جمهوری آذربایجان به عنوان یکی از کشورهای مهم قفقاز دارای روابط تجاری و ترانزیتی قابل‌توجهی با ایران است که بستر صدور خدمات فنی و مهندسی ایران به این کشور را تسهیل کرده است، به نحوی که سدهای «خداآفرین» و «قیز قلعه‌سی» جزو دستاوردهای مهندسی ایران در این کشور محسوب شده و مسیر توسعه‌ی صادرات خدمات فنی از طریق بازسازی مناطق جنگی، سوآپ گازی و میادین نفتی این کشور فراهم است که نیازمند ارتقا دیپلماسی اقتصادی دولت چهاردهم است.
به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران(خبرآنی)، «جمهوری آذربایجان» بزرگ‌ترین کشور قفقاز واقع در قفقاز جنوبی است که در شرق اروپا و آسیای غربی و در مجاورت دریای خزر قرار دارد. پایتخت و بزرگ‌ترین شهر این کشور "باکو" و زبان رسمی آن، زبان آذربایجانی است. این سرزمین تا حدود دویست سال پیش جزو کشور ایران بود ولی در جنگ‌های ایران و روسیه، طی قراردادهای «گلستان» و «ترکمانچای» به روسیه ملحق شد. جمهوری سوسیالیستی آذربایجان شوروی در سال ۱۹۹۱ میلادی از اتحاد جماهیر شوروی جدا شد و به شکل کنونی درآمد.
توسعه کریدوری راه‌آهن ایران و آذربایجان
«شاهین مصطفی‌اُف» معاون نخست‌وزیر جمهوری آذربایجان با «مهرداد بذرپاش» وزیر سابق راه و شهرسازی ایران در تاریخ ۶ اکتبر ۲۰۲۳ دیدار کرد. گفت‌وگوی مصطفی‌اف و بذرپاش در مورد موضوعات مهمی به‌ویژه در زمینه‌ی حمل‌ونقل و ارتباطات، انرژی و منابع آبی مشترک بین جمهوری آذربایجان و ایران متمرکز بود.
در این دیدار، طرفین با صدور بخشنامه‌هایی به دستگاه‌های متبوع خود، بر تکمیل سریع پروژه‌ی ساخت پایانه‌ی بار آستارا تأکید کردند. آن‌ها همچنین تأکید کردند که این پایانه دارای اهمیت استراتژیک در تسهیل تجارت و ارتباطات منطقه‌ای است. در این گفت‌وگو بر اهمیت تسریع در پیشرفت پروژه‌های در دست اجرا، شامل نیروگاه‌های برق‌آبی خداآفرین، قیز قالاسی و اردوباد - مارازاد تأکید کردند. این پروژه‌ها به افزایش تولید انرژی و مدیریت منابع در منطقه کمک می‌کنند.
این گفت‌وگو با امضای چندین سند به پایان رسید. یکی از اسناد، تعهد به احداث خط راه‌آهن جدید و پل‌های ریلی بود که بین منطقه اقتصادی زنگه‌زور شرقی و جمهوری خودمختار نخجوان آذربایجان، پیوندی حیاتی با عبور از خاک ایران ایجاد می‌کند. این امر، توسعه و تقویت همکاری‌های اقتصادی و تجاری بین ایران و جمهوری آذربایجان را نوید می‌دهد. علاوه‌بر این، در این نشست بر ساخت پل خودرویی و گذرگاه عابر پیاده بر روی «رودخانه ارس» در پایانه مرزی آغبند - کلاله توافق شد. انتظار می‌رود این پروژه‌های زیربنایی، تردد فرامرزی را تسهیل کرده و ارتباط و همکاری بین دو کشور را تقویت کند.
سد قیز قلعه‌سی، شاهکار مهندسان ایرانی به‌عنوان بزرگ‌ترین طرح مشترک آبی دو کشور
«یوسف غفارزاده» مدیرعامل آب منطقه‌ای آذربایجان‌شرقی با بیان این‌که افتتاح سد قیزقلعه‌سی به عنوان مهمترین طرح مرزی شمال‌غرب کشور با حضور شهید آیت‌الله رئیسی رئیس‌جمهور سابق کشورمان و الهام علی‌اف رئیس‌جمهور جمهوری آذربایجان انجام شد، اظهار کرد: «این طرح شامل توسعه‌ی سد مخزنی خداآفرین در ۱۹۶ کیلومتری پایین‌دست سد ارس با حجم ۱.۶ میلیارد مترمکعب، افتتاح سد بین‌المللی قیزقلعه‌سی و نهایتاً بهره‌برداری از کانال و شبکه پایاب به‌منظور آبیاری اراضی کشاورزی به وسعت ۷۴ هزار هکتار (۱۲ هکتار سهم آذربایجان‌شرقی و ۶۲ هزار هکتار سهم استان اردبیل) است که تماماً توسط دانش و توان فنی و مهندسی داخلی بازطراحی و اجرا شده است.»
وی یادآور شد: «احداث و بهره‌برداری از این پروژه، علاوه‌بر تأمین آب اراضی شبکه پائین‌دست و رونق کشاورزی، اسباب توسعه‌ی اقتصادی منطقه و همچنین افزایش کیفیت محصولات کشاورزی و توسعه گردشگری را فراهم خواهد آورد. اجرای این طرح موجب استفاده‌ی بهینه از منابع آب و خاک و تحقق حقابه‌های مرزی، تبدیل شیوه‌های سنتی کشاورزی به شیوه‌های مدرن و صنعتی و نیز ساماندهی عشایر با افزایش درآمد خانوارها، ایجاد اشتغال برای ۴۰ هزار نفر و جلوگیری از مهاجرت و توسعه‌ی فعالیت صنایع جانبی و تبدیلی خواهد شد.»
مدیرعامل آب منطقه‌ای آذربایجان‌شرقی با اشاره به پیچیدگی فنی و اجرای تجهیزات هیدرومکانیکال این پروژه، خاطرنشان کرد: «سد قیز قلعه‌سی در فاصله‌ی ۲۲۰ کیلومتری شمال‌شرقی شهر تبریز و در ۱۲ کیلومتری پائین‌دست سد مخزنی خداآفرین بر روی رودخانه ارس و در حد فاصل مرز جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان، برای بهره‌برداری مشترک احداث شده است.»
طرح اولیه‌ی سد قیز قلعه‌سی در سال ۱۳۸۵ توسط کشور جمهوری آذربایجان مطرح شد که بازنگری، اصلاح و اجرای کامل سد توسط مهندسان ایرانی صورت گرفته است؛ طرحی بزرگ و پیچیده که قدرت، توانمندی و دانش بالای متخصصان کشورمان در سدسازی را نشان می‌دهد.
این سد از نوع خاکی با هسته‌ی رُسی به طول تاج ۸۳۴ متر و ارتفاع ۳۷ متر و ۲ واحد نیروگاهی ۴۰ مگاواتی با انرژی قابل‌استحصال سالیانه‌ی ۲۷۰ گیگاوات ساعت در دو طرف است. طراحی این سد بر اساس سیلاب ۱۰ هزار ساله معادل سه‌هزار و ۴۴۰ مترمکعب بر ثانیه بوده که از طریق مجاری تخلیه‌کننده‌ی تحتانی و سرریزهای رادیال‌گیت در طرفین در نظر گرفته شده است.حجم مخزن سد قیز قلعه‌سی ۶۲ میلیون مترمکعب است.
سوآپ دوبرابری گاز ترکمنستان به آذربایجان از طریق ایران
قرارداد سوآپ گازی سه‌جانبه‌ی بین ترکمنستان، ایران و جمهوری آذربایجان آذر سال ۱۴۰۰ در حاشیه‌ی نشست سران سازمان همکاری‌های اقتصادی (اکو) در ترکمنستان امضا شد. بر اساس این تفاهم‌نامه، دو طرف توافق کردند، حجم گاز انتقالی سالانه‌ی ترکمنستان به جمهوری آذربایجان از طریق خطوط ایران را دوبرابر کنند. این قرارداد به‌صورت حجمی است و ایران به‌عنوان هزینه‌ی سوآپ (Swap Fee) بخشی از گاز انتقالی را برمی‌دارد.
«جواد اوجی» وزیر سابق نفت درباره‌ی جزئیات این قرارداد توضیح داده است: «طبق این قرارداد سه‌جانبه، ایران سالانه نزدیک به ۱.۵ تا ۲ میلیارد مترمکعب گاز را از ترکمنستان در منطقه سرخس دریافت می‌کند و از منطقه‌ی آستارا به جمهوری آذربایجان تحویل می‌دهد. از دی‌ماه ۱۳۹۵ تعاملات گازی ایران با ترکمنستان قطع شده بود، اما با امضای این قرارداد، گام رو به جلویی در مناسبات انرژی دو کشور برداشته شد. این قرارداد به تأمین سوخت زمستانی استان‌های خراسان رضوی، خراسان شمالی، خراسان جنوبی، گلستان و سمنان کمک می‌کند.»
مهندسان ایرانی در این سوآپ گازی نقش موثری برای انتقال گاز با شرایط استاندارد مربوطه دارند، به نحوی که عملکرد آن‌ها موجب افزایش بهره‌وری و مزیت نسبی برای کشورهای ترکمنستان و جمهوری آذربایجان شده و از تبادل گازی با دور زدن کشورمان منصرف می‌شوند. این اقدام مهندسی که بر اساس آن، انتقال گاز به شمال‌غرب کشور و توزیع آن به ۵ استان همزمان با صادرات آن صورت می‌گیرد، دستاورد فنی کشورمان برای انعقاد و تمدید این قرارداد است.
نقش مهندسی ایران در میدان نفتی شاه‌دنیز جمهوری آذربایجان
«گروه مهندسی و ساختمان صنایع نفت»، اولین شرکت خصوصی ایرانی در حوزه‌ی نفت و گاز بوده که توانسته در یک کنسرسیوم بین‌المللی شرکت کند. در میدان گازی شاه‌دنیز، گروه مهندسی و ساختمان صنایع نفت با داشتن ۱۰ درصد سهم پروژه، توافق‌نامه‌ای را با شرکت ملی نفت جمهوری آذربایجان به امضا رساند. پروژه‌ای که در آن ۶ شریک دیگر از ۶ قاره‌ی مختلف همکاری داشتند. بعد از شروع فاز تولید، این شرکت سهام خود را به شرکت بین‌المللی نفت ایران (NIOC) واگذار کرد.
عملیات لرزه‌نگاری سه‌بُعدی، بازسازی دکل نیمه‌شناور، حفاری(تولید و ارزیابی چاه‌ها)، ساخت سکّو، لوله‌کشی بالادستی و زیردریا، تولید، استخراج و ایجاد امکانات دریایی و خشکی، از جمله اقدامات شرکت‌های فنی کشورهای مختلف از جمله مهندسان ایرانی در این پروژه‌ی بین‌المللی بوده است که، دستاورد آن تولید سالانه ۱۰ میلیارد مترمکعب گاز طبیعی و استخراج روزانه‌ی ۵۰ هزار بشکه میعانات تثبیت‌شده است.
امکان بازسازی مناطق جنگی آذربایجان توسط مهندسان ایرانی
«محسن پاک‌آیین»، سفیر سابق جمهوری اسلامی ایران در جمهوری آذربایجان، اظهار کرده است: «مسئله‌ی بازسازی در مناطق آزادشده‌ی جمهوری آذربایجان، امروز یکی از مسائل مهم مورد مذاکره بین ایران و جمهوری آذربایجان است. بعد از جنگ چندماهه بین آذربایجان و ارمنستان و نهایتا توافق آتش‌بس در مسکو و بازگرداندن هفت شهر اشغال‌شده‌ی آذربایجان توسط ارمنستان به سرزمین آذربایجان، فرصت مناسبی پیش آمد تا جمهوری اسلامی ایران آمادگی خود را به منظور بازسازی و حضور در هفت شهر که کاملا ویران شد و در طول جنگ بدون سکنه بود، اعلام کند.»
وی افزود: «چهار شهر از این هفت شهر، مجاور ایران و آن‌طرف رود ارس است؛ بنابراین به‌راحتی از آستارا، بیله‌سوار و پارس‌آباد می‌توان به جمهوری آذربایجان رفت و اقدامات بازسازی را انجام داد. علاوه‌بر آن، سه شهر دیگر اندکی دورتر هستند که اقدامات بازسازی نیز برای ایران امکان‌پذیر است. لذا فرصت خوبی برای دو کشور در جهت گسترش همکاری‌های دوجانبه فراهم شده است. باید توجه داشت که هیچ کشور دیگری این ظرفیت ایران را ندارد که به‌دلیل نزدیکی و همسایگی، قیمت مناسب و وجود امنیت، بتواند در بازسازی این شهرها نقش مهمی را ایفا کند.»
سفیر سابق ایران در جمهوری آذربایجان، گفت: «این اقدام ایران می‌تواند در اشکال مختلف انجام گیرد؛ یکی در چارچوب همکاری‌های دوجانبه بین دو کشور که این‌گونه مقرر شده تا دولت آذربایجان طرح خود را برای بازسازی مناطق آزادشده اعلام کند و از کشورهای دوست بخواهد که فعالیت‌های مرتبط را آغاز کنند. لذا طرف ایرانی در حال حاضر منتظر است که آذربایجان برنامه‌های اصلی خود را اعلام کند؛ در عین حال برخی از اقدامات از جمله مین‌روبی مناطق جنگی توسط متخصصان ایرانی آغاز شده و هیأت‌هایی از ایران در حوزه‌ی شناخت منطقه به این سرزمین‌ها سفر کرده‌اند.»
کشت فراسرزمینی ایران در جمهوری آذربایجان
«اکبر فتحی»، رئیس سابق سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان‌شرقی بیان کرده است: «رفع مشکل کوچک‌بودن قطعات زمین‌های کشاورزی و اقتصادی نبودن واحدهای تولیدی کشاورزی، در گرو کشت فراسرزمینی است که می‌تواند هزینه‌های تولید را کاهش داده و ارائه‌ی خدمات فنی و مهندسی را آسان‌تر کند. برخی ممالک پتانسیل بالقوه برای تولید محصولات کشاورزی را دارند اما دانش و ابزارهای لازم برای تولید را ندارند که می‌توان با شناسایی ظرفیت این کشورها برای تولید محصولات موردنیاز خود اقدام کرد.»
وی افزود: «هر سال به‌طور میانگین حدود ۱۴ میلیون تن نهاده‌های دامی به داخل کشور وارد می‌شود که اگر بتوان این نیاز را از طریق کشورهای مجاور و به‌صورت کشت فراسرزمینی تامین کرد، از لحاظ اقتصادی خیلی به‌صرفه‌تر خواهد بود. در حال حاضر تفاهم نهایی با کشورهای جمهوری آذربایجان و گرجستان انجام شده و زمین‌هایی برای تولید محصول، اجاره شده است که سرمایه‌گذاران با مراجعه به سازمان جهاد کشاورزی استان آذربایجان‌شرقی، می‌توانند اقدامات لازم برای سرمایه‌گذاری را انجام دهند و جهاد کشاورزی تمهیدات لازم برای سرمایه‌گذاران را انجام خواهد داد.»
با توجه به مطالب فوق، مهندسان ایرانی طی سالیان اخیر در جمهوری آذربایجان موفق به اجرای پروژه‌های فنی و مهندسی و درآمدزایی برای کشورمان شده‌اند که «سد خداآفرین» و «سد قیز قلعه‌سی» از جمله مهمترین آن‌ها است. همچنین قرارداد پروژه‌های نفتی، برقی و سوآپ گازی مختلفی میان دو کشور ایران و جمهوری آذربایجان منعقد شده است که طراحی و اجرای آن از سوی مهندسان ایرانی صورت گرفته است؛ با این‌حال انتظار می‌رود از فرصت‌های این کشور در زمینه کریدوری بیش‌از پیش بهره برده شود.
انتهای پیام
