پایگاه خبری خبر آنی- گروه استان‌ها- ندا سپاهی: روند بیابان زایی در شرق اصفهان با شیبی تند در حال پیشروی است. از هزاران هکتار اراضی کشاورزی که بر اثر کمبود آب و شوری خاک کشت نمی‌شود تا دشت سجزی با کانون‌های فوق بحرانی گردوغبار و برهوتی که این بار از دل تالابی به وسعت ۴۷ هزار هکتار پدیدار شده، حاصل نبود مدیریت منابع آبی است که محیط‌زیست فلات مرکزی را شکننده کرده و طرح‌های بیابان زدایی با آن اعتبارات کم به گرد کانون‌های ریزگرد نمی‌رسد.
غول خفته گاوخونی، به اذعان مسئولان و کارشناسان بیدار شده است؛ بهار و تابستانی که گذشت ریزگردهای تالاب گاوخونی نه تنها شهر ورزنه که به اصفهان هم رسید و در بسیاری از روزها هوای اصفهان در شرایط ناسالم قرار گرفت.
افزایش ۵ برابری نرخ فرونشست گردوغبار در گاوخونی
آنطور که پروفسور احمد جلالیان، استاد گروه خاک شناسی دانشگاه آزاداسلامی اصفهان به سرویس‌خبری مهر می‌گوید آخرین مطالعاتی که سال گذشته در حوضه آبریز تالاب گاوخونی انجام داده، نشان می‌دهد مقدار نرخ فرونشست گردوغبار در حوضه آبریز تالاب که سال ۱۳۹۷ به میزان ۴۶ تُن در کیلومتر مربع در سال بود در مطالعات نهایی ۱۴۰۱ به ۲۲۴ تُن در کیلومتر مربع در سال رسیده و تقریباً پنج برابر شده است.
مجری طرح بررسی اثرات زیست محیطی خشک شدن تالاب بین المللی گاوخونی می‌افزاید: افزایش پنج برابری نرخ فرونشست گردوغبار به معنای آن است که گردوغبار در آن منطقه زیاد شده و شرایطی را فراهم می‌کند که مناطق بیشتری را تحت تأثیر قرار دهد.
وی با بیان اینکه مقدار رس در بافت گردوغبار پهنه ۳۶۰ هزار هکتاری حوضه آبریز تالاب گاوخونی افزایش یافته است، خاطرنشان می‌کند: این تالاب اگر احیا نشود در زمان کوتاهی چشمه‌های ریزگرد سمی آنکه عمدتاً در مَصب و در شرق تالاب است، فعال خواهند شد.
جلالیان تصریح می‌کند: تالاب می‌تواند با جریان پایدار آب در رودخانه و تأمین حقابه زیست محیطی ۱۷۶ میلیون مترمکعبی در سال، احیا شود و در غیر این صورت چشمه‌های ریزگرد تالاب فعال خواهند شد که ریزگردهای بسیار سمی با ذرات بسیار ریز از نوع رس‌های اسمکتیت تولید می‌کنند که ظرفیت کاتیونی بالا دارند و می‌توانند مقدار زیادی از این فلزات سنگین را در خود جمع کنند.
این استاد دانشگاه اضافه می‌کند: در نتیجه با توجه به اینکه بویژه در تابستان گُل‌بادهای ایستگاه سینوپتیک ورزنه سمت و سوی شرقی و غربی دارد، ریزگردهای تالاب نه تنها اصفهان که حتی به تهران خواهند رسید و حتی معتقد هستیم کشورهای همسایه را نیز تحت تأثیر قرار خواهند دهد زیرا وقتی ذرات ریز ارتفاع بالا روند و مسافت زیادی را طی می‌کنند همانطور که ریزگردهای هورالعظیم تا رشت هم آمد، ریزگردهای گاوخونی نیز مناطق وسیعی را درگیر خواهد کرد.
حقی که به تالاب نمی‌رسد
به گزارش مهر، طی ۳ سال اخیر تنها آبی که به گاوخونی رسیده است سیلاب ناچیز هشتم مرداد سال ۱۴۰۱ و سرریز رودخانه شور دهاقان به زاینده‌رود در ۲۷ بهمن ماه سال گذشته بوده و جریان کمتر از ۵۰۰ لیتر پساب فاضلاب جنوب و زهاب‌های کشاورزی تنها رطوبت بند شاخ کنار در فاصله ۱۰ کیلومتری تالاب را توانسته حفظ کند.
تجربه سال‌های گذشته نشان داده است وزارت نیرو حتی با وجود بارش‌های مطلوب در سرشاخه‌های حوضه آبریز زاینده‌رود حاضر به تخصیص و رهاسازی حقابه تالاب بین المللی گاوخونی نیست.
در سال آبی ۱۳۹۷- ۱۳۹۸ که بیش از ۲ هزار میلیمتر در سرشاخه اصلی حوضه آبریز زاینده رود بارندگی شد سهم تالاب گاوخونی پنج میلیون مترمکعب سیلاب بود و در سال آبی ۱۴۰۱- ۱۴۰۲ که حدود یک‌هزار و ۵۰۰ میلیمتر و فراتر از بارش‌های یک سال‌های آبی نرمال کوهرنگ در سرشاخه اصلی حوضه آبریز زاینده رود بارش داشتیم سهم تالاب گاوخونی هفت میلیون مترمکعب از سرریز رودخانه شور و آب‌های بین حوضه‌ای بود.
گاوخونی کامل خشکید
در همین ارتباط حسین اکبری معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان به سرویس‌خبری مهر می‌گوید: سطح تالاب گاوخونی چون حقابه‌ای دریافت نکرد و در ادامه عدم تأمین حقابه‌های سال‌های قبل و استمرار خشکسالی، هم اینک کاملاً خشک است.
وی خاطرنشان می‌کند: در سال آبی ۱۴۰۱- ۱۴۰۲ هیچ آبی برای تالاب گاوخونی رهاسازی نشد بجز حدود هشت میلیون مترمکعبی که در اسفند ۱۴۰۱ به تالاب رسید و آن‌هم زمانی اتفاق افتاد که آب برای بخش کشاورزی رهاسازی شده بود.
معاون محیط‌زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان می‌افزاید: متأسفانه از آن تاریخ به بعد به رغم اینکه ذخیره سد زاینده رود نسبت به سال‌های پیش مناسب بود و به ۶۰۰ میلیون مترمکعب هم رسید و حتی رودخانه شور دهاقان نیز جاری بود و حدود ۵۵۰ میلیون مترمکعب هم آب برای کشاورزی شرق و غرب اصفهان رها سازی شد اما دیگر حقابه‌ای برای تالاب گاوخونی با وجود پیگیری‌های زیست محیطی، رها سازی نشد.
وعده رهاسازی حقابه تالاب در پاییز و زمستان
اکبری با بیان اینکه ما در ادامه، این موضوع را از طریق مراجع حقوقی و قضائی پیگیری کردیم، می‌گوید: مسئولان شرکت آب منطقه‌ای اصفهان و وزارت نیرو در جلساتی که داشتیم به ما گفتند در نیمه دوم سال ۱۴۰۲ (پاییز و زمستان) حقابه خوبی را به تالاب خواهیم داد.
وی می‌افزاید: البته این در حد صحبت است و ما تلاش می‌کنیم که این موضوع در جدول منابع و مصارف به صورت مشخص و عددی برای تالاب بین المللی گاوخونی تعیین شود و پیگیری می‌کنیم که در پاییز و زمستان با همکاری شرکت آب منطقه‌ای و وزارت نیرو بتوانیم رهاسازی آبی برای تالاب گاوخونی داشته باشیم.
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان خاطرنشان می‌کند: پیگیری قضائی حقابه تالاب بین المللی گاوخونی نیز در جریان است و روال اداری خود را طی می‌کند.
پیگیری قضائی حقابه تالاب ادامه دارد
اکبری می‌گوید: تلاش می‌کنیم که به یک تفاهمی بین محیط زیست و وزارت نیرو و شرکت آب منطقه‌ای اصفهان برسیم که در پاییز و زمستان امسال متناسب با جدول منابع و مصارف آب لحاظ شود و متناسب با آبی که در سد زاینده‌رود خواهیم داشت، حقابه تالاب با هم افزایی و همکاری بین دستگاه‌ها رهاسازی شود اما پرونده قضائی هم دنبال می‌شود؛ اگر برای رهاسازی حقابه تالاب، توافق حاصل شد، روند پیگیری قضائی حقابه تالاب متأثر از نتایج این توافق خواهد بود.
همچنین منصور شیشه فروش مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان با اشاره به اینکه در شش ماهه ابتدای امسال ۵۲ روز هوای ناسالم در شهر اصفهان ثبت شد، به سرویس‌خبری مهر می‌گوید: علت افزایش شمار روزهای آلوده در شش ماهه اول سال، فعالیت کانون‌های گردوغبار و ریزگردهای داخل استان بود.
وی با بیان اینکه خشکی تالاب گاوخونی باعث شکل‌گیری کانون‌های گرد و غبار و تقویت کانون‌های فرسایش بادی می‌شود، می‌افزاید: در شهریور و مهر امسال با وزش باد، ریزگردها تا اصفهان و شهرهای اطراف نیز رسید.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان می‌گوید: با توجه به وسعت تالاب گاوخونی، تپه‌زارها و ماسه‌هایی که در اطراف آن وجود دارد؛ وقوع بیابان زایی در آنجا رایج است.
وی می‌گوید: یکی از تهدیدهایی که با نرسیدن آب پایدار به تالاب گاوخونی قابل توجه است شور شدن منابع آب زیرزمینی است.
شیشه فروش با بیان اینکه یکی از عوامل مهم خشکی تالاب این است که در ۲۰ سال گذشته هیچ آبی به صورت مستمر وارد تالاب نشده که باعث خشک شدن زاینده رود شده است، خاطرنشان می‌کند: تنها راه تأمین آب برای تالاب، زاینده رود است که بارگذاری‌های بیش از حد دو دهه گذشته، باعث شده است که رودخانه کمتر آب داشته باشد.
به گزارش سرویس‌خبری مهر، بارگذاری‌های بیش از توان حوضه آبریز زاینده رود و پایبند نبودن وزارت نیرو به مصوبات قانونی برای تأمین حقابه زیست محیطی این حوضه، تالاب بین المللی گاوخونی را به ورطه نابودی کشانده است.
حقابه گاوخونی در شرایط خشکسالی ۱۷۶ میلیون مترمکعب در سال و در سال‌های نرمال بارشی، ۴۶۰ میلیون مترمکعب است. پهنه ۴۷ هزار هکتاری تالاب گاوخونی برای اینکه بتواند کارکردهای اکوسیستمی و زیست محیطی خود را داشته باشد نیازمند دریافت چنین منابع آبی است اما متأسفانه وزارت نیرو سال گذشته در برنامه منابع و مصارف هیچ سهمی برای تالاب گاوخونی در نظر نگرفت و در سال آبی جدید ۱۴۰۲- ۱۴۰۳ نیز با گذشت بیش از ۴۰ روز تاکنون آبی برای گاوخونی رهاسازی نشده است اما زمزمه‌های بازگشایی کانال آبرسانی زاینده رود برای کشت پاییزه به گوش می‌رسد و مشخص نیست چه زمانی نوبت به حقابه دار اصلی و تاریخی حوضه آبریز زاینده رود خواهد رسید.
