یادداشت خبرآنی|‌منشأ تناقض آمار رشد در مناظره نیلی و خاندوزی

یادداشت خبرآنی - امیر حسین تقی پور

اخیرا مناظره ای بین سید احسان خاندوزی وزیر اقتصاد دولت سیزدهم و مسعود نیلی مشاور اقتصادی دولت یازدهم بررگزار شد. در این مناظره استدلال دو طرف بر آمار رشد سال های 1400، 1401 و 1402 متناقض بود که همین تناقض منجر به موج رسانه ای گسترده و اظهارنظرهای بعضا غیر منصفانه ای در خصوص آمار رشد اقتصادی در دولت سیزدهم گردید.

لازم به ذکر است در این مناظره خاندوزی با استناد به آمار بانک مرکزی اعداد رشد اقتصادی بدون احتساب نفت برای سال های 1400 تا 1402 را به ترتیب، 3.4 درصد، 4.2 درصدو 4 درصد عنوان می کند. همچنین در ادامه با استناد به آمار مرکز آمار ایران، آمار رشد اقتصادی بدون نفت را به ترتیب برای سال های مذکور، 5 درصد ، 4.8 درصد و 3.4 درصد عنوان می کند.

این در حالی است که نیلی به اعداد مطرح شده توسط خاندوزی اشکال وارد کرده و عنوان می کند که طبق گزارش مرکز آمار رشد اقتصادی بدون نفت در طی این سال ها، به ترتیب 2.2 درصد، 2.5 درصد و 1.9 درصد بوده است.

در این یادداشت به بررسی اعداد و ارقام مطرح شده توسط هر دو استاد گرانقدر در مناظره می پردازم و سعی می کنم تا منشا اختلاف در گزارش اعداد را به صورت کامل توضیح دهم. 

گزارش بانک مرکزی از رشد اقتصادی بر مبنای سال پایه 1400

تصویر زیر گزارش بانک مرکزی از رشد اقتصادی سال‌های 1399 تا 1402  براساس قیمت‌های ثابت سال 1400 است. همانطور که مشخص است رشد اقتصادی غیرنفتی و رشد اقتصاد با احتساب نفت به طور کامل مشخص است. لازم به ذکر است که مجموع رشد سال‌های 1400، 1401 و 1402 بدون احتساب بخش نفت معادل 12.07 درصد است.  بنابراین متوسط‌ سالانه (میانگین گیری ساده)  سالی حدود 4 درصد رشد غیرنفتی اقتصاد ایران بدون احتساب نفت است. 

رشد اقتصادی با احتساب نفت هم معادل 14.2 درصد می شود. یعنی متوسط سالانه (میانگین گیری ساده) رشد اقتصاد ایران با احتساب نفت در سال‌های 1400 تا 1402 معادل 4.7 درصد بوده است.

گزارش رشد اقتصادی مرکز آمار بر مبنای سال پایه 1390

مرکز آمار ایران در چند سال اخیر بر مبنای سال پایه 1390 گزارش رشد اقتصادی منتشر می‌کرد. گزارش رشد اقتصادی سال‌های 1400 و 1401 و 1402 هم برمبنای همین سال پایه منتشر شد. طبق این گزارش‌ها که بر مبنای سال پایه 1390 بود، رشد اقتصادی کشور بدون احتساب نفت در سال‌های 1400 تا 1402 به ترتیب  5 درصد، 4.8 درصد و 3.4 درصد بوده است.

رشد اقتصادی با احتساب نفت هم در سال‌های 1400 تا 1402 به ترتیب 5.6 درصد، 5.1 درصد و 5.7 درصد بوده است. در ادامه گزارشی که توسط مرکز آمار ایران در 23 خرداد 1403 در سایت رسمی این مرکز منتشر شده آمده است:

گزارش رشد اقتصادی مرکز آمار بر مبنای سال پایه 1400/وقتی ناگهان تمام اعداد عوض شدند

اما مرکز آمار چند ماه پیش گزارش رشد 9 ماهه 1403 را منتشر کرد که  بر مبنای سال پایه 1400 بود. در این گزارش ارقام رشد سال های قبل هم آمده بودند و متناسب با سال پایه جدید (سال پایه 1400) بازنگری شده بودند.

نکته ی قابل توجه و محل سوال این است که اعداد رشد سال های 1400 تا 1402 بر مبنای سال پایه 1400 نسبت به اعداد رشدی که در گزارش های قبلی مرکز آمار بر مبنای سال پایه 1390 محاسبه شده بودند، اختلاف فاحشی پیدا کرده بودند.

طبق این گزارش جدید، رشد اقتصادی بدون احتساب نفت در سال‌های 1400 تا 1402 (برمبنای سال پایه 1400) به ترتیب 2.2 درصد، 2.5 درصد و 1.9 درصد بود. این در حالی است که در گزارش قبلی مرکز آمار که بر مبنای سال پایه 1390، رشد اقتصادی در سال های 1400 تا 1402 به ترتیب 5 درصد، 4.8 درصد، 3.4 درصد گزارش شده بود. همچنین رشد اقتصادی با احتساب نفت هم در سال‌های 1400 تا 1402 به ترتیب 3.7 درصد، 3.6 درصد و 4.6 درصد گزارش شده بود.

به بیانی دیگر، 5 درصد سال 1400 به  2.2 درصد، 4.8 درصد سال 1401 به 2.5 درصد و  3.4 درصد سال 1402 به 1.9 تقلیل پیدا کرده بودند. در واقع استدلال دکتر نیلی بر مبنای همین گزارش بود.

دو گزارش آمار خاندوزی و یک گزارش آمار نیلی را تایید میکند

همانطور که گفته شد، آمار ارائه شده توسط مسعود نیلی، منطبق بر گزارش مرکز آمار ایران بر مبنای سال پایه 1400 بوده است. در حالی که خاندوزی علاوه بر استناد به گزارش رشد اقتصادی بانک مرکزی (برمبنای سال پایه 1400)  به گزارش خود مرکز آمار (بر مبنای سال پایه 1390)  نیز استناد می کند.

لازم به ذکر است اساسا در بخش رشد اقتصادی غیرنفتی، هیچگاه تغییر سال پایه نباید اینقدر اعداد رشد را جابه‌جا کند. در واقع گزارش اخیر مرکز آمار که در آن بر مبنای سال 1400 اعداد رشد سال های قبل را بانگری شده بودند، منشا اصلی تفاوت در ارائه اعداد تلقی می شود.

آمار اقتصادی بانک مرکزی موثق تر است یا مرکز آمار؟

اما در مقایسه آمار مرکز آمار ایران و بانک مرکزی باید گفت که سابقه مرکز آمار در ارائه گزارش های رشد اقتصادی به 20 سال گذشته باز میگردد و بانک مرکزی در این خصوص سابقه ای 60 ساله دارد. نکته دیگری که در این میان وجود دارد این است که مرکز آمار بارها در آمار های خود تجدیدنظرکرده و آمار های این سازمان در هیچ دولتی تا کنون سانسور نشده است.

اما گزارش های اقتصادی بانک مرکزی هیچ گاه تا کنون با تغییر سال پایه تا این حد دچار تغییرات نشده است و البته در برخی سال ها گزارش های آن مسکوت مانده و اجازه ی انتشار پیدا نکرده است. از همین رو به نظر می رسد استناد به آمار های بانک مرکزی در خصوص اعداد و ارقام رشد اقتصادی موجه تر و موثق تر باشد.

به عنوان مثال سال 94 که بانک مرکزی رشد اقتصادی منفی برای آن سال محاسبه کرده بود، مرکز آمار ایران رشد 1.1 درصدی را محاسبه کرده بود. البته چندی بعد گزارش بانک مرکزی مسکوت شد و اجازه انتشار پیدا نکرد. اما سال بعدش که رشد اقتصادی مثبت شد، بانک مرکزی اجازه پیدا کرد تا گزارش رشد سال قبل رو هم منتشر کند. نکته جالب اینجاست که مشخص شد عدد رشد اقتصادی محاسبه شده توسط بانک مرکزی  منفی 1.8 درصد بوده است. این در حالی است که  مرکز آمار در سال های بعد، رقم رشد اقتصادی سال 94 رو تغییر داد و  عدد رو‌ منفی کرد.

انتهای پیام/