنگ 12 روزه استمرار گفتمانی است که از چند قرن قبل شکل گرفته و آن گفتمان شرق شناسی است. همه ما به این باور رسیده ایم که جنگ روایت ها بسیار خطرناک تر از جنگ های نظامی هستند. در گفتمان شرق شناسی هم اینطور آمده است که استعمار بر اساس روایت ها عمل می کند و بسیاری از عملیات های استعماری از طریق لشگرکشی انجام نشده بلکه از طریق روایت سازی ها صورت گرفته است.
اضافه کرد: در کلان گفتمان شرق شناسی تمایز بین ما و آنها مطرح است. آنها با مجموعه ای از صفات غیرعقلانی، متعصب، تروریست، زن ستیز، فاسد و دیکتاتور و باقی صفات منفی و غیرانسانی شناخته می شوند و در مقابل مای عقلانی دارای صفات مثبت است.
کریم زاده روایت ها را صرفا ابزار بازنمایی ندانست و افزود: روایت ها واقعیت ها را تولید می کنند. رویدادهایی که هیچ ارتباطی با یکدیگر ندارند را به صورت زنجیره در کنار هم قرار می دهند و آنها را برای ما معنادار می کنند و ادراکی از جهان پیرامونی در ذهن ما شکل می دهند. هدف از تولید ادراک این است که ما از تجربه زیسته خودمان فهمی را متناسب با کلان روایت گفتمان داشته باشیم. بنابراین روایت ها ما را به کنش و باور خاصی سوق می دهند.
وی اضافه کرد: چند دسته بندی برای روایت ها درنظر گرفته می شود. اول روایت های فردی اما به این معنا نیست که یک فرد آن را تولید کند بلکه ممکن است توسط گروه یا نهاد بیان شود و فهم و درک خود را از یک موقعیت صورت بندی کند. دوم روایت های عمومی که رسانه ها آنها را تولید می کنند تا باوری را در مردم شکل دهند. دسته سوم از روایت ها شامل روایت های مفهومی می شوند که اصحاب دانشگاه در قالب نظریه های دانشگاهی مطرح می کنند. دسته چهارم کلان روایت ها هستند که تعداد باورمندان بیشتری از نظر جغرافیایی و زمانی دارند به طوریکه بعضا یک روایت ها تا قرن ها باورمندان خود را دارد.
کریم زاده تاکید کرد: کلان روایت ها را اگر باور داشته باشیم یا نداشته باشیم در انسان تاثیر می گذارند. مانند کلان روایت مبارزه با تروریسم که توسط غرب شکل گرفته است. با همین کلان روایت بسیاری از جنگ ها و کشورگشایی ها توجیه شده اند.
وی روایتها را دارای وجه گفتمانی دانست و گفت: به همین علت روایت ها بسیار خطرناک می شوند. گاهی نتیجه گیری های ما بر اساس فکت ها و داده های میدانی و عینی است اما همواره به این صورت نیست بلکه بعضا دانش ما نتیجه روایت های مختلفی است که در معرض آنها قرار گرفته ایم و آنها ذهنیت ما را شکل داده اند. ما طبق عقلانیت روایی دنیای خود را داستان گونه فهم می کنیم و سعی داریم رویدادهای مختلف را به شکل داستان درآوریم.
کریم زاده اضافه کرد: طبق کلان روایت شرق شناسی که از زمان جنگ های صلیبی آغاز شده و تا اکنون هم ادامه دارد، همان ایماژها دیده می شوند، مثلا ایران مرکز همه شرارت ها و تروریست ها دانسته می شود. این تصاویر در چند قرن گذشته تولید شده و بر مبنای همین موارد انسان غربی باید توجیه شود که باید برای دفاع از خود دست به اقدامات نظامی زده شود. بنابراین روایت ها ابزاری برای توجیه کردن هستند، اما در واقع برای فریب افکار عمومی به کار گرفته می شوند.
روایتها ابزاری برای توجیه کردن هستند اما برای فریب افکار عمومی استفاده می‌شوند
وی با اشاره به اینکه برای اقناع افکار مخاطبان باید بر اساس فرمولی روایت ها به صورت پیرنگ درآیند و هر اتفاقی در راستای تهدید مدنظر قار می گیرد، افزود: روایت از راهکار تصرف گزینشی هم برای اقناع افکار مخاطبان مورد استفاده قرار می گیرد. ذهن ما نمی تواند همه جزییات را به خاطر بیاورد بنابراین دست به تصرف گزینشی زده می شود. بر اساس آن فرمول بیان شده هر اقدامی که ایران برای برنامه هسته ای صلح آمیزانجام دهد، دارای توطئه ای است.
کریم زاده ادامه داد: روایت ها حس پارانوییدی ایجاد می کنند به این معنا که هر کاری که ایرانی ها انجام دهند دارای نیت پلیدی است. چنین تصویرسازی هایی از گذشته وجود داشتند و نمی توانیم در برابر آنها سکوت کنیم بلکه باید روایت ها را تبیین کنیم و نشان دهیم روایت ها از طریق مجموعه ای از ابزارهای گفتمانی کار مشروع را نامشروع و یا بالعکس نشان می دهند و به این واسطه اقدامات خود را توجیه می کنند.
وی یادآور شد: پارادایم روایی به صورت غریزی عمل می کنند و شاید یکی از دلایل خطرناک بودن روایت ها به همین دلیل باشد و بر همین اساس روایت سازان روایت تولید می کنند و افکار عمومی را دستکاری می نمایند تا ذهن ما را مطابق خواسته خودشان دستکاری کنند. ما اگر در جنگ روایت ها ببازیم، باقی جنگ ها را هم خواهیم باخت. باید بدانیم که روایت ها هرگز خنثی نیستند بلکه غرض ورزانه هستند. ما از طریق روایت ها جامعه پذیر می شویم و سوق به انجام کنش های خاص و نظام اعتقدی و ارزشی خاصی سوق داده می شویم.
انتهای پیام/
