به گزارش پایگاه خبری خبرآنی به نقل از معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری، با توجه به اینکه سال ۲۰۲۵ از سوی سازمان ملل متحد به‌عنوان سال بین‌المللی علوم و فناوری کوانتومی (IYQ) اعلام شده است، این نام‌گذاری فرصتی جهانی برای بازاندیشی در نقش فناوری‌های کوانتومی در آینده بشر فراهم کرده است. همچنین، بستری برای هم‌افزایی علمی، آموزش عمومی، و توسعه سیاست‌های ملی و بین‌المللی در حوزه کوانتوم، از رایانش و ارتباطات گرفته تا انرژی، سلامت و امنیت فراهم شده است.
نام‌گذاری ۲۰۲۵ به‌عنوان سال کوانتوم، اهمیت روزافزون این فناوری در حل چالش‌های پیچیده جهانی را نشان می‌دهد و فرصتی راهبردی برای کشورهایی مانند ایران فراهم می‌آورد تا با سرمایه‌گذاری هدفمند، در مسیر تحول دیجیتال و نوآوری فناورانه نقش‌آفرینی کنند.
فناوری کوانتومی که قابلیت‌هایی فراتر از فناوری‌های مرسوم ارائه می‌دهد، موفق شده است اثربخشی و نقش‌آفرینی تحول‌آفرین خود را در حوزه‌هایی چون داروسازی، امنیت ارتباطات، انرژی و سایر حوزه‌ها به نمایش بگذارد.
فناوری کوانتوم، نوعی از فناوری‌های میان‌رشته‌ای است که با ترکیب علوم فیزیک، مهندسی و محاسبات، امکان پردازش همزمان اطلاعات، اندازه‌گیری فوق‌دقیق و ارتباط امن را فراهم می‌آورد. یکی از کاربردهای فناوری کوانتوم، رایانه‌های کوانتومی هستند که در مسیر خلق نسل جدیدی از محاسبات فوق‌سریع قرار گرفته‌اند؛ حیسگرها کوانتومی، با حساسیت بالا امکان تشخیص‌های پیچیده در پزشکی، اکتشافات و تصویربرداری را فراهم می‌کنند و ارتباطات کوانتومی، امنیتی فراتر از رمزنگاری‌های رایج ارائه می‌دهد.
بازار جهانی فناوری‌های کوانتومی با شتابی چشمگیر در حال رشد است. پیش‌بینی می‌شود ارزش این بازار تا سال ۲۰۳۵ به بیش از یک تریلیون دلار برسد. کشورهای پیشرو در این حوزه، با سرمایه‌گذاری‌های کلان و تدوین سیاست‌های حمایتی بلندمدت، تلاش دارند جایگاه خود را در این رقابت فناورانه تثبیت کنند.
خیز ایران در مسیر توسعه فناوری کوانتوم
در این میان، ایران نیز طی سال‌های اخیر مسیر ورود به این عرصه پیشرفته را با گام‌های مختلفی همچون ترویج و فرهنگ‌سازی مفاهیم و اهمیت کوانتوم در دانشگاه‌ها، آموزش از مقاطع آموزشی و تولید مقالات علمی، آغاز کرده است.
ظرفیت علمی کشور در حوزه فیزیک، فوتونیک و ریاضیات نظری، بستری مناسب برای توسعه فناوری‌های کوانتومی فراهم آورده است.
دانشگاه‌های معتبر کشور، از جمله دانشگاه تهران، صنعتی شریف، صنعتی اصفهان و پژوهشگاه دانش‌های بنیادی، پروژه‌هایی در حوزه اطلاعات کوانتومی، مواد کوانتومی و اپتیک کوانتومی تعریف کرده‌اند و مقالات علمی معتبری توسط محققان ایرانی در نشریات بین‌المللی منتشر شده است.
برخی از آزمایشگاه‌های تحقیقاتی با تجهیزات تخصصی برای آزمون‌های فوتونیک و درهم‌تنیدگی ایجاد شده و شبکه‌هایی از پژوهشگران با همکاری‌های میان‌رشته‌ای، زمینه را برای توسعه فناوری‌های کوانتوم فراهم می‌کنند. با این حال، فاصله از مرز فناوری‌های تجاری هنوز محسوس است و تبدیل دانش به محصول نیازمند سیاست‌گذاری دقیق و حمایت هدفمند است.
گام‌های معاونت علمی در مسیر راهبری کوانتوم
معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری در مسیر توسعه این فناوری راهبردی، اقدامات موثری را در دستور کار قرار داده است. از جمله این اقدامات می‌توان به حمایت مالی از طرح‌های تحقیقاتی و پژوهشی از طریق بنیاد ملی علم ایران، حمایت از آموزش کوانتوم در دانشگاه‌ها، ترویج برنامه‌های آموزشی در مدارس و مراکز آموزشی، فعالیت‌های میان رشته‌ای، راه‌اندازی مراکز نوآوری و شتاب‌دهنده‌های تخصصی در این حوزه و حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در فناوری‌های نوظهور اشاره کرد.
این معاونت همچنین تلاش کرده است تا با تسهیل مقررات، تشویق همکاری میان دانشگاه‌ها و صنعت، و تعریف اولویت‌های ملی، زیست‌بوم فناوری کوانتومی کشور را شکل دهد.
چالش‌ها
فناوری کوانتومی نیازمند متخصصانی با آموزش‌های عمیق بین‌رشته‌ای در فیزیک، ریاضی، علوم کامپیوتر و مهندسی است. فرآیندی که زمان‌بر است و به سرمایه‌گذاری گسترده در زیرساخت‌ها، نرم‌افزارها و گسترش تعاملات با کشورهای پیشرو در آموزش فناوری کوانتوم نیاز دارد.
انتقال دانش و تجهیزات در این حوزه با موانع جدی تحریمی روبه‌رو است که موجب کندی رشد و عقب‌ماندگی نسبی کشور در رقابت جهانی می‌شود. به‌دلیل ریسک بالا و بازگشت سرمایه‌گذاری طولانی‌مدت، مشارکت بخش خصوصی برای ورود به توسعه صنعتی فناوری‌های کوانتومی امری ضروری است که کشور با تحقق ایده‌آل‌ها در آن حوزه فاصله زیادی دارد. کشورهای پیشرو در این حوزه، سال‌هاست سرمایه‌گذاری‌های عظیمی در این حوزه داشته‌اند. ایران با وجود شروع مناسب، همچنان در ابتدای مسیر قرار دارد.
حمایت از راه‌اندازی آزمایشگاه‌های تخصصی در حوزه اپتیک کوانتومی، حسگرهای کوانتومی و محاسبات کوانتومی، پشتیبانی مالی و فنی از گروه‌های پژوهشی در دانشگاه‌های تراز اول، تعامل با کشورهای همسو و استفاده از ظرفیت ایرانیان متخصص مقیم خارج از کشور، ارتقای سطح علمی کشور، می‌تواند راه را برای توسعه فناوری کوانتوم و قرار گرفتن ایران در شمار کشورهای پیشرو در این حوزه قرار دهد.
با تداوم حمایت‌ها، سرمایه‌گذاری‌های هدفمند، آموزش نیروی انسانی متخصص و گسترش زیرساخت‌های آزمایشگاهی، ایران می‌تواند به یکی از بازیگران تأثیرگذار در فضای جهانی کوانتوم تبدیل شود. آینده‌ای که هرچند پیچیده و پرچالش است، اما با تکیه بر استعدادها و نخبگان، همکاری‌های بین نهادها و جهش علمی و فناورانه باشد.
