به گزارش پایگاه خبری خبر آنی موضوع تغییر اقلیم و نقش گازهای گلخانه‌ای و نقش دولت‌ها و کشورهای بزرگ در این حوزه موضوعی است که در سالهای اخیر بخش بزرگی از فعالان محیط زیست را نگران کرده است.
سمیه رفیعی، رئیس فراکسیون محیط زیست مجلس شورای اسلامی در خصوص این موضوع مهم با پایگاه خبری خبر آنی به گفت‌وگو نشست که در زیر می‌خوانید:
مهر: نظرتان درباره تغییرات اقلیمی چیست؟
رفیعی: مسأله تغییرات اقلیمی و ریزگردها مهمترین مسئله مورد توجه نه صرفاً کشورهای همسایه و منطقه بلکه اقصی نقاط جهان است؛ زیرا چالش‌های زیست‌محیطی محدود به حد و مرز سیاسی و جغرافیایی کشوری خاص نیست و به جرأت می‌توان گفت بحران‌های زیست‌محیطی به معضلی جهانی تبدیل شده است و یکی از راهکارهای برون‌رفت از آن، برگزاری کنفرانس‌های تخصصی و تبادل دانش و تجربه و ارائه ایده‌های عملیاتی است.
مهر: برخی منتقدان میگویند ایران به تعهدات بین المللی اش برای کاهش گازهای گلخانه‌ای عمل نکرده جواب شما چیست؟
رفیعی: زمستان سال ۲۰۱۵ با امضای رئیس وقت سازمان حفاظت از محیط‌زیست در پاریس، ایران اعلام کرد که قصد دارد در این توافق که شاید جهان را از «گرمایش جهانی» نجات دهد، شرکت کند. اما یک سال بعد پس تصویب پاریس در مجلس، مدتی از بعد از خروج ایالات متحده آمریکا از توافقنامه، شورای نگهبان این توافق را رد کرد. ما در جمهوری اسلامی ایران نسبت به تعهدات خود پایبند هستیم، اما برخی کشورها که خود عامل اصلی انتشار گازهای گلخانه‌ای هستند، از توافقنامه خارج می‌شوند و این برای ما سوال به وجود می‌آورد.
بحران‌های زیست محیطی به معضلی جهانی تبدیل شده است و یکی از راهکارهای برون‌رفت از آن، برگزاری کنفرانس‌های تخصصی است
مهر: ایران اعلام کرده برای عمل به تعهدات بین المللی اش در مورد تغییرات اقلیمی با مشکل تحریم‌ها روبروست بنظر شما تحریم‌ها چه مانعی بر سر راه ایران برای انجام تعهداتش ایجاد کرده است
رفیعی: در واقع در این توافقنامه ایران و کشورهای مختلف متعهد شده بودند که برای جلوگیری از افزایش بیش از ۱.۵ تا دو درجه‌ای دما تا سال ۲۰۳۰، میزان انتشارات گازهای گلخانه‌ای خود را کاهش دهند، ایران هم در همین رابطه اعلام کرده بود که می‌تواند میزان انتشارات خود را ۴ درصد کاهش بدهد، اگر هم تحریم‌ها برداشته شوند این عدد تا ۱۲ درصد قابل اجراست. اما مسؤولان سازمان محیط زیست خبر دادند که حتی این تعهد خود را هم کاهش داده‌اند و قرار است ایران متعهد شود که تنها در صورت رفع تحریم‌ها، چهار درصد میزان انتشار خود را کاهش بدهند.
ما با تغییرات جدیدی که ایجاد کرده‌ایم، بیشتر به عنوان یک کشور آسیب‌پذیر مطالبه‌گر شده‌ایم. تنها الزامات موجود در این توافقنامه این است که هر پنج سال برنامه مشارکت اعلام کنیم، میزان انتشار خود را کاهش دهیم و در جهت تحقق اهداف تلاش کنیم. غیر از این هیچ الزام حقوقی وجود ندارد. همچنین با توجه به آسیب‌پذیری ایران و این که جزو کشورهای در حال توسعه قرار داریم، توافقنامه پاریس می‌تواند کمک مالی برای ایران به همراه داشته باشد، موضوعی که البته برخی نمایندگان مجلس نسبت به آن تردید دارند.
مهر: تغییر اقلیم فلات ایران را خالی از جمعیت می‌کند چرا اقدام جدی برای کاهش گازهای گلخانه‌ای انجام نمی‌شود؟
رفیعی: در واقع ایران نه تنها یکی از ۱۰ منتشر کننده اصلی گازهای گلخانه در جهان است بلکه از کشورهای آسیب‌پذیر در مقابل گرمایش جهانی است و این بحران پیامدهای اقتصادی هم برای کشور به همراه دارد. مطالعه‌ای که سازمان هواشناسی انجام داده است نشان می‌دهد با ادامه همین روند فعلی، در ۳۰ سال آینده فلات ایران خالی از جمعیت می‌شود.
مطالعه‌ای که بیش از ۲ سال پیش توسط توسط کریم عباسپور و گروهی از محققان در خارج از کشور انجام شده بود، نشان می‌دهد که با افزایش دمای کره زمین احتمال وقوع سیل در برخی از مناطق ایران افزایش پیدا کرده و در این میان شدت خشکسالی هم بیشتر می‌شود.
ایران نه تنها یکی از ۱۰ منتشر کننده اصلی گازهای گلخانه در جهان است بلکه از کشورهای آسیب‌پذیر در مقابل گرمایش جهانی است
مهر: برای کاهش آسیب‌های گازهای گلخانه‌ای و تغییرات آب و هوایی چقدر به کمک‌های بین المللی توجه دارید؟
رفیعی: کمک گرفتن از سایر کشورها برای حفاظت و احیای تالاب‌های خشک، می‌تواند کمک کننده باشد اما در نظر داشته باشیم این استمداد طلبیدن باید در قالب یک برنامه جامع و کامل برای حفاظت باشد در غیر این‌صورت این اقدامات بی اثر خواهد بود. هزینه‌های بین المللی بی تردید کمک کننده هستند اما اینگونه نباشد که اعتبارات اختصاص داده شده هدفمند، هزینه نشود، در واقع مدیریت هدفمند بودجه بسیار مهمتر از در اختیار داشتن بودجه است. مدیریت این بودجه بسیار مهم است که در کجا هزینه می‌شوند.
پرداخت‌ها در سطح بین المللی نه فقط در کشور ما بلکه در سایر کشورها هم اتفاق می‌افتد و بر نحوه هزینه کرد آن، نظارت دقیقی وجود دارد. چه بسا پروژه‌هایی که از اعتبارات بین المللی استفاده می‌کنند ولی به لحاظ انحراف از هدف در سایه همین نظارت‌ها، تأمین بودجه متوقف می‌شود. اتفاقی که اخیراً برای یکی از تالاب‌های بحرانی ما رخ داد. بنابراین برنامه داشتن، هدفمند رفتار کردن و مدیریت صحیح، شأن بالاتری نسبت به اخذ بودجه دارند کما اینکه بودجه چه داخلی و چه خارجی ابزاری برای مدیریت است.
در دهه‌های گذشته «برنامه توسعه ملل متحد» یکی از زیرمجموعه‌های سازمان ملل به حساب می‌آید، در اجرای پروژه‌های محیط‌زیستی گوناگونی با دولت جمهوری اسلامی ایران همکاری کرده در ۱۰ سال گذشته، دولت ژاپن مشارکت سخاوتمندانه‌ای را در طرح جهانی حفاظت از تالاب‌های ایران انجام داده و سالانه یک میلیون دلار به این طرح کمک کرده است.
مهر: براساس توافقنامه پاریس تعهدات بین المللی ایران در زمینه تغییرات آب و هوایی چیست؟
رفیعی: براساس توافقنامه پاریس کشور ما متعهد شده تا انتشار گازهای گلخانه‌ای خود و به طور خاص گاز دی‌اکسیدکربن را تا سال ۲۰۳۰ براساس ادامه روند موجود ۱۲ درصد کاهش بدهد و این یعنی مانعی جدی در مسیر توسعه همه صنایعی که با سوخت‌های فسیلی سر و کار دارند از جمله صنایع پتروشیمی! کاهش انتشار ۱۲ درصدی از سوی ایران حدود ۵۲ میلیارد دلار هزینه در بردارد. ما فقط یک درصد گاز گلخانه‌ای وارد جو می‌کنیم و سهم آمریکا ۱۵ درصد گاز گلخانه‌ای جهان است.
کشور ما متعهد شده تا انتشار گازهای گلخانه‌ای خود و به طور خاص گاز دی‌اکسیدکربن را تا سال ۲۰۳۰ براساس ادامه روند موجود ۱۲ درصد کاهش بدهد
با تشریح این تعهدات در کشور، صدای اعتراض بسیاری از کارشناسان حوزه انرژی و حقوق بین‌الملل بلند شد و با وجود اینکه ۲۲ آوریل ۲۰۱۶ محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران به نمایندگی از کشورمان در نیویورک پیش تعهدات این توافقنامه به امضا رساند؛ اما به دلیل وجود ابهام در نحوه اجرای این تعهدات، بعد از گذشت هفت سال از تصویب این پیش تعهد در مجلس از سوی شورای نگهبان به دلیل ایرادات حقوقی متوقف شد. حالا دوباره قرار است سند مشارکت معین ملی جمهوری اسلامی ایران تدوین و برای ارائه به کنوانسیون تغییر اقلیم ارائه شود تدوین شود.
مهر: با توجه به اینکه ایران از کشورهای تولید کننده نفت و گاز در جهان است نیازمند چه نوع همکاری برای کاهش گازهای گلخانه‌ای است؟
رفیعی: نکته قابل‌تأمل درباره توافق پاریس و الحاقات آن، مسئله انرژی است و ایران کشوری است که مزیت اصلی آن در حوزه انرژی بر مبنای نفت و گاز است و محدودیت‌های این توافق می‌تواند دست ما را برای توسعه اقتصادی ببندد. از همین رو به باور برخی کارشناسان سپردن سرنوشت این توافقنامه به دست سازمان محیط‌زیست، یک اشتباه تخصصی است و باید نهادهای مرتبط اقتصادی وارد این بحث شوند.
مهر: ایران برای انجام تعهدات بین المللی نیازمند ابزارها و فناوری‌هایی است که به خاطر تحریم‌های بین المللی در اختیار ندارد در این زمینه چه اقدامی انجام خواهید داد؟
رفیعی: امروز بیشترین تمرکز نهادهای بین‌المللی بر تغییرات اقلیمی است که تمام جهان را متأثر کرده است، در حوزه مجلس نیز استفاده از ظرفیت اتحادیه بین‌المجالس جهان جهت تسریع در انتقال دانش فنی و ایجاد صندوق مشترک حمایت‌های مالی و فنی بین پارلمان کشورهای عضو برای مقابله با اثرات تغییر اقلیم می‌تواند ضمن اجرای حرکتی مردمی و همه‌جانبه برای مقابله با این پدیده، موجب جلب مشارکت و نزدیکی دولت‌ها در این مقوله شود.
مهر: شما بعنوان قانونگذار در مجلس برای انجام تعهدات قانونی ایران در زمینه تغییرات اقلیمی چه خواهد کرد؟
رفیعی: در حالی که قانون و زیرساخت‌ها از جمله بسترهای لازم برای کاهش گازهای گلخانه‌ای است؛ ولی در حال حاضر قانونی برای آن نداریم. ابلاغ سیاست‌های اقتصاد مقاومتی، ابلاغ سیاست‌های الگوی مصرف و ابلاغ سیاست‌های محیط زیست از ارکان اصلی حرکت به سمت اقتصاد کم کربن است، ضمن آنکه باید نسبت به آموزش مردم و متولیان، بهینه‌سازی سوخت، استانداردسازی و ارتقای کیفیت سوخت اقدام شود.
در قانون بودجه سال گذشته تصویب کردیم که اگر فردی در مصرف سوخت صرفه‌جویی کند، به میزان صرفه‌جویی فرآورده‌های نفتی دریافت خواهد کرد، ولی مکانیزم آن اجرایی نشد. با تصویب مجلس شورای اسلامی، سازمان حفاظت محیط زیست مکلف به تدوین برنامه مدیریت تغییرات اقلیمی کشور طی سال اول برنامه هفتم توسعه شد. طبق این مصوبه، طرح‌های توسعه‌ای بزرگ باید قبل از اجرا بر اساس ضوابط و معیارهای محیط زیستی، توسط سازمان حفاظت محیط زیست مورد ارزیابی قرار گیرد و در صورت تأیید این سازمان حداکثر ظرف مدت سه ماه تعیین تکلیف شود.
سازمان حفاظت محیط زیست مکلف به تدوین برنامه مدیریت تغییرات اقلیمی کشور طی سال اول برنامه هفتم توسعه شد
مهر: نظرتان درباره تعهدات آمریکا در موضوع کاهش گازهای گلخانه‌ای چیست؟
رفیعی: آمریکا نخستین کشوری بود که از معاهده پاریس خارج شد! توافق اقلیمی پاریس یکی از ۱۷ بند سند توسعه پایدار ۲۰۳۰ سازمان ملل است؛ همان سندی که بخشی از آن سند آموزشی یونسکو ۲۰۳۰ بود. هدف بلندمدت توافق پاریس این است که دمای کره زمین تا پایان قرن به جای دو درجه به ۱.۵ درجه سانتیگراد افزایش یابد، اما این هدف برای کشورهایی که عضو این معاهده می‌شوند، مسؤولیت‌های سنگینی را به بار می‌آورد و از آن مهمتر مانعی جدی بر سر راه توسعه است. به خصوص برای کشورهایی همچون ایران که مزیت‌شان در سوخت‌های فسیلی است.
همین تعهدات هم موجب شد دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا هنگام خروجش از این معاهده بگوید: «ما با محیط‌زیست رفتار دوستانه خواهیم داشت، اما ما تجارت و بیزینس‌مان را از کار نمی‌اندازیم.» این در حالی است که آمریکا دومین کشور تولیدکننده گازهای گلخانه‌ای در جهان است، اما ایران با امضای رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست و مهر تأیید مجلس به توافقنامه‌ای پیوست که آمریکا زیربار تعهدات آن نرفت.
مهر: ارزیابی اتان از اقدامات کشور چین در عمل به تعهدات بین المللی اش در خصوص کاهش گازهای گلخانه‌ای چیست؟
رفیعی: چین و بسیاری از فعالان اقلیمی، به سابقه طولانی آمریکا در آلایندگی کربن و رعایت نکردن تعهدات گذشته در زمینه تأمین مالی اقلیمی در قبال کشورهای درحال‌توسعه که درگیر امواج گرما، خشکسالی، سیل و دیگر آثار تغییرات اقلیمی هستند، اشاره می‌کنند. بایدن در تلاش برای جبران این کاستی، وعده ۱۱ میلیارد دلار کمک اقلیمی داده است، اگرچه این بودجه احتمالاً از سوی مجلس نمایندگان آمریکا در زمانی که در کنترل جمهوری‌خواهان در ژانویه قرار می‌گیرد، مسدود خواهد شد.
بایدن در کشور خود با فشار فعالان برای اعلام وضعیت اضطراری اقلیمی برای دورزدن ناسازگاری جمهوری‌خواهان و محدود کردن صدور اجاره‌نامه‌هایی که هنوز آزادانه برای حفاری نفت و گاز اعطا می‌شود، مواجه خواهد شد. با این حال، تمرکز رئیس‌جمهور آمریکا در مورد موضوع اقلیم بر عدم تعهد کافی چین به کاهش گازهای گلخانه‌ای خواهد بود. زیرا واشنگتن موضوع گازهای گلخانه‌ای را به اهرم فشار علیه کشورهای مستقل تبدیل کرده است.
اروپا و آمریکا، کشورهای غیرغربی را تحت فشار قرار می‌دهند تا در یک چارچوب زمانی مشابه کشورهای توسعه‌یافته، جدول زمانی دقیقی را برای حذف تدریجی سوخت‌های فسیلی و حرکت به سمت انتشار صفر کربن تعیین کنند
چین و روسیه همچنین با روش آمریکا و به‌طور کلی گروه ۷، در استفاده زیاد از تحریم‌هایی که شرکت‌های بین‌المللی از جمله شرکت‌های روسی و چینی را تهدید می‌کند که به قوانین تعیین‌شده از سوی غرب پایبند باشند یا دسترسی‌شان به نظام‌های مالی اروپا و آمریکا قطع می‌شود، مخالف هستند.
مهر: چرا قدرت‌های نوظهور مانند چین و هند مخالف سیاست‌های آمریکا و اروپا در خصوص کاهش گازهای گلخانه‌ای هستند؟
رفیعی: اروپا و آمریکا، کشورهای غیرغربی را تحت فشار قرار می‌دهند تا در یک چارچوب زمانی مشابه کشورهای توسعه‌یافته، جدول زمانی دقیقی را برای حذف تدریجی سوخت‌های فسیلی و حرکت به سمت انتشار صفر کربن تعیین کنند. کشورهایی مانند چین و هند میگویند که این زور و اجبار ناعادلانه است. استدلال آن‌ها این است که این غرب است که باید بار سنگین انتشار گازهای گلخانه‌ای و هزینه‌های تغییرات اقلیمی را متحمل شود، زیرا در ابتدا این کشورهای غربی بوده‌اند که به لحاظ تاریخی بیشترین مسؤولیت را در خصوص انتشار گازهای گلخانه‌ای بر دوش دارند.
مهر: چرا هژمونی جهانی آمریکا در زمینه تغییرات اقلیمی در حال افول است؟
رفیعی: با وجود تغییر مواضع آمریکا در خصوص تغییرات اقلیمی در دولت جو بایدن، ایالات متحده همچنان هدف اصلی خشم فعالان تغییرات آب و هوایی قرار دارد و این کشور را به‌دلیل مانع‌تراشی و توجه نکردن به نقش خود به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده گازهای گلخانه‌ای در تاریخ سرزنش می‌کردند. به‌نوعی آمریکا با وجود اقدام تهاجمی در زمینه انتشار گازهای گلخانه‌ای نزد افکار عمومی به‌عنوان کشور شرور اقلیمی تلقی شد، در حالی که انتشار گازهای گلخانه‌ای روسیه و چین در حال رشد هستند، اما این کشورها در تیررس انتقادات فعالان اقلیمی قرار ندارند.
برنامه‌های کاهش گازهای گلخانه‌ای در چین مورد توجه حامیان محیط زیست قرار گرفته است. چین در تلاش است تا به تعهدات بین المللی اش در زمینه کاهش گازهای گلخانه‌ای به گونه مناسبی عمل کند. اینکه چین بر خلاف آمریکا به موضوع گازهای گلخانه‌ای سیاسی نمی‌نگرد قابل درک است و همین مساله موجب شده تا به سیاست‌های چین برای کمک به جلوگیری از تغییرات اقلیمی با خوش بینی برخورد شود.
