به گزارش پایگاه خبری خبرآنی، چند روز پیش، پنجمین جشنواره سالانه گاو هولشتاین برگزار شد. در دهه‌های اخیر ورود دام و طیور خارجی به عنوان راهکاری برای افزایش بهره‌وری صنعت دامداری به وفور به کار بسته شده است. اما در این میان، نگرانی از انقراض دام و طیور بومی ایران افزایش یافته است. به همین دلیل لازم است جلسه‌ها و تحقیقات علمی در این رابطه انجام گیرد.
گروه مطالعات انقلاب اسلامی پژوهشگاه فرهنگ واندیشه اسلامی، با همین دغدغه به سراغ این موضوع رفته است.
کرسی ترویجی «استعدادشناسی سرزمین: هویت زیستی و بوم‌شناسی دام و طیور (مطالعه موردی یک تجربه اجتماعی حفاظتی در جهاد سازندگی)» روز چهارشنبه 5 دی‌ماه در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی برگزار شد.
تأکید شرکت‌کنندگان در جلسه این بود که دام‌ها و طیور بومی ایران، ذخایر ژنتیکی مهمی هستند که باید از انقراض و نابودی آنها جلوگیری کرد و مدیران وزارت جهاد کشاورزی در این رابطه باید به وظایف خود عمل کنند.
در ابتدای جلسه، دکتر محمود مهام عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به عنوان ارائه دهنده به بررسی اقدامات جهاد سازندگی در سال‌های گذشته برای حفاظت از دام و طیور بومی ایران پرداخت.
به گفته وی، جهاد سازندگی یک نهاد است که برای ساختن تأسیس شده است. نسل جدید حکمرانی، حکمرانی فراپایدار یا حکمرانی احیایی (regenarative governance) است که منتقد حکمرانی پایدار است. برخی طرح‌های جهاد سازندگی به حکمرانی فراپایدار مرتبط هستند.
دو نوع رویکرد حفاظتی ممکن است داشته باشیم: رویکرد نوسازی و رویکرد بازسازی. در رویکرد نوسازی، تقابل بین جزء زنده و غیرزنده (زمین) پیگیری می‌شود و آب و خاک و گیاه و دام و طیور جدا از هم دیده می‌شوند. مجتمع‌های زیستی هم یکسان و بدون تنوع زیستی طراحی می‌شوند. در رویکرد بازسازی، پیوند بین جزء زنده و غیر زنده پیگیری می‌شود و آب و خاک و گیاه و دام و طیور و مجتمع‌های زیستی همراه و در یک شبکه دیده می‌شوند. مجتمع‌های زیستی هم با همه تنوع آن پذیرفته می‌شود.
در یک جامعه تغییر در فرهنگ، زیست‌بوم و فناوری همواره جریان دارد. اما نکته این است که این سه مورد باید باهم و در ارتباط با یکدیگر نگریسته شود.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در تشریح تاریخچه موسسه تحقیقات علوم دامی کشور بیان کرد: سال 1312 مرکز اصلاح نژاد دام توسط اداره کشاورزی تأسیس می‌شود و این نهاد به دنبال ترویج نژادهای خارجی از طریق ورود گاو نر و تلقیح طبیعی بود. نکته اینکه در این دوره جایگاه سیاسی عشایر از دست رفته بود و دولت، عشایر را که به صورت سنتی هزاران سال نگهبان ذخایر زیستی کشور بود را تضعیف کرد و کنار زد. در سال 1314 یک فرانسوی به عنوان مدیر این نهاد انتخاب می‌شود و وی کار را با خرید دام‌های خارجی آغاز می‌کند. در دهه 1350 مرکز اصلاح نژاد تأسیس شد و اساسنامه دامداران متحرک تصویب شد. نکته اینکه از دامپروری صحبت نشده و به دامداری بسنده شده است.
پس از انقلاب اسلامی جهاد سازندگی مسئول دامپروری شد و مجموعه اقداماتی برای حفظ و احیای نژادهای بومی دام و طیور در ایران انجام داد. یکی از اقدامات مهم برای حفاظت از نژادهای بومی دام و طیور در ایران، اجرای طرحی برای جمع‌آوری اطلاعات مربوط به این گونه‌های بومی بود. نتیجه این طرح جهاد سازندگی در قالب کتابی با عنوان «نگرشی بر ذخایر ژنتیکی دام و طیور بومی ایران» تألیف دکتر توکلیان و همکاران ایشان منتشر شد که در آن داده‌های مرتبط با ذخایر ژنتیکی دام و طیور بومی ایران جمع‌آوری شده است. این کتاب با روندی علمی، حفظ و تداوم دام‌های بومی ایران را بررسی می‌کند. در این کتاب هم به پایان‌نامه‌ها و مقالات علمی مراجعه شده و هم اینکه با مصاحبه با دامداران بومی بسیاری از داده‌ها جمع‌آوری شده است. توجه به بومیان بسیار ارزشمند است و باعث پیشتازی در تحقیقات اجتماعی-اکولوژیک بود. دکتر توکلیان با نگارش این کتاب، علاوه بر جمع‌آوری و تولید داده‌ها، خلأها و کاستی‌ها را هم نشان می‌دهد. رویکرد کتاب حفاظت و احیاء پویا است. نویسندگان پیشنهادهای مشخصی می‌دهند که چگونه از دام‌های بومی محافظت شود.
در پایان دکتر مهام برای استعدادشناسی سرزمین، هویت زیستی و بوم‌شناسی دام و طیور بومی این پیشنهادها را ارائه می‌دهد: مستندسازی، روزآمدسازی و ترویج تجارب نهادی دانش و فناوری‌های بومی، مطالعه دام و طیور به صورت میان‌رشته‌ای و فرارشته‌ای، برناهم‌ریزی برای تولید داده و نقشه‌های تلفیقی اجتماعی-اکولوژیک، توجه به بوم‌شناسی دام و طیور بومی در مطالعه آمایش سرزمین و نقشه جامع علمی کشور، نهادسازی علمی با مأموریت مطالعات و تحقیقات ترکیبی و تلفیقی اجتماعی-اقتصادی، ...
در ادامه جلسه، دکتر نادر اسدزاده، معاون پژوهشی موسسه تحقیقات علوم دامی کشور، به نقد و بررسی ارائه دکتر مهام پرداخت. وی تأکید کرد که حفاظت از ذخایر ژنتیکی وظیفه حاکمیت است. امروزه خرید دام‌های خارجی برای اصلاح نژاد، باعث شده که ژنتیک دام‌های بومی به خطر بیفتد. به عنوان مثال، گاو گوژپشت سیستانی یکی از مهمترین دام‌های بومی ایران است و در معرض انقراض است. نه تنها دام‌ها بلکه دامداران هم در حال انقراض هستند. در بسیاری از روستاها، دیگر تمایلی به نگهداری دام وجود ندارد و روستائیان از این شغل دست کشیده‌اند.
دکتر نعمت‌الله اسدی، محقق ژنتیک و از همکاران مؤسسه تحقیقات علوم دامی کشور، دیگر ناقد جلسه بود. وی با اشاره به تحقیقات میدانی خود تصریح کرد که اغلب نژادهای بومی ایران از بین رفته‌اند. آمارهایی که در مطالعات بیان می‌شود با واقعیت‌های میدانی تطابق ندارد. نسل جوان روستاییان علاقه‌ای به حفظ نژادهای بومی ندارند. مثلا گاو سیستانی که خیلی مورد تأکید قرار گرفته، کمتر از 500 رأس باقی مانده است. گاو گلپایگانی منقرض شده است. بدون تعارف باید پذیرفت که نه مسئولان اجرایی و مدیران، و نه محققان دانشگاهی، اعتقادی به نژاد بومی ندارند. شیر گاو سرابی و گاو گلپایگانی بسیار باکیفیت هستند اما به جای اینکه به این گاوها توجه شود، جنین گاو انگلیسی با قیمت گزاف وارد می‌شوند. گاومیش خوزستانی مورد بی‌توجهی قرار می‌گیرد، اما جنین گاومیش فرانسوی وارد می‌شود. مدیران می‌گویند که میزان شیر گاوهای بومی نمی‌تواند با گاو هولشتاین رقابت کند. در حالی که آن میزان سرمایه‌گذاری و صبری که برای گاوهای خارجی صرف شد، برای نژادهای بومی صرف نمی‌شود. کره جنوبی 10 سال برای نژاد بومی وقت و هزینه صرف کرد و کیفیتی بهتر از نژادهای اروپایی حاصل شد. پیشنهاد می‌شود که مطالعات صورت گرفته به صورت مداوم به‌روز شود و مبتنی بر مطالعات میدانی باشد.
دکتر جواد توکلیان، نماینده سابق ایران در سازمان فائو و رییس اسبق پژوهشکده بیوتکنولوژی ایران که مدیریت نگارش کتاب «نگرشی بر ذخایر ژنتیکی دام و طیور بومی ایران» را بر عهده داشت، به ارائه نقد و نظر خود پرداخت. در ابتدا ایشان تأکید کرد که کتاب پیش رو، قرار بود هر 5 سال یک‌بار به‌روز شود، اما این اتفاق نیفتاده است. زمانی که به عنوان نماینده ایران در فائو بودم تلاش کردم که نقشه دی ان ای دام‌های بومی کشور را به نام ایران ثبت کنیم. برخی از این دام‌ها منقرض شدند و از دست رفته‌اند. اما برخی دیگر هنوز باقی مانده‌اند. ما به جای فروش شیر و پوست و گوشت، باید ژن صادر کنیم و این ژن‌ها با قیمت زیاد قابل فروش هستند. من 30 سال پیش تأکید کردم که در کنار واردات دام خارجی، لااقل به نژادهای بومی هم رسیدگی شود و به اصلاح نژاد این نژادها بپردازیم. اگر در این سی سال این اتفاق می‌افتاد خیلی از مشکلات امروز در زمینه دام برطرف می‌شد. کوتاهی مدیران در حمایت از دام‌های بومی باید به صراحت بیان شود. این وظیفه حاکمیت است که از این دام‌های بومی که از هزاران سال پیش به ما به ارث رسیده است، حفاظت شود. بی‌اعتمادی به دام‌های بومی و اعتقاد راسخ به نژادهای خارجی باید از ذهن مدیران و البته دامداران زدوده شود.
انتهای پیام/
