به گزارش خبرنگار خبرآنی، سند ملی توسعه علوم و فناوری نانو در آبان‌ماه سال ۱۴۰۱ به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسیده است. ستاد توسعه فناوری‌های نانو و میکرو گزارش اجرای این سند را تا پایان ۱۴۰۲ در قالب ۶ فصل منتشر کرده است. با توجه به اهمیت فناوری در توســعه اقتصادی کشور و نقش بســزای آن در بهبود بهره‌وری و خلق ارزش افزوده، همواره توســعه قابلیت‌های فناورانه در برنامه‌های سیاســتی مورد توجه قرار گرفته اســت. دولت‌ها در راســتای اهداف خود برای توســعه پژوهش و فناوری، انواع مختلفی از سیاســت‌ها را مورد استفاده قرار می‌دهند.
این سیاست‌ها را می‌توان به دو دسته کلی تقسیم کرد؛ نخست «سیاست‌های کارکردی یا اشاعه‌گرا» که هدف آن‌ها افزایش ظرفیت نوآوری و بهبود کلی قابلیت‌های علمی و فناورانه است. دوم «سیاست‌های هدفمند یا مأموریت‌گرا» که از توسعه پژوهش و فناوری خاص یا حل مسائل خاص حمایت می‌کند. سیاســت‌های مأموریت‌گرا در زمره نســل جدیدی از سیاســت‌های نوآوری قرار می‌گیرد.
«ارتقای رقابت پذیری صنایع نفت، گاز و پتروشیمی با استفاده از فناوری نانو» یکی از سیاست های ماموریتی ویژه ستاد نانو در حوزه‌های صنعتی اولویت دار جهت ارتقای اثرگذاری اقتصادی و اجتماعی فناوری ناو به شمار می رود.
ناترازی انرژی را باید یکی از کلان چالش‌های ملی برشمرد که به دلیل رشــد فزاینده مصرف انرژی در کشور روزبه‌روز حســاس‌تر و پیچیده‌تر می‌شــود. تحقق تولید روزانه ۵/۸ میلیون بشــکه نفت تا ســال ۱۴۰۸ به منظور حل ناترازی انرژی، به حفاری ۲۰۰۰ حلقه چاه جدید نیاز دارد که با توجه به هزینه بالایســرمایه‌گذاری (۱۶۰ میلیارد دلار) و و زمان‌بر بــودن حفــاری (حداقــل ۲۰۰ روز برای حفر هر حلقه چاه)، دســت‌نایافتنی اســت.
بنابراین چــاره‌ای جز ازدیاد برداشــت از چاه‌های عملیاتی باقــی نمی‌مانــد کــه ایــن امر، مســتلزم به‌کارگیری فناوری‌های پیشــرفته‌ای همچون نانو اســت. همچنین تحریم‌های اعمال‌شــده بــه کشور و به‌تبــع آن، عدم تأمین کاتالیســت‌های موردنیاز پالایشگاه ها و پتروشیمی‌ها از خارج کشور موجب شــد تا حمایت از پروژه‌هایی که به حل چالش‌های مذکور می‌پردازند، در اولویت قرار بگیرند. جدول زیر فهرست برخی از این پروژه‌ها را نشان می‌دهد.
در حال حاضر ۱۱ شرکت تولیدی فعال در این حوزه وجود دارد و تعداد محصولات تجاری سازی شده دارای گواهی نانومقیاس ۴۳ نوع محصول است. حجم بازار محصولات در سال۱۴۰۱ ۳۲٬۷۵۰ میلیارد ریال و میزان صادرات در سال۱۴۰۱، ۲ میلیون دلار بوده است.
همچنین تولید و مصرف نانوکاتالیســت گوگردزدا، صرفه‌جویی ۴۵ میلیون یورویی را به همراه داشته است. یکی از مهم‌ترین فرآیندهای پالایشگاه ها در راســتای ارتقا و بهبود ترکیب محصولات پالایشی فرآیندهای تصفیه هیدروژنی برش‌های ســنگین در محدوده مازوت (نفت کوره) اســت که از آن تحت عنوان فرآیند RCD یاد می‌شــود و در واقع این واحد زمینــه لازم بــرای تبدیــل نفت کوره ســنگین به بنزین و محصول ســبک‌تر را فراهم می‌آورد.
این کاتالیســت ترکیبی از ۱۱ کاتالیســت مختلف اســت کــه هم اکنون در پالایشگاه امام خمینی شازند اراک جایگزین نمونه‌های آمریکایی و روسی شده و با کارآیی بالاتر از آن‌ها در حال کار است. سالانه نزدیک به ۴ میلیون تن برش‌های سنگین محدوده مازوت در کشور تولید میشود که استفاده از نانوکاتالیست واحد RCD در پاالیشگاه شازند اراک علاوه بر صرفه‌جویی ارزی ناشــی از جایگزین کردن نوع خارجی منجر به تولید بنزین و محصولات ســبک‌تر از این مواد باقیمانده ســنگین نفت خام (حدود ۵۰ درصد) شده است.
همچنین با تولیدات داخلی از واردات کاتالیســت‌های آلومینا بی نیاز شده‌ایم؛ با تولید انواع مختلف کاتالیســت‌های نانویی از جمله کاتالیســت آلومینای فعال، کاتالیســت اکتیو آلومینا پروموت شــده با آهن و کاتالیســت باز یابی ســولفور نیاز به واردات آن‌ها از خارج رفع شــده اســت. این کاتالیســت‌ها در پالایشگاه های ایلام، هاشــمی‌نژاد، فازهای مختلف پارس جنوبی و پتروشیمی خارک مورداستفاده قرار گرفته است.
کاتالیســت‌های LTS و Methanation تولیــد داخــل در راکتورهــای واحــد آمونیــاک پتروشیمــی هنگام بارگذاری و مورد اســتفاده قرار گرفــت. پتروشیمی هنگام با ظرفیــت تولیــد ۲٬۲۰۰ تــن آمونیــا ک در روز در منطقــه ویــژه اقتصــادی پارس جنوبی قرار دارد که در ســال‌های قبل کاتالیســت موردنیاز خود را از شــرکت هالدرتاپســو دانمارک تأمین می‌کرد.
همچنین صادرات نانوکاتالیست‌های ایرانی به روسیه ۲۰ میلیون دلار برآورد می شود؛ کارشناســان یک شــرکت دانش‌بنیان در ســه مجتمع فــولاد و پتروشیمی روسیه در حــال راه‌اندازی واحدهای تولید کاتالیست برای این کشور هستند و قرار است بزرگ‌ترین پتروشیمی تولیدکننده اوره و آمونیاک جهان نیز با کاتالیست‌های ایرانی وارد مدار تولید شود. تنها کاتالیزور تولید اتیلن جهان، کاتالیســت هیدروژناسیون اســتیلن اســت. این کاتالیســت در صدر کالاهای تحریمی جای گرفت و هدف از این تحریم ضربه زدن به شــرکت‌های ارزش‌آفرین در صنعت پتروشیمی بود.
مزایای تولید این کاتالیســت‌ها در کشور کاهش قیمت خرید (نســبت به کاتالیســت خارجی)، افزایش دانــش متخصصــان ایرانــی، افزایش راندمان تولید محصولات مهمی چون اوره، آمونیاک و متانول در کشور اســت که هم اکنون مشــتری این کاتالیســت، پتروشیمی مروارید در عسلویه است.
