دبیر ستاد اقتصاد دانش‌بنیان مواد و ساخت پیشرفته با گلایه از بی‌صبری در تصمیم‌گیری‌ها، نسبت به عقب‌ماندگی ایران در حوزه‌هایی چون ساخت افزایشی و مواد هوشمند هشدار داد و گفت: در حالی‌که برخی کشورها با سرمایه‌گذاری‌های ۱۰ تا ۱۵ ساله به ثمر نشسته‌اند، در ایران بسیاری از طرح‌ها پیش از رسیدن به نتیجه، قربانی بی‌صبری سیستم‌های اجرایی و انتظار بازدهی کوتاه‌مدت می‌شوند و اگر این نگاه اصلاح نشود، فرصت‌های فناورانه بزرگی از دست خواهد رفت.
مصطفی میلانی در گفت‌وگو با خبرآنی با اشاره به برنامه‌های این ستاد برای توسعه روش‌های نوین ساخت، اظهار کرد: با تلاش‌های صورت‌گرفته در این ستاد، از حدود ۱۰ سال پیش موضوع ساخت افزایشی (Additive Manufacturing) که یکی از گرایش‌های جهانی فناوری بود، در دستور کار قرار گرفت. در نتیجه این پیگیری‌ها، دو تا سه شرکت تخصصی در این حوزه شکل گرفتند که توانستند تجهیزات ساخت افزایشی را در داخل کشور توسعه دهند.
وی ادامه داد: هرچند این شرکت‌ها موفق به تولید تجهیزات ساخت افزایشی شدند، اما به دلیل عواملی مانند نیروی کار و انرژی ارزان در کشور، بازار مناسبی برای این فناوری نوین ایجاد نشد و رشد این شرکت‌ها بسیار کند و تدریجی بود.
میلانی با اشاره به تجربه‌های بین‌المللی، افزود: در دنیا، پس از یک وقفه در توسعه، ناگهان مراکز تولید انبوه با استفاده از فناوری ساخت افزایشی شکل گرفتند؛ به‌طوری‌که برخی از این مراکز با در اختیار داشتن هزاران چاپگر سه‌بعدی، قادر به تولید انبوه قطعات به‌صورت سفارشی شدند. این مراکز عملاً به موتور محرک توسعه این فناوری تبدیل شدند.
وی تصریح کرد: خوشبختانه امروز برخی از شرکت‌های ایرانی نیز به سطحی از بلوغ رسیده‌اند که خود اقدام به راه‌اندازی چنین مراکزی کرده‌اند. حتی برخی از این شرکت‌ها در حال حاضر برای خودروسازان بزرگ جهانی قطعه، تولید و با کیفیت بسیار بالا آنها را صادر می‌کنند. البته به دلیل مسائل محرمانگی نمی‌توان نام این خودروسازان را ذکر کرد.
به گفته این مقام مسئول، یکی از این شرکت‌ها در حال تولید قطعات توربین برای شرکت‌های داخلی است و در حوزه تجهیزات پزشکی نیز شرکتی وجود دارد که ایمپلنت‌هایی متناسب با فیزیولوژی بدن بیماران تولید می‌کند. این ایمپلنت‌ها در همان لحظه، توسط چاپگر سه‌بعدی و با نظر جراح در اتاق عمل تولید شده و مورد استفاده قرار می‌گیرند. تاکنون بیش از ۱۵۰ عمل جراحی موفق با استفاده از این فناوری در کشور انجام شده است.
وی تأکید کرد: این تقاضا از سوی بازار موجب شد تا شرکت‌های تولیدکننده زیرساخت افزایشی، رشد کنند. اما از زمانی به بعد در ستاد، یک خلأ مهم را شناسایی کردیم و آن اینکه اگرچه شرکت‌های ما امروز توان ساخت تجهیزات را دارند، اما زنجیره اطراف این فناوری هنوز به طور کامل شکل نگرفته است.
وی افزود: برای تکمیل زنجیره ساخت افزایشی، باید به تولید مواد اولیه نیز توجه شود. به عنوان مثال، پودری که در چاپگرهای سه‌بعدی فلزی یا فیلامانی که در پرینترهای سه‌بعدی پلیمری استفاده می‌شود، باید در داخل کشور تولید شوند. همچنین پرینت سه‌بعدی قطعات سرامیکی نیز به تجهیزات و مواد مصرفی خاص خود نیاز دارد.
دبیر ستاد اقتصاد دانش‌بنیان فناوری‌های مواد و ساخت پیشرفته ادامه داد: در این راستا، با یک شرکت وارد همکاری شده‌ایم و در حال حاضر این مجموعه روی تولید مواد و تجهیزات مورد نیاز پرینت سرامیکی کار می‌کند. در حوزه تولید فیلامان نیز یکی از شرکت‌های داخلی، یک خط تولید پیشرفته راه‌اندازی کرده که می‌تواند بخش مهمی از نیاز کشور را پوشش دهد.
وی گفت: در زمینه تولید پودرهای فلزی مورد استفاده در پرینت سه‌بعدی نیز با دو شرکت مذاکرات اولیه داشته‌ایم و امیدواریم در آینده نزدیک فرآیند تولید این پودرهای مصرفی فلزی نیز آغاز شود. همچنین یک شرکت دیگر طراحی چاپگر مخصوص پرینت سه‌بعدی سرامیک را در دست اجرا دارد که در صورت موفقیت، ظرفیت بسیار خوبی برای کشور ایجاد می‌کند. این شرکت باید هد پرینترهای سه‌بعدی را به شکلی طراحی کند تا بتواند سرامیک‌ها را نیز پرینت کند.
وی با تأکید بر اینکه تمام این اقدامات باید در قالب یک زنجیره ارزش شکل بگیرد، اظهار کرد: از نرم‌افزارهایی که در این حوزه مورد استفاده قرار می‌گیرند نیز نباید غافل شویم. اگر بتوانیم نرم‌افزارهای کاملاً بومی و ایرانی برای پرینترهای سه‌بعدی طراحی کنیم، ارزش افزوده قابل توجهی خواهد داشت. ما در ستاد آمادگی داریم تا در این زمینه سرمایه‌گذاری کنیم، اما تاکنون شرکتی برای توسعه نرم‌افزارهای تخصصی در این حوزه به‌طور جدی ورود نکرده است. معمولاً توجه‌ها بیشتر به سخت‌افزار معطوف است، در حالی که نرم‌افزار نیز بخش مهمی از این فناوری است.
وی یادآور شد: علاوه بر این، بازیافت مواد مصرفی و طراحی و تولید قطعات جانبی و مصرفی مانند هد لیزر و لنزهای مصرفی این هدها نیز فرصت‌های سرمایه‌گذاری و توسعه فناورانه محسوب می‌شوند که باید به آنها توجه شود.
میلانی با اشاره به انتشار خبری برای همکاری شرکت مپنا و شرکت دانش‌بنیان در اصفهان، گفت: شرکت اصفهانی تولید کننده پرینتر سه بعدی و شرکت مپنا مصرف کننده این پرینترها در حوزه توربین است که ظاهراً این دو شرکت توافقی برای سرمایه گذاری در زمینه ساخت قطعات با استفاده از فرایند ساخت افزایشی صورت داده‌اند و این اتفاق نویدبخش دوران جدیدی برای این فرایند در کشور است.
مواد هوشمند و حافظه‌دار
دبیر ستاد اقتصاد دانش‌بنیان فناوری‌های مواد و ساخت پیشرفته معاونت علمی ریاست‌جمهوری با اشاره به برنامه‌های این ستاد در زمینه مواد هوشمند و حافظه‌دار با تاکید بر اینکه این حوزه نیز شامل طیف وسیعی می‌شود که از حوزه نساجی، پزشکی تا هوا فضا را شامل خواهد شد، اظهار کرد: تیم‌هایی در حوزه نساجی برای استفاده از این مواد برای تولید لباس‌های ورزشی و پزشکی ایجاد شده و فعالیت‌های خوبی را اجرایی کرده‌اند.
وی با بیان اینکه این تیم‌ها به واسطه تخصص، وارد این عرصه شدند و کمتر به کاربرد این محصولات توجه شده، ولی این حوزه جای پیشرفت بیشتری دارد، گفت: ما با بهره‌گیری از این مواد می‌توانیم منسوجانی را تولید کنیم که به صورت آنلاین، ضربان قلب، فشار و دمای بدن ورزشکاران را آنالیز کند و از این اطلاعات در جهت بهبود شرایط ورزشکار استفاده کند. در حوزه پزشکی نیز با بهره‌گیری از مواد هوشمند می‌توان تجهیزاتی را به تولید رساند که قادر به اعلام وضعیت گردش خون و دمای بدن بیمار هستند.
میلانی، ساخت تجهیزات دندانپزشکی و مواد مورد نیاز در ارتودنسی و پلیمرهایی که هوشمند هستند را از دیگر زمینه‌های کاربردی مواد هوشمند ذکر و خاطرنشان کرد: ولی هنوز شرکت دانش‌بنیانی که در این زمینه فعال شده باشد، به ما مراجعه نکرده است. در این حوزه بیشتر شرکت‌های فعال در موضوعات نظامی پیشرو هستند. نمونه آن هوشمندسازی لباس سربازان است که در دنیا کاربردی شده است؛ این نوع لباس‌ها در سرما، بدن انسان را گرم نگه می‌دارند و در گرما، خنک هستند، ولی تولید این محصولات آن قدر اقتصادی نشده که یک مصرف کننده معمولی بتواند این نوع منسوجات را با قیمت مناسب خریداری کند.
اعتبارات و زیر ساخت‌های حوزه مواد و ساخت پیشرفت
میلانی با بیان اینکه با وجود پیشرفت‌ها، چالش اعتبارات همچنان یکی از موانع جدی توسعه فناوری در کشور است، گفت: مشکل اصلی ما همیشه محدودیت منابع مالی نبوده، بلکه کم‌صبری سیستم‌های تصمیم‌گیری در کشور مزید بر علت است. حوزه‌هایی مانند مواد پیشرفته و فناوری‌های ساخت، ذاتاً زمان‌بر هستند و نیاز به صبر دارند. به عنوان مقایسه، ساخت یک بیمارستان در حالتی که شرایط بودجه و زیرساخت فراهم باشد، یک تا دو سال زمان می‌برد، اما ساخت یک مجتمع پتروشیمی یا کارخانه ذوب‌آهن، حتی با بودجه کامل به هفت تا ۱۰ سال زمان نیاز دارد. لذا یکی از دلایل عقب‌ماندگی تاریخی کشور در حوزه مهندسی مواد، تمرکز بر پروژه‌هایی بوده است که بتوان از آنها بازدهی کوتاه‌مدت گرفت و لذا به‌دلیل فشار برای نتیجه‌گیری سریع، سرمایه‌گذاری در حوزه‌هایی که زمان بازگشت سرمایه در آنها بالاست، کمتر مورد توجه قرار گرفته است. این در حالی است که آینده فناوری به‌ویژه در حوزه‌هایی مانند مواد هوشمند، به صبر راهبردی و سرمایه‌گذاری بلندمدت نیاز دارد.
دبیر ستاد اقتصاد دانش‌بنیان مواد و ساخت پیشرفته با اشاره به اقدامات انجام شده در کشور برای سرمایه‌گذاری در حوزه پرینترهای سه بعدی، با بیان اینکه امروز بعد از گذشت ۱۲ سال شاهد به ثمر نشستن این حوزه هستیم، گفت: این مساله بارها در کشور ما تکرار شده و این چالش همیشگی ما است که منابع ما محدود است، ولی لازم است این فرهنگ در جامعه رواج یابد که برای برخی از حوزه‌ها قرار نیست که بعد از دو سال سرمایه‌گذاری، به نتیجه برسیم و ممکن است ۱۰ یا ۱۵ سال دیگر از ثمراتش بهره‌مند شویم که این اتفاق شامل حوزه مواد و ساخت هم می‌شود.
وی تاکید کرد: کشورهایی که در این زمینه پیشرفت کرده‌اند، صبر داشته‌اند و ما هم اگر بخواهیم در این حوزه پیشرفت کنیم، نیاز به صبر داریم. نهادهایی از جمله بانک‌ها، صندوق نوآوری (و شکوفایی)، صندوق توسعه ملی و دیگر منابع تامین سرمایه در کشور باید بدانند که این حوزه‌ها زودبازده نیست، اما در هنگام بهره‌برداری می‌تواند تمام هزینه‌های این زمان بلند مدت را جبران کند.
دبیر ستاد اقتصاد دانش‌بنیان مواد و ساخت پیشرفته در پاسخ به این سؤال که آیا حوزه‌ای بوده که به دلیل عدم صبر متوقف شده باشد، خاطر نشان کرد: مثلاً در صنایع نفت، گاز و پتروشیمی ستاد نانو سرمایه‌گذاری خوبی در حوزه توسعه کاتالیست‌ها کرد و اتفاق خوب رقم خورد، به گونه‌ای که هم‌اکنون سه تا چهار شرکت بزرگ و معتبر در این زمینه ایجاد شدند که ۷۰ تا ۸۰ درصد از کاتالیست‌های پالایشگاهی کشور را تولید می‌کنند. این شرکت‌ها کاملاً ایرانی هستند و فناوری آنها از صفر تا صد بومی است. اما این فرآیند از حداقل ۱۰ تا ۱۲ سال پیش شروع شد و امروز ما داریم نتیجه‌اش را می‌بینیم.
وی در تشریح مسیر دشوار توسعه این فناوری‌ها گفت: آن موقع هم در جریان کامل چالش‌ها و عدم صبرها بودیم. آن شرکت دانش‌بنیان، پایلوتی در پتروشیمی توسعه داد که به نتیجه نرسید و انتقاداتی را در پی داشت ولی صبری که در این حوزه بود، از این فعالیت‌ها حمایت شد و حالا تکنولوژی‌ای را در اختیار داریم که یکی از افتخارات معاونت علمی ریاست‌جمهوری است.
میلانی افزود: اما نمونه‌های ناموفقی نیز به دلیل نبود صبر وجود دارد. مثلاً در صنعت نفت، گاز و پتروشیمی تجهیزاتی مانند شیرآلات و قطعات خاصی وجود دارند که دائماً نیاز به تعمیر و تعویض دارند و این محصولات بر اساس سفارش ساخته می‌شوند. در دنیا وقتی به شرکتی سفارش ساخت این قطعه داده می‌شود، آن شرکت دسترسی کامل به مواد اولیه، متریال و آلیاژهای خاص را دارد، اما در کشور ما به دلیل تحریم و محدودیت‌های بانکی، این دسترسی وجود ندارد. نتیجه این می‌شود که وقتی شرکت ایرانی می‌خواهد این قطعه را بسازد، دو ماه طول می‌کشد تا متریالش را تهیه کند و دو ماه هم برای ساخت صرف می‌شود، در حالی که شرکت خارجی همان قطعه را در دو ماه تحویل می‌دهد. این یعنی زمان دو برابری نسبت به رقبا باید صرف شود و در چنین شرایطی شرکت‌های ایرانی با شرکت‌های خارجی مقایسه می‌شوند و در نتیجه قراردادها باز هم به سمت شرکت‌های خارجی می‌رود.
دبیر ستاد اقتصاد دانش‌بنیان مواد و ساخت پیشرفته خاطرنشان کرد: یکی از کارهایی که باید انجام شود، این است که مجموعه‌ای ایجاد شود تا مواد آلیاژهای خاص را که بر اساس سفارش، تولید می‌شود، تهیه کند و در اختیار فناور قرار دهد؛ یکی از پروژه‌هایی که صبر لازم آن در کشور وجود ندارد. در این پروژه سه یا چهار دوره قبل از دوره کنونی کار پیگیری شده، اما ستاد دائماً با این انتقاد مواجه شده که پولی که سرمایه‌گذاری شد، چرا به نتیجه نرسید و لذا کار در میانه راه متوقف شد و این اتفاق باعث شده که همچنان تولید آلیاژهای خاص بر اساس سفارش در کشور یک نقطه ضعف به شمار می‌رود.
انتهای پیام
