گروه دانشگاه‌پایگاه خبری خبرآنی-زینب امیدی: موضوع ارتباط صنعت و دانشگاه، سال‌هاست که در ایران مطرح شده، اما هنوز تعریف جامع و درستی از آن ارائه نشده و درک صحیحی از این ارتباط در بین عموم مردم و به‌ویژه جوانان وجود ندارد. این مسئله، نیازمند تبیین دقیق و شفاف‌سازی ابعاد مختلف این ارتباط است. در این گزارش، تلاش می‌شود با بررسی ابعاد گوناگون این موضوع، به یک تعریف جامع از ارتباط صنعت و دانشگاه دست یابیم و ضمن بررسی میزان موفقیت دانشگاه‌های صنعتی در این زمینه، به نقش و فعالیت‌های دانشگاه خواجه نصیر در راستای توسعه این ارتباط نیز پرداخته شود.
دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی، به عنوان یکی از دانشگاه‌های صنعتی پیشرو در ایران، تلاش‌های زیادی را در راستای توسعه ارتباط با صنعت انجام داده و یک سالی است که با تاسیس معاونت فناوری و نوآوری گام‌های بلندی در راستای تحقق ارتباط صنعت و دانشگاه برداشته است. به همین خاطر برای بررسی بیشتر این مساله به سراغ «جواد تقی زاده» معاون فناوری و نوآوری دانشگاه خواجه نصیر الدین طوسی رفتیم.
در ادامه بخش نخست این مصاحبه را از نظر می‌گذارانید:
خبرآنی: سال‌هاست که موضوع ارتباط صنعت و دانشگاه مطرح شده، اما هنوز تعریف جامعی از آن وجود ندارد و درک درستی از ابعاد و سازوکارهای آن در بین فعالان این حوزه شکل نگرفته است. به نظر شما، این ارتباط شامل چه مواردی می‌شود؟ چه میزان از دانشگاه‌های صنعتی ما توانسته‌اند این ارتباط را به سرانجام برسانند؟ و دانشگاه خواجه نصیر در این راستا چه اقداماتی انجام داده است؟
تقی زاده: ارتباط صنعت و دانشگاه، یک فرآیند چند مرحله‌ای است که در بستر عرضه و تقاضا شکل می‌گیرد. این فرآیند، شامل شناسایی نیازهای جامعه و صنعت، انتقال این نیازها به دانشگاه، و تلاش دانشگاه برای پاسخگویی به این نیازها از طریق پژوهش، نوآوری و تربیت نیروی انسانی متخصص است. هر یک از این مراحل، نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و هماهنگی بین نهادهای مختلف است. نهادهای سیاست‌گذاری، مانند وزارت علوم، نقش مهمی در تسهیل این فرایند دارند. شکی نیست که هرچه ارتباط صنعت و دانشگاه قوی‌تر باشد، فناوری در کشور پیشرفت می‌کند، مشکلات اجتماعی حل می‌شود و مسائل کشور به صورت دانش‌بنیان مرتفع می‌شوند. همچنین، آموزش‌ها و پژوهش‌های دانشگاهی، هدفمندتر و کاربردی‌تر خواهند شد. ما باید از توانمندی‌های علمی و فناوری کشور به نحو احسن استفاده کنیم و زمینه را برای تجاری‌سازی دستاوردهای پژوهشی فراهم کنیم.
متأسفانه، در کشور ما، یک نگاه وارداتی وجود دارد که مانع از توجه به توانمندی‌های داخلی می‌شود. اگر ما امید و خودباوری ملی را که همواره مورد تأکید مقام معظم رهبری بوده، نداشته باشیم، نمی‌توانیم به توسعه ارتباط صنعت و دانشگاه امیدوار باشیم. بسیاری از افراد، به برندهای خارجی اعتماد بیشتری دارند و فکر می‌کنند که محصولات خارجی، لزوماً بهتر از محصولات داخلی هستند. یکی از چالش‌های مهم در این زمینه، مهاجرت نخبگان است. من در مقاله‌ای که در همایش الگوی ایرانی پیشرفته ارائه کردم، این موضوع را بررسی کردم و به این نتیجه رسیدم که بسیاری از نخبگان، نه صرفاً به خاطر امکانات مادی، بلکه تحت تأثیر یک فضای جنگ شناختی و رسانه‌ای، تمایل به مهاجرت پیدا می‌کنند. این فضا باید در دانشگاه‌ها شکسته شود و به دانشجویان نشان داده شود که می‌توان در داخل کشور نیز به موفقیت‌های بزرگی دست یافت.
*با تغییر دولت‌ها، راهبردها نیز تغییر می‌کند/بعضی مدیران ما هنوز محصولات خارجی را ارجح می‌دانند
یکی از راهکارهای مهم برای تقویت ارتباط صنعت و دانشگاه، تغییر سیاست‌گذاری‌ها و رویکردها است. نظام ما در بسیاری از عرصه‌ها، دولتی و متمرکز است. در حالی که در کشورهایی مانند آمریکا، بخش خصوصی نقش بسیار پررنگ‌تری دارد. ما می‌توانیم با سیاست‌گذاری‌های مناسب، به این ارتباط جهت دهیم و زمینه را برای مشارکت فعال بخش خصوصی فراهم کنیم. متأسفانه، با تغییر دولت‌ها، بسیاری از راهبردها نیز تغییر می‌کنند. این در حالی است که در کشورهای توسعه‌یافته، راهبردها ثابت می‌مانند و تغییر دولت‌ها، تأثیر چندانی بر آنها ندارد. حمایت از تولید ملی، باید به یک برنامه راهبردی در کشور تبدیل شود. متأسفانه، هنوز هم بسیاری از مدیران ما، از محصولات خارجی استفاده می‌کنند. این نشان می‌دهد که ما در زمینه سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی راهبردی در صنعت، ضعف داریم. این مسئله، به حوزه علوم انسانی نیز مرتبط است و ما باید به توسعه علوم انسانی نیز توجه ویژه‌ای داشته باشیم.
*متاسفانه مقاله نویسی راهبرد دائمی ما شد
دانشگاه‌ها را می‌توان از نظر سطح علمی به سه دسته تقسیم کرد: دانشگاه‌های خوب، دانشگاه‌های سطح یک و دانشگاه‌های سطح جهانی. دانشگاه‌های سطح دو، دانشگاه‌هایی هستند که به خلاقیت و فناوری توجه دارند و در نهایت، به توسعه زیست‌بوم اقتصادی کشور کمک می‌کنند. متأسفانه، تعداد این دانشگاه‌ها در کشور ما بسیار کم است و باید تلاش کنیم تا تعداد آنها را افزایش دهیم. در گذشته، مقاله به عنوان یک "مشق پژوهشی" در کشور مطرح شد. در آن زمان، هدف این بود که کشور با ادبیات نوشتن مقالات علمی آشنا شود. متأسفانه، ما همان رویه را به عنوان یک راهبرد دائمی در نظر گرفتیم و همچنان بر کمیت مقالات تأکید می‌کنیم. در حالی که هدف اصلی، باید رسیدن به فناوری، توسعه فناوری، تجاری‌سازی و در نهایت، عرضه محصول به بازار باشد.
*هنوز سیاست غالب برای ارتقاء، تعداد مقالات است/کمتر از 3 درصد مقالات کشور مساله محور هستند!
در حال حاضر، سیاست‌گذاری غالب در کشور، در آیین‌نامه‌های ارتقای اساتید و تشویق پژوهشگران، بر کمیت مقالات تأکید دارد. این در حالی است که باید به کیفیت و مسئله‌محور بودن پژوهش‌ها توجه شود و پژوهش‌ها، باید به حل مشکلات واقعی جامعه کمک کنند. متأسفانه، بیش از 95 درصد پژوهش‌های ما، بومی نیستند و مسائلی را بررسی می‌کنند که در کشورهای غربی مطرح شده‌اند. این ضعف، در حوزه ارتباط با صنعت نیز مشهود است. در زمینه ارتباط با صنعت، بسیاری از مقالات، هنوز در مرحله "طرح مسئله" باقی مانده‌اند و به راه‌حل‌های عملی نمی‌رسند. البته، برای رشته‌های علوم پایه، مقاله به عنوان یک سند علمی مهم است، اما ما نباید انتظار داشته باشیم که تمام مشکلات کشور، از طریق مقالات حل شوند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که از صد هزار پژوهش و مقاله انجام شده در کشور، کمتر از 3 درصد آنها، مسئله‌محور هستند.
ما هر جا که احساس نیاز کنیم، رشد می‌کنیم. صنعت دفاعی ما، به این دلیل پیشرفت کرد که در یک مقطع زمانی، احساس تهدید کردیم و کشور نیاز داشت. اما در حال حاضر، خودروسازان ما تلاش نمی‌کنند. این نشان می‌دهد که بحث نیاز و طرح مسئله، حلقه‌های مهمی هستند که باید به دانشگاه منتقل شوند تا دانشگاه بتواند راه‌حل‌های مناسب را ارائه دهد. در کشورهای توسعه‌یافته، بیشتر دانشگاه‌ها غیردولتی هستند و ارتباط نزدیکی با صنعت دارند.
رؤسای این دانشگاه‌ها، تلاش می‌کنند با جذب بودجه و همکاری با صنایع مختلف، بهترین کادر علمی را جذب کنند و نیازهای مالی خود را تأمین کنند. در واقع، این دانشگاه‌ها مجبورند برای بقا و پیشرفت، با صنعت همکاری کنند. متأسفانه، در کشور ما، هنوز نتوانسته‌ایم مسئله "تعارض منافع" را حل کنیم. به عنوان مثال، خودروساز داخلی، از دولت تعرفه و حمایت دریافت می‌کند تا تولید ملی را تقویت کند. اما در عین حال، به او مجوز واردات خودرو نیز داده می‌شود. در این شرایط، انگیزه برای تحقیق و توسعه و همکاری با دانشگاه‌ها کاهش می‌یابد.
خبرآنی: در مورد صنعت خودرو، تعارض منافع و نقش دانشگاه‌ها بیشتر توضیح دهید.
تقی زاده: وقتی یک طرح به عنوان طرح صنعتی به یک دانشگاه معرفی می‌کنید، شرکت مربوطه باید یک تیم تحقیق و توسعه قوی داشته باشد که به مسائل علمی اشراف داشته باشد. متأسفانه، در صنعت خودروسازی ما، دخالت‌های زیادی وجود دارد و بسیاری از افراد، به دنبال منافع شخصی خود هستند. یک مدیر عامل سایپا، در مصاحبه‌ای اعلام کرد که 70 هزار نیروی تحمیلی از سوی دولت دارد! در چنین بستری، نمی‌توان یک واحد تحقیق و توسعه قوی ایجاد کرد که پروژه‌های کاربردی را به دانشگاه‌ها سفارش دهد. بنابراین، برای تقویت ارتباط صنعت و دانشگاه، باید یک رویکرد جامع و هماهنگ را در پیش گرفت و تمامی عوامل مؤثر در این ارتباط را مورد توجه قرار داد.
خبرآنی: شما به اهمیت ارتباط صنعت و دانشگاه و چالش‌های موجود در این زمینه پرداختید. اما به نظر می‌رسد که هنوز مشکلات اساسی در نحوه ایجاد این ارتباط وجود دارد. ما نمی‌توانیم به طور کامل از الگوی غربی در این زمینه پیروی کنیم و نیازمند یک فرایند تدریجی و بومی‌سازی شده هستیم. به نظر شما، چگونه می‌توان این ارتباط را به شکل موثرتری ایجاد کرد؟
*اساتید نوشتن مقاله را به همکاری با صنعت ترجیح می‌دهند
تقی زاده: دقیقاً همین‌طور است. ما باید یک برنامه بلندمدت، حداقل 5 یا 10 ساله، برای ایجاد ارتباط صنعت و دانشگاه داشته باشیم. همزمان، باید آیین‌نامه‌های ارتقای اساتید را اصلاح کنیم. در حال حاضر، وزارت علوم گزینه مقاله را برای ارتقای اساتید آسان‌تر قرار داده است. بنابراین، اساتید ترجیح می‌دهند به جای همکاری با صنعت، به نوشتن مقاله بپردازند. باید مشوق‌هایی برای اساتید در نظر گرفته شود تا به سمت همکاری با صنعت جذب شوند. در همین راستا، معاونت فناوری و نوآوری در وزارت علوم و دانشگاه‌ها تشکیل شده است. هدف از تشکیل این معاونت، ایجاد زیست‌بوم فناوری و نوآوری در دانشگاه‌ها، شکل‌گیری ارتباط بین دانشگاه و صنعت، و حل مسائل جامعه از طریق فناوری است.
خبرآنی: فعالیت‌های این معاونت در دانشگاه‌خواجه نصیر به چه صورت است؟
تقی زاده: معاونت فناوری و نوآوری، در تلاش است تا حلقه مفقوده ارتباط صنعت و جامعه را تکمیل کند. ما در حال حاضر در زمینه تولید مقالات علمی، رتبه 1 یا 2 را در جهان داریم. اما این مقالات، لزوماً به حل مسائل جامعه کمک نمی‌کنند. معاونت فناوری، پژوهش‌هایی را حمایت می‌کند که قابلیت تبدیل شدن به فناوری را داشته باشند. فناوری‌هایی که تجاری‌سازی شوند و به درد جامعه بخورند. برای هر یک از مراحل توسعه فناوری، برنامه‌های خاصی داریم. به عنوان مثال، در زمینه تجاری‌سازی، مراکز هدایت شغلی در دانشگاه‌ها ایجاد شده‌اند تا دانشجویان را برای ورود به بازار کار آماده کنند. متأسفانه، در حال حاضر، بیش از 95 درصد دانشجویان، در رشته‌ای غیر از رشته تخصصی خود مشغول به کار می‌شوند یا به فکر مهاجرت هستند.
*ورود 10 دانشجوی رشته مکانیک خواجه نصیر به عرصه کار
یکی از برنامه‌های راهبردی معاونت فناوری، آموزش مهارت‌ها و خلاقیت به دانشجویان است تا بتوانند وارد عرصه کار شوند. ما با نیازسنجی از شرکت‌های دانش‌بنیان و صنایع مختلف، دوره‌های آموزشی متناسب با نیازهای بازار کار برگزار می‌کنیم. این دوره‌ها، به دانشجویان کمک می‌کنند تا مهارت‌هایی را کسب کنند که در طول تحصیلات دانشگاهی به آنها آموزش داده نشده است. ما به دنبال تفکیک آموزش‌های مهارتی و فناورانه از آموزش‌های آزاد دانشگاه هستیم. هدف ما، تربیت نیروی انسانی متخصص و ماهر است که بتواند نیازهای صنایع مختلف را برطرف کند. خوشبختانه، با وجود اینکه تعداد این برنامه‌ها در ابتدا کم بود، نتایج خوبی حاصل شده است. به عنوان مثال، حدود 10 نفر از دانشجویان مکانیک ما، وارد عرصه کار شدند. همچنین، ما نمایشگاه‌هایی با حضور شرکت‌های مختلف برگزار می‌کنیم تا دانشجویان بتوانند با فرصت‌های شغلی موجود آشنا شوند و با کارفرمایان ارتباط برقرار کنند.
خبرآنی: چه برنامه‌هایی برای جلوگیری از مهاجرت نخبگان دارید؟
تقی زاده: یکی از پارامترهای مهم در مهاجرت دانشجویان، الگوگیری از افراد موفق در کشورهای غربی است. ما باید الگوهای مثبتی از افراد موفق در داخل کشور به دانشجویان معرفی کنیم. دانشجویان باید بدانند که می‌توان در ایران نیز به موفقیت‌های بزرگی دست یافت. متأسفانه، در حال حاضر، دانشجویان ما یک الگوی بسیار مثبتی از یک دانشگاه خیلی خوب در غرب در ذهنشان دارند و واقعاً هم بخش‌های خیلی خوبی دارد.
اما من می‌خواهم بگویم برخی از هزینه‌ها را ما می‌پردازیم، دانشگاه ما انقدر حمایت می‌کند، ولی در دانشگاه‌های خارج، باید برای خوابگاه پول بدهید و اکثر خدمات پولی هستند. در عوض، یک عرصه بسیار زیبا در ویترین به شما نمایش می‌دهند و همچنین شما می‌توانید با مدیران سطح بالا در دانشگاه‌ها تعامل کنید تا مشکلات را ببینند. اما در اینجا بسیاری از مشکلات بدیهی وجود دارد که دولت هزینه کرده و ساختار ساخته، اما ناکارآمدی‌ها ممکن است باعث بروز این مشکلات شوند.
*هدف ما هدایت شغلی با محوریت خلاقیت است/لزوم نگه‌داشت نخبگان در کشور
یکی از رسالت‌های معاونت فناوری و نوآوری، هدایت شغلی دانشجویان با محوریت خلاقیت است. ما باید سیستم آموزشی کشور را به گونه‌ای تغییر دهیم که خلاقیت در آن در اولویت قرار گیرد. متأسفانه، سیستم آموزشی فعلی، از سمپاد گرفته تا کنکور، ضد خلاقیت است. ما همچنین با جنگ رسانه‌ای روبرو هستیم. بسیاری از رسانه‌های خارجی تلاش می‌کنند تا نخبگان ما را جذب و تصویری منفی از ایران ارائه دهند.
ما باید در این عرصه نیز فعال باشیم و دستاوردهای علمی و فناوری کشور را به نمایش بگذاریم. متأسفانه، گفتمان غالب در کشور، هنوز یک گفتمان سنتی است و به معاونت فناوری و نوآوری به عنوان یک نهاد جدی و تأثیرگذار نگاه نمی‌شود. بسیاری از ارگان‌ها و نهادها در کشور، دارای ساختار و بودجه مشخص هستند، اما معاونت فناوری به تازگی شکل گرفته و نیازمند حمایت و توجه بیشتری است.
با وجود تمام این چالش‌ها، من معتقدم که معاونت فناوری و نوآوری یک الگوی موفق است که میتواند بخشی از معضلات دانشگاه‌ها را حل کند. ما گرنت‌های میلیاردی در دانشگاه‌ها هزینه می‌کنیم، اما این هزینه‌ها لزوماً به حل مسائل جامعه کمک نمی‌کند. ما باید پژوهش‌ها را به سمت حل مسائل واقعی کشور هدایت کنیم. نباید انتظار داشته باشیم که یک استاد به تنهایی مسائل کلان کشور را حل کند. این وظیفه سیاست‌گذاران و نهادهای تصمیم‌گیری است که با همکاری دانشگاه‌ها و صنایع مختلف، راهکارهای مناسب را ارائه دهند. من معتقدم که با بسیج تمام ظرفیت‌های کشور، می‌توانیم ارتباط صنعت و دانشگاه را تقویت کنیم و زمینه را برای توسعه پایدار و متوازن کشور فراهم کنیم.
پایان بخش اول مصاحبه
انتهای پیام/
