افت رتبه دانشگاه‌های ایران در رتبه‌بندی سایمگو/تحلیل یک سقوط

گروه دانشگاه ‌پایگاه خبری خبرآنی-زینب امیدی: تازه‌ترین رتبه‌بندی سایمگو (Scimago Institutions Rankings) در سال 2025، بار دیگر ضعف و چالش‌های پیش روی نظام آموزش عالی ایران را به تصویر کشیده است. بررسی دقیق این رتبه‌بندی نشان می‌دهد که نه تنها دانشگاه‌های ایرانی در مقایسه با رقبای بین‌المللی با افت جایگاه مواجه شده‌اند، بلکه روند نزولی آن‌ها در طول چهار سال گذشته نیز تشدید شده است. این گزارش به تحلیل عمیق‌تر این وضعیت، بررسی عوامل مؤثر، پیامدهای احتمالی و ارائه راهکارهای عملی برای بهبود شرایط می‌پردازد.

رتبه‌بندی سایمگو؛ معیاری معتبر برای سنجش عملکرد دانشگاه‌ها

رتبه‌بندی سایمگو یکی از نظام‌های معتبر رتبه‌بندی علمی در سطح جهان است که بر اساس سه شاخص اصلی پژوهش (50%)، نوآوری (30%) و تأثیر اجتماعی (20%)، دانشگاه‌ها و مؤسسات علمی را ارزیابی می‌کند. این شاخص‌ها با استفاده از داده‌های پایگاه اسکوپوس (Scopus)، اطلاعات ثبت اختراعات و معیارهای سنجش تأثیر اجتماعی (Altmetrics) محاسبه می‌شوند. وزن بالای شاخص پژوهش در این رتبه‌بندی، اهمیت انتشار مقالات با کیفیت بالا (Q1) و همکاری‌های بین‌المللی را برای کسب رتبه برتر نشان می‌دهد. با این حال، عملکرد ضعیف دانشگاه‌های ایران در زمینه تجاری‌سازی دانش و نوآوری نیز در رتبه نهایی آن‌ها تأثیرگذار است.

وضعیت شرکت‌های فناوری؛ ثبات نسبی در مقابل تغییرات قابل توجه

در رتبه‌بندی سایمگو 2025، شرکت متا، با تجربه یک صعود چشمگیر از رتبه 19 در سال گذشته به رتبه 12 در سال جاری، نشان داده است که قادر به تغییر و بهبود عملکرد خود در بازه زمانی کوتاه است. گوگل نیز با وجود نزول از رتبه ششم در سال 2023 به رتبه هفدهم در سال 2025، همچنان یکی از برترین شرکت‌های فناوری در این رتبه‌بندی محسوب می‌شود.

سلطه دانشگاه هاروارد و پیشتازی چشمگیر دانشگاه‌های چینی

دانشگاه هاروارد، به عنوان نماد آموزش عالی در جهان، همچنان رتبه نخست خود را در این رتبه‌بندی حفظ کرده و برای سال‌ها در صدر این لیست قرار داشته است. دانشگاه آکادمی علوم چین برای سومین سال متوالی در رده دوم قرار دارد و دانشگاه چینهوا نیز در رده سوم جای گرفته است. حضور پررنگ دانشگاه‌های چینی در بین 10 دانشگاه برتر (5 دانشگاه) نشان‌دهنده سرمایه‌گذاری گسترده و برنامه‌ریزی دقیق این کشور در حوزه آموزش عالی است.

دانشگاه‌های آمریکایی نیز با 4 نماینده در این لیست، همچنان قدرت خود را در این عرصه حفظ کرده‌اند. دانشگاه آکسفورد از انگلیس نیز تنها نماینده اروپایی در جمع 10 دانشگاه برتر است. دانشگاه تورنتو کانادا تنها نماینده‌ای است که در جمع 20 دانشگاه برتر از قاره آمریکا به چشم می‌خورد و نشان دهنده تنوع جغرافیایی در بین دانشگاه‌های برتر جهان است.

جایگاه دانشگاه‌های خاورمیانه، نمایانگر چالش‌های ایران

در منطقه خاورمیانه، دانشگاه ملک سعود با رتبه 271، بهترین عملکرد را داشته و تنها دانشگاه منطقه است که در جمع 500 مؤسسه برتر قرار گرفته است. دانشگاه علم و صنعت ملک عبدالله نیز با رتبه 540، دومین دانشگاه برتر منطقه محسوب می‌شود. این در حالی است که دانشگاه‌های ایرانی در این رتبه‌بندی جایگاه پایین‌تری دارند. دانشگاه علوم پزشکی تهران با رتبه 546، نخستین دانشگاه ایرانی در این رتبه‌بندی است. دانشگاه تهران با رتبه 1030، پس از دانشگاه‌هایی چون ملک عبدالعزیز (614)، قاهره (952) و قطر (997) قرار گرفته است که نشان‌دهنده فاصله قابل توجه با برترین دانشگاه‌های منطقه است.

سقوط آزاد دانشگاه‌های ایران/ هشداری برای سیاست‌گذاران و متولیان آموزش عالی

در جدیدترین ارزیابی سایمگو، عملکرد 195 مجموعه ایرانی مورد بررسی قرار گرفته است که بیشتر آن‌ها (164 مورد) دانشگاه بوده‌اند. در بین 20 دانشگاه برتر ایران، تنها دانشگاه علوم پزشکی آزاد اسلامی تهران ارتقا داشته و سایر دانشگاه‌ها با افت رتبه مواجه شده‌اند. این روند نزولی، نشان‌دهنده وجود مشکلات ساختاری و مدیریتی در نظام آموزش عالی کشور است. دانشگاه صنعتی اصفهان با 1019 پله، دانشگاه شیراز با 923 پله، دانشگاه تربیت مدرس با 737 پله، دانشگاه علم و صنعت با 582 و دانشگاه صنعتی شریف با 524 پله، بیشترین نزول را تجربه کرده‌اند. این آمارها، ضرورت بازنگری در سیاست‌ها و برنامه‌های توسعه دانشگاهی را بیش از پیش آشکار می‌سازد.

بررسی وضعیت 7 دانشگاه برتر ایران در 4 سال گذشته نشان می‌دهد که این دانشگاه‌ها روندی نزولی را طی کرده‌اند. به عنوان مثال، رتبه دانشگاه تهران از 735 در سال 2022 به 1030 در سال جاری رسیده است. دانشگاه تربیت مدرس نیز از رتبه 1545 در سال 2022 به 2752 در سال 2025 سقوط کرده است. دانشگاه صنعتی شریف که در سال 2022 در رتبه 2146 قرار داشت، در حال حاضر در رتبه 3614 قرار دارد. این افت رتبه، می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی از جمله کاهش بودجه پژوهشی، کمبود امکانات و تجهیزات، مهاجرت نخبگان و عدم توجه به استانداردهای بین‌المللی باشد.

تحلیل روند تغییر رتبه 7 دانشگاه برتر ایران در بازه زمانی 2022-2025

برای درک بهتر وضعیت دانشگاه‌های ایران، روند تغییر رتبه 7 دانشگاه برتر کشور در رتبه‌بندی سایمگو طی چهار سال اخیر (2022 تا 2025) را بررسی می‌کنیم:

دانشگاه تهران: در سال 2022 در جایگاه 735 جهانی قرار داشت، در سال 2023 به رتبه 739 رسید، در سال 2024 با تنزل شدید به رتبه 827 رسید و در سال 2025 به رتبه 1030 سقوط کرد.

دانشگاه تربیت مدرس: در سال 2022 در رتبه 15‌45 جهانی قرار داشت، در سال 2023 به رتبه 1795 سقوط کرد، در سال 2024 به رتبه 2015 رسید و در سال 2025 با سقوط مجدد به رتبه 2752 تنزل یافت.

دانشگاه صنعتی شریف: در سال 2022 در رتبه 2146 قرار داشت، در سال 2023 به رتبه 2542 سقوط کرد، در سال 2024 کمی بهبود یافت و به رتبه 2090 رسید، اما در سال 2025 دوباره به رتبه 3614 سقوط کرد.

دانشگاه صنعتی امیرکبیر: در سال 2022 در رتبه 2301 قرار داشت، در سال 2023 به رتبه 2672 سقوط کرد، در سال 2024 کمی بهبود یافت و به رتبه 2592 رسید و در سال 2025 به رتبه 2822 رسید.

دانشگاه علم و صنعت ایران: در سال 2022 در رتبه 2487 قرار داشت، در سال 2023 به رتبه 2777 سقوط کرد، در سال 2024 کمی بهبود یافت و به رتبه 2588 رسید و در سال 2025 به رتبه 3359 رسید.

دانشگاه شهید بهشتی: در سال 2022 در رتبه 3953 قرار داشت، در سال 2023 به رتبه 4415 سقوط کرد، در سال 2024 با بهبود چشمگیر به رتبه 4151 رسید و در سال 2025 به رتبه 4732 رسید.

دانشگاه صنعتی اصفهان: در سال 2022 در رتبه 3971 قرار داشت، در سال 2023 به رتبه 4386 سقوط کرد، در سال 2024 اندکی بهبود یافت و به رتبه 4348 رسید و در سال 2025 به رتبه 5367 رسید.

این آمارها نشان می‌دهند که روند نزولی دانشگاه‌های ایران در طول چهار سال گذشته یک واقعیت غیرقابل انکار است و نیازمند بررسی دقیق و اتخاذ تدابیر فوری است.

عوامل مؤثر بر افت رتبه دانشگاه‌های ایران در رتبه‌بندی سایمگو

تحلیل عوامل مؤثر بر افت رتبه دانشگاه‌های ایران در رتبه‌بندی سایمگو نشان می‌دهد که دلایل مختلفی می‌توانند در این روند نقش داشته باشند. به طور مثال: کاهش بودجه پژوهشی، کمبود امکانات و تجهیزات، و عدم توجه به استانداردهای بین‌المللی می‌تواند منجر به کاهش کیفیت پژوهش‌های انجام شده در دانشگاه‌های ایران شود.

همچنین تخصیص بودجه ناکافی به فعالیت‌های پژوهشی، یکی از مهم‌ترین موانع پیش روی دانشگاه‌های ایران برای انجام پژوهش‌های با کیفیت و رقابت با دانشگاه‌های برتر جهان است.

در این بین مساله مهاجرت نخبگان، مهاجرت اساتید و دانشجویان نخبه به کشورهای دیگر، باعث از دست رفتن سرمایه‌های انسانی ارزشمند و کاهش توان علمی دانشگاه‌ها می‌شود. تحریم‌ها و محدودیت‌های بین‌المللی نیز می‌تواند مانع از همکاری دانشگاه‌های ایران با دانشگاه‌های معتبر جهان و تبادل دانش و تجربیات شود.

همچنین ضعف مدیریت پژوهشی و عدم وجود استراتژی‌های مدون و کارآمد برای مدیریت پژوهش، می‌تواند باعث اتلاف منابع و کاهش بهره‌وری فعالیت‌های پژوهشی شود.

پیامدهای احتمالی سقوط رتبه دانشگاه‌های ایران

به همین خاطر ادامه روند نزولی دانشگاه‌های ایران در رتبه‌بندی‌های جهانی می‌تواند پیامدهای منفی متعددی برای کشور به همراه داشته باشد.

کاهش اعتبار علمی کشور: افت رتبه دانشگاه‌ها می‌تواند به کاهش اعتبار علمی کشور در سطح بین‌المللی و کاهش جذابیت دانشگاه‌های ایران برای دانشجویان و محققان خارجی منجر شود.

کاهش سرمایه‌گذاری در حوزه‌های پژوهشی و فناوری: کاهش رتبه دانشگاه‌ها می‌تواند باعث کاهش تمایل سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی به سرمایه‌گذاری در حوزه‌های پژوهشی و فناوری در ایران شود.

کاهش کیفیت آموزش و پژوهش: افت رتبه دانشگاه‌ها می‌تواند به کاهش کیفیت آموزش و پژوهش در این مراکز و کاهش توان رقابتی فارغ‌التحصیلان ایرانی در بازار کار بین‌المللی منجر شود.

کاهش همکاری‌های بین‌المللی: افت رتبه دانشگاه‌ها می‌تواند باعث کاهش تمایل دانشگاه‌های معتبر جهان به همکاری با دانشگاه‌های ایرانی و تبادل دانش و تجربیات شود.

راهکارها و پیشنهادات برای بهبود وضعیت دانشگاه‌های ایران

برای بهبود وضعیت دانشگاه‌های ایران و ارتقای جایگاه آن‌ها در رتبه‌بندی‌های جهانی، لازم است تا سیاست‌گذاران و متولیان امر، با بررسی دقیق عوامل مؤثر در این روند نزولی، برنامه‌های جامع و کارآمدی را برای توسعه آموزش عالی و حمایت از پژوهش‌های علمی تدوین و اجرا کنند. برخی از راهکارهای پیشنهادی عبارتند از:

افزایش بودجه پژوهشی: تخصیص بودجه کافی و پایدار به فعالیت‌های پژوهشی، یکی از مهم‌ترین اقدامات برای تقویت بنیه علمی دانشگاه‌ها و انجام پژوهش‌های با کیفیت است.

جذب و حفظ نخبگان: ایجاد شرایط مناسب برای فعالیت اساتید و دانشجویان نخبه در دانشگاه‌ها و جلوگیری از مهاجرت آن‌ها به کشورهای دیگر، یکی از اولویت‌های اصلی در حوزه آموزش عالی باید باشد.

توسعه همکاری‌های علمی بین‌المللی: تسهیل همکاری دانشگاه‌های ایران با دانشگاه‌های معتبر جهان و ایجاد فرصت‌های تبادل دانش و تجربیات، می‌تواند به ارتقای سطح علمی دانشگاه‌ها کمک کند.

تقویت مدیریت پژوهشی: تدوین استراتژی‌های مدون و کارآمد برای مدیریت پژوهش، می‌تواند باعث افزایش بهره‌وری فعالیت‌های پژوهشی و ارتقای کیفیت پژوهش‌های انجام شده شود.

توسعه زیرساخت‌های پژوهشی: سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های پژوهشی و تجهیز دانشگاه‌ها به امکانات و تجهیزات پیشرفته، یکی از ضروریات برای انجام پژوهش‌های پیشرفته و رقابت با دانشگاه‌های برتر جهان است.

تأکید بر کیفیت پژوهش‌ها: تشویق پژوهشگران به انجام پژوهش‌های با کیفیت بالا و انتشار آن‌ها در مجلات معتبر بین‌المللی، می‌تواند به ارتقای سطح علمی دانشگاه‌ها کمک کند.

توسعه ارتباط با صنعت: ایجاد ارتباط نزدیک بین دانشگاه‌ها و صنعت و تشویق پژوهشگران به انجام پژوهش‌های کاربردی و تجاری‌سازی نتایج پژوهش‌ها، می‌تواند به توسعه اقتصاد دانش‌بنیان کمک کند.

در آخر...

سقوط آزاد دانشگاه‌های ایران در رتبه‌بندی سایمگو 2025، زنگ خطری جدی برای نظام آموزش عالی کشور است. برای جلوگیری از این روند نزولی و ارتقای جایگاه دانشگاه‌های ایران در سطح بین‌المللی، لازم است تا سیاست‌گذاران و متولیان امر، با اتخاذ تدابیر فوری و اجرای برنامه‌های جامع و کارآمد، به رفع مشکلات ساختاری و مدیریتی در این حوزه بپردازند. سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های پژوهشی، جذب و حفظ نخبگان، توسعه همکاری‌های بین‌المللی، تقویت مدیریت پژوهشی و تأکید بر کیفیت پژوهش‌ها، از جمله اقداماتی هستند که می‌توانند به بهبود وضعیت دانشگاه‌های ایران کمک کنند. در غیر این صورت، ادامه این روند می‌تواند پیامدهای منفی بلندمدتی برای توسعه علمی و اقتصادی کشور به همراه داشته باشد.

انتهای پیام/