پایگاه خبری خبرآنی، گروه دانش و فناوری؛ مهتاب چابک: صندوق نوآوری و شکوفایی ریاست جمهوری اساساً برای کمک به تحقق و توسعه اقتصاد دانش‌بنیان و به دنبال آن تجاری سازی دستاوردهای پژوهشی، اختراعات و کاربردی کردن دانش از طریق ارائه خدمات مالی و پشتیبانی به شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان در سال ۱۳۹۱ راه اندازی شده است. این نهاد توسعه‌ای خدمات متنوعی در حوزه تسهیلات، ضمانت‌نامه، سرمایه‌گذاری و توانمندسازی به شرکت‌ها ارائه می‌دهد و تمامی شرکت‌ها و مؤسساتی که از سوی کارگروه ارزیابی و تشخیص صلاحیت شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان تأییدیه دانش‌بنیانی برای محصول یا محصولات خود دریافت کنند، مشمول حمایت‌های صندوق نوآوری و شکوفایی می‌شوند.
صندوق نوآوری و شکوفایی از نظر حقوقی مستقل است و به وزارت‌خانه‌ها، دستگاه‌ها و سازمان‌های کشور وابستگی ندارد. رئیس‌جمهور رئیس هیئت امنای این صندوق بوده و معاون علمی رئیس جمهور و وزرای علوم، دفاع، بهداشت و … از اعضای هیأت امنا به شمار می‌روند. در حال حاضر دکتر محمدصادق خیاطیان یزدی به عنوان رئیس صندوق نوآوری و شکوفایی، سکان داری این نهاد را عهده دار است.
خیاطیان چندی پیش با حضور در پایگاه خبری خبرآنی به سوالات مختلفی پیرامون برنامه صندوق در راستای تحقق جهش تولید با مشارکت مردم، اشتغال زایی نخبگان در شرکتهای دانش بنیان، عملکرد شبکه بانکی در ارائه تسهیلات به دانش بنیان‌ها، برنامه صندوق در حوزه فناوری‌های نوظهور، راهبرد صندوق در حمایت از صادرات دانش بنیان و همچنین شرکتهای دانش بنیان مناطق محروم پاسخ داد.
همچنین خیاطیان در پایگاه خبری خبرآنی از دو بسته محتوایی صندوق برای حمایت از جهش تولید دانش بنیان‌ها رونمایی کرد که جزئیات آن در بخش اول گفتگو یکم خردادماه منتشر شد (اینجا). این دو بسته «۱۰۰۰ فناور» و «ضامن» نام دارند که براساس برنامه ۱۰۰۰ فناور از ۱۰۰۰ شرکت نوپا که زیر ۵ میلیارد تومان فروش دارند، حمایت و تا سقف ۳ میلیارد تومان وام قرض الحسنه با بازپرداخت ۴ ساله در اختیار شرکتهای دانش بنیان نوپا قرار داده می‌شود. شرکتهای بزرگ دانش بنیان اما جامعه هدف برنامه ضامن قرار دارند و این شرکت‌ها می‌توانند از طریق بازار سرمایه و انتشار اوراق نوآوری، منابع را از بازار سرمایه جذب کنند و صندوق نوآوری نقش ضمانتی را در اینجا ایفا می‌کند.
مشروح بخش دوم گفتگوی خبرنگار خبرآنی با محمدصادق خیاطیان رئیس صندوق نوآوری و شکوفایی ریاست جمهوری در نوشتار زیر قابل مشاهده است؛
*آقای دکتر به عنوان سوال نخست لطفاً بفرمائید راهبرد صندوق نوآوری و شکوفایی ریاست جمهوری در حوزه اشتغال نخبگان و افراد تحصیل کرده به چه صورت است؟ چه اقدامی در راستای اشتغال نخبگان در شرکت‌ها صورت گرفته و چقدر اعتبار برای آن تخصیص داده شده است. مطلع هستم صندوق اقداماتی مثل جذب نخبگان در شرکتهای دانش بنیان را در دستور کار خود دارد
قبل از سال ۱۴۰۱ در صندوق نوآوری تسهیلاتی به نام تسهیلات اشتغال زایی داشتیم که به صورت قرض الحسنه بود و شرکتهای دانش بنیان می‌توانستند تا ۶۰ میلیون تومان به ازای جذب هر فرد تحصیل کرده در شرکت‌ها از ما تسهیلات اشتغال زایی دریافت کنند. خب استقبال نسبتاً خوبی صورت گرفت ولی خب طبیعتاً منابع محدود بود و نمی‌توانستیم فراخوان گسترده اعلام کنیم. خوشبختانه از سال ۱۴۰۱ دولت، منابعی را در قانون بودجه پیش بینی کرد که به نوعی تسهیلات تکلیفی بانک‌ها شد. براساس این تکلیف، بانک‌ها باید تحت عنوان تبصره ۱۶ با معرفی صندوق نوآوری به شرکت‌هایی که ظرفیت اشتغال زایی دارند، تسهیلات قرض الحسنه اعطا. در تبصره ۱۶ متأسفانه عملکرد بانک‌ها، عملکرد خیلی قابل دفاعی نیست و ما همکاری خیلی خوبی را از سمت شبکه بانکی نداشتیم. کل تسهیلات پیش بینی شده در این تبصره، ۵ هزار میلیارد تومان بود که فقط ۲۱-۲۲ درصد بیشتر محقق نشد که جای گلایه دارد و امیدواریم جبران شود.
در سال ۱۴۰۲ اما، تحت عنوان تبصره ۱۸ این موضوع تکرار و همین مبلغ ۵ هزار میلیارد تومان پیش بینی شد و ۱,۸۰۰ میلیارد تومان تسهیلات به شرکتهای دانش بنیان پرداخت شد. اگرچه یک مقدار عملکرد بهتر بود و هنوز هم ارائه تسهیلات ادامه دارد اما همچنان نمی‌توانیم از این عملکرد دفاع کنیم و لازم است ساز و کار بهتری در نظر گرفته شود. این موضوع را به بانک مرکزی و وزارت اقتصاد منعکس کردیم و انشاالله در تبصره ۱۸ به عملکرد بهتری نسبت به تبصره ۱۶ برسیم. پیش بینی ما این بود که اگر ۵ هزار میلیارد تومان تسهیلات به شرکتهای دانش بنیان اختصاص پیدا می‌کرد، نزدیک به ۱۰ هزار شغل ایجاد و تثبیت می‌شد. در سال ۱۴۰۳ منابع تسهیلات اشتغالزایی کمتر و به ۳ و ۲ دهم همت کاهش یافت. البته صندوق ساز و کارهای جدید و تعاملات خوبی با بانک‌ها دارد و امیدوار هستیم امسال کل این ۳ و ۲ دهم همت جذب و در اختیار شرکتهای دانش بنیان قرار داده شود.
غیر از این مسیر، رویدادهایی را در صندوق نوآوری برگزار می‌کنیم که اصطلاحاً یک بهم رسانی بین شرکتهای دانش بنیانی که نیازمند اشتغال تخصصی اند و نخبگان و تحصیل کردگانی علاقه مند به حضور در شرکت‌ها، ایجاد می‌شود. در همین راستا اولین رویداد کار و اشتغال را حدود ۳ ماه پیش برگزار کردیم و بسیار مورد استقبال قرار گرفت. حدود ۷۵۰ نفر از نخبگان ثبت نام و نزدیک به ۴۰ شرکت دانش بنیان بزرگ ما در این رویداد شرکت کردند و براساس گزارشی که به بنده دادند، دو طرف از این رویداد و اقدام رضایت داشتند.
*برخی شرکت‌ها در اواخر سال ۱۴۰۲ نسبت به عملکرد شبکه بانکی در اخذ وام (تسهیلات بسته رشد تولید) گلایه داشتند به طوری که یکی از شرکت‌ها اذعان می‌کرد که حدود ۲ ماه ۵ میلیارد تومان سپرده کرده بود و موفق به دریافت وام نشده بود و حتی بانک جواب مشخصی هم به شرکت نمی‌داد. همچنین نرخ بالای تسهیلات (۲۳ درصد که بعضاً به ۳۰ درصد هم می‌رسد) از دیگر موضوعاتی است که شرکت‌ها نسبت به آن گله مند هستند. سوالم این هست که آیا می‌توان امیدوار بود در سال ۱۴۰۳ و با توجه به شعار سال که جهش تولید با مشارکت مردم هست، طی رایزنی‌های صندوق با شبکه بانکی و … شاهد یک تسهیلگری باشیم؟
سال گذشته بسته «رشد تولید» را تدوین و عملیاتی کردیم و در این زمینه با ۳ بانک تفاهم نامه‌هایی را به امضا رساندیم. براساس این بسته، شرکتهای دانش بنیانی که رشد فروش ۲ برابری دارند با معرفی صندوق نوآوری و شکوفایی، می‌توانند از بانک تسهیلات دریافت کنند. مهرماه سال گذشته فراخوان را منتشر کردیم و دی ماه اولین پرداخت‌ها توسط بانک‌ها صورت گرفت؛ ما خیلی از عملکرد بانک‌ها ناراضی نبودیم و کار هم خوب پیش می‌رفت تا اینکه سیاستی در کلان دولت مطرح شد و آن کنترل نقدینگی برای مهار تورم بود.
یکی از ابزارهای سیاست دولت این بود که تسهیلاتی که از شبکه بانکی به بخش‌های مختلف اعطا می‌شد، با فرمول بانک مرکزی، متناسب سازی شود و در به همین منظور سهمیه‌ای برای بانک‌ها در نظر گرفته شد اینکه ماهیانه چقدر باید تسهیلات ارائه دهند و رشد تسهیلات چقدر باید باشد؟ این اتفاق که افتاد یک مقداری بانک‌ها دستشان بسته شد و مجبور بودند خودشان را با سیاست‌های بانک مرکزی همسو کنند، حتی در اواخر سال گذشته به دلیل رشد ترازنامه یکی از بانک‌ها اجازه اعطای تسهیلات در هیچ بخشی را به او ندادند.
در قالب بسته رشد تولید، صندوق نوآوری و شکوفایی نزدیک به ۵ هزار میلیارد تومان ضمانت نامه برای شرکتهای دانش بنیان صادر کرد و فکر می‌کنم شرکت‌ها نزدیک به ۳ و ۲ دهم همت از شبکه بانکی (۳ بانک) تسهیلات دریافت کردند. پیش بینی ما این است که تخصیص این ۵ همت به شرکت‌ها، منجر به ۷۰ همت رشد فروش شود. آمار دقیق را در تیرماه یا مردادماه ۱۴۰۳ به طور رسمی اعلام خواهیم کرد.
*د ر سال ۱۴۰۲ صندوق نوآوری در قالب تخصیص خط اعتباری به صندوق‌های پژوهش و فناوری استان‌ها، تسهیلاتی را به شرکتهای دانش بنیان کوچک اعطا کرد، سوال این هست که چه تعداد قرارداد خط اعتباری با صندوق‌ها منعقد شد؟ اواخر ۱۴۰۲ بود که خبر دادید به زودی مدل جدید تخصیص خط اعتباری به صندوق‌ها معرفی خواهد شد...
بله، همانطور که اشاره داشتید، صندوق نوآوری و شکوفایی از سال‌های گذشته همکاری جدی با صندوق‌های پژوهش و فناوری استانه ها داشته و این صندوق‌ها به نوعی بازوهای ما در کل کشور هستند. صندوق نوآوری به جای اینکه در استان‌ها شعبه ایجاد کند، تلاش کرد از این ظرفیت استفاده کند که خیلی هم مؤثر بود. سال ۱۴۰۳ به دلیل مشکلات منابعی که داشتیم یک مقداری همکاری مان با صندوق‌ها محدود بود اما امسال برنامه جدی داریم که انشاالله این همکاری حتماً توسعه یابد. چند کار با صندوق‌ها در دستور کار داریم؛ نخست اینکه تصویب کردیم که صندوق نوآوری به نوعی رکن ضامن ضمانت صندوق‌ها باشد. به این صورت که ما لیستی از صندوق‌های پژوهش و فناوری را به بانک‌ها اعلام کنیم و بانک‌ها نیز ضمانت نامه‌های آنها را بپذیرند.
برای بانک‌ها قاعدتاً پذیرفتنی نیست که ضمانت نامه‌های صندوق‌ها را بپذیرد اما ما ضمانت کرده ایم که اگر صندوق نتوانست به تعهداتش عمل کند، صندوق نوآوری پاسخگو باشد. لیست صندوق‌ها را به زودی به بانک‌ها اعلام می‌کنیم تا صندوق‌ها، شرکتهای استانی را به بانک‌ها معرفی کنند و نقش ضمانتی را برعهده بگیرند تا از این طریق تضامین شرکتهای دانش بنیان را تسهیل و دسترسی شأن را شبکه بانکی گسترده‌تر کنیم.
مدل جدید تخصیص خط اعتباری به صندوق‌ها به این صورت است که تا پیش از این صندوق‌های پژوهش و فناوری استان‌ها می‌توانستند تا سقف ۲ میلیارد تومان به شرکتهای دانش بنیان تسهیلات پرداخت کنند که امسال این عدد را به ۴ میلیارد تومان افزایش داده ایم. شبکه صندوق‌های پژوهش و فناوری را به عنوان زنجیره راهبردی خود و در امتداد فعالیت‌های خودمان می‌بینیم و برنامه داریم که به طور گسترده از این ظرفیت استفاده کنیم.
*آقای دکتر سوال دیگرم این هست که اساساً سیستم نظارت و ارزیابی صندوق نوآوری در ارائه تسهیلات چگونه است و اینکه اگر تخلفاتی صورت گیرد و یا اگر شرکت‌ها به نحوه تخصیص تسهیلات انتقادی باشد، چگونه می‌توانند آن را اعلام کنند؟
در رابطه با سوال شما ۲ مثال می زنم که عزیزان بدانند پرداخت تسهیلات به شرکت‌ها چندان کار پیچیده‌ای نیست. ما یک نوع تسهیلات با عنوان «سرمایه در گردش» داریم و یکی «تولید صنعتی». تخصیص تسهیلات سرمایه در گردش یا مبتنی بر قرارداد سرمایه در گردش داده می‌شود و یا براساس عملکرد سال گذشته پرداخت می‌شود. مثلاً براساس این نوع تسهیلات صندوق ۴۰ درصد جریان نقدی شرکت را تأمین مالی می‌کند که فرمول بسیار شفاف و روشنی است.
در تولید صنعتی یک مقدار ارزیابی‌ها و نظارت‌ها جدی تر است چرا که اعطای تسهیلات کاملاً طرح محور محاسبه می‌شود. فرد برای توسعه ظرفیت (خرید تجهیزات و …) خود نیاز به سرمایه ثابت دارد و طبیعی است بسیاری از شرکت‌ها علاقه مند هستند کل ظرفیت تولید را از ما تسهیلات بگیرند که قاعدتاً برای ما امکان پذیر نیست. ممکن است درخواست یک شرکت برای گرفتن تسهیلات تولید صنعتی با مخالفت رو به رو شود از این جهت که ارزیاب و کارشناس صندوق، تشخیص می‌دهد که خط تولید آن شرکت هنوز ظرفیت کامل خود را نتوانسته به تولید برساند و باید آن خط تولید به ظرفیت کامل برسد.
مثالی دیگر آنکه یک شرکت دانش بنیان، بخشی از فرایند تولید خود را برون سپاری می کرده ولی می‌خواهد تولید را داخلی سازی و از حالت برون سپاری خارج کند. تشخیص ما این است این شرکت با توجه به محدودیت منابع، همچنان از ظرفیت برون سپاری استفاده کند و منابع در اختیار شرکت‌هایی قرار بگیرد که نیازمندتر هستند. بنابرین هرچند ممکن است در این مسیر چالش‌هایی به وجود بیاید اما تسهیلات صندوق شفاف است و در ارزیابی و تأیید تسهیلات، سلیقه معمولاً کمتر دخالت دارد.
*راهبرد و مدل حمایتی صندوق نوآوری در حمایت از شرکتهای دانش بنیان مناطق محروم در سال ۱۴۰۳ چگونه است؟
از آنجا که مخاطبان اصلی صندوق، شرکتهای دانش بنیان هستند و معاونت علمی ریاست جمهوری آنها را تأیید می‌کند، قاعدتاً ورودی در بحث توسعه شرکتهای دانش بنیان در استان‌ها نداریم اما خب تلاش کردیم ضریب نفوذ خدمات صندوق در استان‌ها متناسب باشد. لذا یکی از کارهای صندوق برای افزایش ضریب نفوذ در استان‌ها و به خصوص استان‌های کمتر برخوردار، سفرهای استانی است که خود بنده سعی می‌کنم آنها را انجام دهم. در همین زمینه ساز و کار بسیار خوبی طراحی شده به این شکل که تیم تسهیلات و خدمات صندوق یک هفته زودتر به یک استان که عموماً شرکتهای کمتر برخوردار دارد و ضریب نفوذ خدمات پایین‌تر است، حضور پیدا می‌کنند و شرکت‌ها را ارزیابی می‌کنند و در ادامه مصوباتی در راستای حمایت از شرکت‌ها صادر می‌شود و چه بسا همان جا هم پرداخت‌ها صورت می‌گیرد. موردی داشتیم که یک شرکت ۹ صبح در یک استان ارزیابی شده و ۱۲ ظهر مصوبه صادر و ۲ بعدازظهر پرداختی صورت گرفته است و در واقع ما رکورد ۳-۴ ساعته در پرداخت تسهیلات به شرکتهای دانش بنیان را داریم.
از آن سو صندوق‌های پژوهش و فناوری که در استان‌ها هستند، می‌توانند به ما کمک کنند؛ ما فرمولی برای همکاری با صندوق‌های پژوهش و فناوری استان‌ها داریم که یکی از معیارها و شاخص‌های این همکاری موضوع «مناطق محروم» است، یعنی صندوقی که در منطقه کمتر برخوردار قرار داشته باشند، بیشتر از آنها حمایت می‌کنیم تا شرکتهای دانش بنیان بیشتری را تحت پوشش خود قرار دهند.
همچنین در برنامه ۱۰۰۰ فناور یکی از برنامه‌های جدی ما این است که توجه ویژه ای به مناطق کمتر برخوردار شرکتهای دانش بنیان نوپا داشته باشیم. برنامه ۱۰۰۰ فناور با هدف تبدیل ۱۰۰۰ شرکت دانش‌بنیان «نوپا» به «فناور» اجرایی می‌شود و براساس آن شرکتهای دانش‌بنیان نوپا که شرایط تعیین‌شده از جمله فروش کل کمتر از ۵ میلیارد تومان در سال ۱۴۰۲، برنامه عملیاتی مشخص برای افزایش فروش محصولات و یا خدمات دانش‌بنیان، افزایش تعداد نیروی انسانی بیمه‌شده به بیش از ۱۰ نفر تا پایان سال ۱۴۰۳ را داشته باشند، می‌توانند از تسهیلات این برنامه بهره‌مند شوند.
تسهیلات قرض‌الحسنه بسته «۱۰۰۰ فناور» در راستای تأمین هزینه‌های جاری مورد نیاز تولید (سرمایه در گردش) برای توسعه کسب‌وکار شرکتهای دانش‌بنیان «نوپا» و کمک به تبدیل آنها به شرکتهای دانش‌بنیان «فناور» در نظر گرفته شده است. این تسهیلات به طور یکجا، بدون تنفس و با دوره بازپرداخت حداکثر ۴۸ ماهه تا سقف ۳ میلیارد تومان، با معرفی صندوق نوآوری و شکوفایی و از سوی بانک‌های عامل به شرکتهای دانش‌بنیان پرداخت می‌شود.
*آورده مالی شرکتهای دانش بنیان برای اقتصاد کشور چقدر بوده است … آیا آماری در این خصوص دارید؟
در پاسخ به این سوال از دو منظر باید نگاه کرد؛ نخست اینکه صندوق نوآوری و شکوفایی نهادی است که از منابع بودجه عمومی استفاده می‌کند و قاعدتاً منابع خیلی زیادی در اختیار ندارد و نمی‌توانیم بگوییم که صرفاً با عملکرد صندوق، عملکرد شرکت‌ها سنجیده می‌شود اما حتماً این اقدامات توانسته اثربخش باشد و جریان سازی کند. شعار ما در صندوق صرفاً این نیست که فقط نهاد تأمین کننده مالی باشیم بلکه ما نهاد حمایت کننده و مکمل نظام تأمین مالی هستیم.
براساس آمار کلی که در اختیار داریم حدود ۵۳۰ هزار میلیارد تومان فروش شرکتهای دانش بنیان در سال ۱۴۰۱ بوده است و اشتغال بالای ۳۰۰ هزار نفر در شرکت‌ها و ۲ و نیم میلیارد دلار صادرات دانش بنیان در سال ۲۰۲۳ داشتیم و این آمارها تماماً اثربخشی هایی است که اتفاق افتاده است. همچنین از ابتدای تأسیس صندوق یعنی از ۱۲ سال پیش تاکنون، حدود ۵۸ هزار میلیارد تومان تسهیلات و خدمات به شرکت‌ها ارائه شده که منجر به ایجاد بیش از ۱۰۰۰ خط تولید شده که مایه افتخار است.
اواخر سال ۱۴۰۲ بسته صادرات دانش بنیان و تولید فراسرزمینی در صندوق تدوین شد که براساس آن شرکتهای دانش بنیان مستعد می‌توانند تولید فراسرزمینی داشته باشد. کمی در رابطه با این بسته توضیح دهید؟
در حوزه صادرات به شرکتهای دانش بنیان حدود ۲۰ خدمت از جمله حمایت شرکت‌ها برای حضور در نمایشگاه‌ها و اخذ تاییدیه های صادراتی ارائه می‌دهیم اما خب از یک جایی به بعد احساس کردیم شرکت‌ها، نیاز به حمایت بیشتری دارند و ۲ خدمت دیگر را اواخر سال گذشته اضافه کردیم. این دو خدمت، بیشتر به حوزه تسهیلات ارتباط پیدا می‌کند که یکی «سرمایه در گردش صادراتی» است که این نوع خدمت هم حمایت پیشینی است و هم حمایت پسینی. یعنی در رویکرد پیشینی اگر شرکتی صادراتی انجام داده بود و می‌تواند اسنادی در این رابطه ارائه دهد، نسبت به عملکردش سرمایه در گردش صادراتی پرداخت می‌کنیم و رویکرد پسینی این است که برای توسعه صادرات اگر شرکت برنامه‌ای به ما ارائه دهد، سرمایه در گردش صادراتی به او ارائه می‌دهیم. به زودی فراخوان و جزئیات این برنامه اعلام می‌شود.
دومین خدمت جدید صندوق «تولید فراسرزمینی» است؛ برای بسیاری از کشورها مهم است که بخشی از فرایند تولید در سرزمین آن کشور اتفاق بیفتد، یعنی اینگونه نیست در کشورها باز باشد و به راحتی صادرات کنیم. براساس این برنامه ریشه تولید و عمده فرایند تولید باید در کشور خودمان انجام شود اما در برخی کشورهایی که هدف صادراتی یک شرکت دانش بنیان است و می‌دانیم که آنجا بازار خوبی دارد، کمک خواهیم کرد که بخشی از فرایند تولید (۱۰-۱۵ درصد انتهایی تولید محصول) با ارائه تسهیلات در کشورهای دیگر انجام شود. مثلاً در حوزه دارویی پر کردن دارو و پکیجینگ که بخش انتهایی است، در کشور دیگری صورت گیرد.
برنامه داریم که امسال از ۱۵-۲۰ شرکت دانش بنیان در قالب تولید فراسرزمینی حمایت کنیم؛ در این برنامه کشورهای همسایه در اولویت هستند و بعد از آن کشورهای آفریقایی در برنامه صندوق قرار دارد.
