به گزارش خبرنگار اجتماعی پایگاه خبری خبرآنی، وسعت مناطق حفاظت‌شده تحت مدیریت محیط زیست در هر کشور، یکی از موضوعات پایه‌ای در جهت حفظ محیط زیست است. بر اساس قوانین کشورها توسعه و استقرار صنایع و به طور خلاصه هرگونه دست‌درازی به این مناطق ممنوع است و قرار است این مناطق به شکلی دست نخورده برای حیات وحش ساکن آن باقی بماند تا حیوانات نیز در کنار انسان حق زندگی داشته باشند.
در کشور ما درحال حاضر حدود 12 درصد مساحت کشور حفاظت می‌شود که در این مورد از استاندارد کنوانسیون تنوع زیستی که اعلام کرده است 30 درصد مساحت کشورهای عضو کنوانسیون تا سال 2030 باید در زمره مناطق حفاظت‌شده باشد، عقب هستیم. البته در کشور ما مساحت مناطق حفاظت‌شده افزایش پیدا کرده است اما این افزایش در برخی مناطق تنها به صورت کمی بوده و بعضاً مناطقی انتخاب شده‌اند که در مقابل هزینه‌ای که برای آنها می‌شود، ارزش حفاظت ندارند.
اینکه تلاش می‌شود تا مساحت مناطق تحت مدیریت محیط زیست به استانداردهای جهانی برسد، نشان از اهمیتی است که به محیط زیست و حیات وحش منطقه داده شده است اما توسعه این مناطق باید بر اساس معیارهای کیفی نیز باشد. درحالی که برخی از مناطق که قبلاً زیستگاه حیات وحش بوده به دلایل مختلف ازجمله خشکسالی شدید، تغییرات اقلیم و... الان ظرفیت‌های خود را از دست داده‌اند، در عین حال در برخی مناطق کشور ظرفیت‌های به وجود آمده و بر اثر آن زیستگاه‌های بکری ایجاد شده است که باید حفاظت شود.
همچنین در برخی مناطق نیز روستاهایی که از سال‌ها قبل وجود داشته در محدوده مناطق حفاظت‌شده قرار گرفته و این مورد باعث تعارض میان محیط زیست و مردم شده است که باید ساماندهی شود.
این موارد نیازمند رسیدگی است و به نظر می‌رسد که لازم است درخصوص مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست ارزیابی مجددی صورت بگیرد.
در این خصوص، علی سلاجقه؛ معاون رییس جمهور و رییس سازمان حفاظت محیط زیست گفته بود: درحالی که بسیاری از شایستگی زیستگاه‌ها از بین رفته است در نقاط دیگر شایستگی‌های بسیاری به دست آمده است. در بسیاری از نقاطی که بازدید می‌کنم، متوجه می‌شوم که آن منطقه اصلاً ارزش و توان زیستگاهی ندارد که به عنوان یک مجموعه آن را تلقی کنیم. ما در بسیاری از نقاطی که مناطق مسکونی هستند آمده‌ایم و حصارکشی کرده‌ایم. روستایی که قدمت 200 تا 1000 سال دارد را در منطقه حفاظت‌شده قرار داده‌ایم و نمی‌دانم که معیار انجام این کار بر چه اساسی بوده است.
در رابطه با این موضوع, حمید گشتاسب؛ دانشیار آموزشکده محیط زیست به خبرنگار خبرآنی می‌گوید: مناطق تحت حفاظت در کشور ما در یک برهه‌ای از لحاظ کمی به یکباره زیاد شد. درحالی که ما بارها گفته‌ایم که اگر قرار است منطقه‌ای به شبکه مناطق تحت مدیریت کشور اضافه شود، باید مواردی کمی و کیفی همراه هم باشد و نه اینکه فقط به دنبال آمارسازی باشیم که به استاندارد کنوانسیون تنوع زیستی برسیم.
وی ادامه داد: اینکه ما به استاندارد جهانی برسیم بسیار خوب است و از منظر بین‌المللی به ما اعتبار می‌دهد اما اینکه فقط از نظر کمی و بدون در نظر گرفتن نیروی محیط‌بان و تجهیزات لازم برای این کار اقدام به افزایش مناطق کنیم، منطقی نیست. این باعث می‌شود که ما نتوانیم آن منطقه را به خوبی حفاظت کنیم. به این دلیل که سازمان حفاظت محیط زیست عِده و عُده لازم را ندارد، هرگاه که مناطق تحت مدیریتش افزایش پیدا کرده، مجبور شده تا از نیروها و تجهیزات سایر مناطق برای حفاطت منطقه جدید استفاده کند.
این استاد دانشگاه افزود: این مورد باعث می‌شود که هم حفاظت مناطقی که از پیش وجود داشته مشکل شود و هم مناطق جدید به درستی حفاظت نشوند. الان ما 309 منطقه داریم اما اگر 100 منطقه خوب و با پتانسیل بالا را به بهترین شکل محافظت کنیم، بهتر از این است که 300 منطقه را به شکلی که در حد و اندازه ارزش آن منطقه نباشد، حفاظت کنیم.
گشتاسب با بیان اینکه انتخاب برخی از این مناطق به دلایل سیاسی و اجتماعی بوده است، گفت: همان ابتدا که بحث رساندن سطح حفاظت به 10 درصد مطرح شد، سازمان حفاظت محیط زیست گفت که ما بیاییم و در گام اول 10 درصد از جنگل‌های خود را انتخاب و محافظت کنیم. این ایده بسیار خوب و در راستای سیاست‌های جهانی بود اما متأسفانه به بیراهه رفت و هرچه جنگل مخروبه و فاقد ارزش زیستگاهی بود انتخاب شد و اینها را به ریش سازمان حفاظت محیط زیست بستند!
وی بیان کرد: سازمان در اینجا دچار یک مشکل شد که انبوهی از روستاها و کانون‌های توسعه انسانی به مناطق تحت مدیریت اضافه شدند و مشکلات و تعارضاتی به وجود آمد. در اینجا راهکار این است که ما یک غربالگری مناسب را درخصوص مناطق انجام دهیم و مناطقی که دارای ارزش حفاظت نیستند را کنار بگذاریم اما به شرطی که این کنار گذاشتن درحالی باشد که جایگزین آن انتخاب شود و مناطقی که دارای ارزش هستند به عنوان منطقه حفاظت‌شده انتخاب شوند.
دانشیار آموزشکده محیط زیست با بیان اینکه منطقه‌ای که انتخاب می‌شود باید معیارهای ما از نظر آموزش، پژوهش، تحقیقات و تفرج را برآورده کند، گفت: چه فایده دارد که ما منطقه‌ای را سالیان سال حفاظت کنیم و خروجی آن نیز صفر باشد. لذا غربالگری باید انجام شود اما به شرطی که تمهیدات لازم برای جایگزینی مناطق جدید و با ارزش را انجام داده باشیم. باید مناطق پشتوانه‌ای در نظر گرفته شود و نیرو و تجهیزات را برای حفاظت از این مناطق حفاظت کنیم.
گشتاسب با اشاره به موضوع روستاهایی که در مناطق حفاظت‌شده واقع شده و بعضاً تعارضاتی را ایجاد کرده‌اند، توضیح داد: یک بحث مهمی در حفاظت که در همه دنیا وجود دارد، این است که اگر در کانون‌هایی که شما انتخاب می‌کنید، قبلاً توسعه‌ای صورت گرفته باشد، مانند همین کانون‌های انسانی، معادن و...، حق این افراد نباید ضایع شود و این یک اصل در همه کشورهاست.
وی با مطرح کردن این سؤال که چگونه می‌توان علاوه بر حفاظت حقوق مردم را نیز رعایت کرد، گفت: در درجه اول باید یک طرح مدیریت برای آن منطقه تعریف شود. در این طرح به ناحیه‌های می‌رسیم که متناسب با شرایط بیوفیزیکی، اقتصادی و اجتماعی این ناحیه‌ها، کاربری به ما معرفی می‌‌کند که این موضوع می‌تواند به ساماندهی در بهره‌برداری و جلوگیری از تعارضاتی که در منطقه است به ما کمک کند.
این استاد دانشگاه ادامه داد: مشکلی که در ایران وجود دارد این است که انتخاب برخی مناطق حفاظت‌شده بر اساس آمایش سرزمین نبوده‌اند؛ اگر در آمایش سرزمین کاربری منطقه‌ای حفاظت انتخاب شود، کاربری مناطق اطرافش متناسب با موضوع حفاظت انتخاب می‌شود اما در کشور ما چون از ابتدای امر این مسیر را نرفته‌ایم، می‌بینیم که بعضاً مناطقی انتخاب شده است که پر از روستا، جاده و بهره‌برداری‌های مختلف است که نارسایی‌هایی را در مدیریت مناطق ایجاد کرده است.
گشتاسب تصریح کرد: ناچاراً مناطقی که با همه این تعارضات اما دارای ارزش حفاظت هستند باید ساماندهی شود و هر کاربری متناسب با پتانسیل شرایط زمین باشد و اهداف مدیریت مناطق را تحت‌الشعاع قرار ندهد. آقای دکتر سلاجقه هم اخیراٌ به درستی به موضوع ساماندهی این مناطق اشاره کرده‌اند و تنها راه ساماندهی هم این است که سند طرح مدیریت تببین شده و بر اساس این سند، بهره‌برداری صورت بگیرد.
انتهای پیام/
