به گزارش پایگاه خبری خبر آنی، مراسم افتتاح نمایشگاه و نشست «آئین‌های عاشورایی تهران با نگاهی ویژه به شمیران» با هدف پاسداشت و معرفی مواریث ملموس و ناملموس عاشورایی اعم از آئین‌ها و تکیه‌های ثبت ملی شده منطقه شمیران در مجموعه نیاوران برگزار شد.
این مراسم با حضور احمد مسجد جامعی وزیر اسبق فرهنگ و ارشاد اسلامی، بیژن مقدم مدیر این مجموعه و جمعی از پیرغلامان و محبین اهل بیت منطقه شمیرانات و سایر علاقه مندان در تالار آبی این مجموعه برگزار شد.
بیژن مقدم مدیر مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران در ابتدای این مراسم ضمن خوشامدگویی به پیرغلامان و مدعوین اظهار داشت: این برنامه به سبک تمام برنامه‌هایی که برای امام حسین (ع) برگزار می‌شوند به صورت جمعی و با همکاری تکایای مختلف شمیران، شهرداری منطقه و مجموعه کاخ گلستان انجام شده است.
وی ادامه داد: این مراسم از جنس خود جهت پیوند ما با سایر مجموعه‌هایی که در منطقه داریم جدید است و مجموعه نیاوران به تمام منطقه به خصوص اهالی آن تعلق دارد.
او توضیح داد: یکی از رسالت‌های مجموعه‌های فرهنگی تاریخی که بخشی از میراث فرهنگی کشور تلقی می‌شوند حفاظت، تبیین و معرفی میراث ناملموس فرهنگی کشور است و بخش مهمی از این فرهنگ، فرهنگ عاشورایی است، چیزی که به هیچ عنوان امکان جدایی آن از فرهنگ عمومی مردم ما وجود ندارد و پیوند آن با مردم روز به روز قوی‌تر و مستحکم‌تر می‌شود و کسی نمی‌تواند مردم را از این فضاها و باورهای عمومی دور کند.
وی خاطر نشان کرد: پیوند مردم با آئین‌های عاشورایی ناگسستنی است و ما وظیفه داریم که فعالیت‌هایی در این جهت انجام داده و علاوه بر معرفی آئین‌های منطقه، تا حد ممکن آنها را در معرض نمایش نیز قرار دهیم.
احمد مسجد جامعی وزیر اسبق فرهنگ و ارشاد اسلامی در بخشی از این مراسم اظهار داشت: تکایا محصول یک تاریخ است، درواقع بهتر است به آنها بگوییم تکیه موزه؛ در تکیه نیاوران تابلوهای خط، خوشنویسی، آثار شمایلی و نقاشی‌های قهوه خانه‌ای بسیار فاخر و برجسته وجود دارد که نشان از فرهنگ مردم منطقه دارد.
وی توضیح داد: با نگریستن به تکیه نیاوران شاهد آن هستیم که به لحاظ معماری و رنگ در ۱۸۰ سال پیش سازه‌ای به این استواری و قامت چگونه به این نقطه رسیده است و با این نگاه معمارانه و محاسبات فنی مهندسی متوجه می‌شویم که چه کارهای ارزشمندی انجام شده است.
وی ادامه داد: شکل و نوع بنا و اشیا با تمام نشانه‌هایی هایی که بر روی آن کار شده یک دایره المعارف هستند و تجلی فرهنگ (شعر و نوشته‌ها) و هنر (ترکیب رنگ و فرم و شکل و اندازه‌ها) در این آثار دیده می‌شود.
وزیر اسبق فرهنگ و ارشاد اسلامی کشورمان گفت: برگزاری آئین‌ها سبک و اصول مخصوص خود را دارند، مثلاً برپایی چادرها قاعده و پروتوکل های مخصوصی داشته و یا در رنگ بندی تعزیه لباس اولیا سبز، اشقیا قرمز و بلاتکلیف‌ها زرد بوده است. فلسفه این رنگ‌ها در ۴۰۰ سال پیش در مقایسه با کاربردهای امروزی همچون چراغ راهنمایی کاملاً اصولی بوده و از این دست ریزه کاری‌ها بسیار وجود دارد.
وی تصریح کرد: در دوره جدید گرفتار ذوق زدگی شدیم و بسیاری از بناهای قدیمی تخریب و بناهای نو جای آن را گرفته‌اند؛ استفاده از تجهیزات روز خوب است اما نباید منجر به از بین رفتن سازه‌ها و نمادهای گذشته مان شوند.
مسجدجامعی افزود: تکایا با وضو و روضه و زیارت عاشورا بنا نهاده شده‌اند و پشت ساخت آنها خاطره وجود داشته که اگر از بین روند تاراج خاطرات شهر و شمیران است.
عضو اسبق شورای اسلامی شهر تهران توضیح داد: در این تکیه‌ها نباید میراث و سابقه دست بخورد، استفاده از ابزار روز خوب است اما هنر و معماری آن نباید دست بخورد؛ چراکه تکایا هرکدام یک موزه، تاریخ، خاطره، میراث و فرهنگ هستند و نباید از بین روند.
وی خاطرنشان کرد: تکایا منشأ انسجام اجتماعی هستند و مردم اعم از غنی و فقیر را کنار یکدیگر قرار می‌دهند و از بین برنده طبقات اجتماعی هستند.
همچنین در این برنامه نشستی با حضور مهرشاد کاظمی پژوهشگر و تهران پژوه، سید مهدی اعرابی شمیران پژوه و مرتضی رضوان فر پژوهشگر میراث ناملموس برگزار و آثار میراث ملموس و ناملموس عاشورایی شمیران مورد بررسی قرار گرفت.
تکیه‌ها قلب تپنده هر روستا و محله‌ای در شمیران هستند
سید مهدی اعرابی، شمیران پژوه در این نشست به بررسی ویژگی‌های تکیه‌ها، حسینیه‌ها و سایر بناهای مذهبی منطقه شمیران و ارتباطات و قرابت این بناها پرداخت و اظهار داشت: تکیه‌ها قلب تپنده هر روستا و محله‌ای در شمیران و جلوه گاه تمام احساسات آئینی مردم بوده است. با مطالعه روابط و اثاری که از تکیه‌ها بدست آمده مشخص می‌شود که این روابط به تقویت بنیان خانواده‌ها کمک کرده.
وی ادامه داد: طی بررسی تکیه‌ها متوجه می‌شویم که در گذشته بین تکایای مختلف منطقه ارتباط وجود داشته که شامل «اوین، درکه، فرحزاد و ونک»، «امامزاده قاسم، جماران و دربند»، «تجریش (تکیه بالا و پایین) و دزاشیب»، «چیذر، دزاشیب و تجریش (بالا و پایین)»، «حصاربوعلی، کاشانک و نیاوران»، «ازگل، اراج، دارآباد و لویزان» و «جماران و حصارک» می‌شود.
وی افزود: سه نوع مکان مذهبی در شمیران برای اجرای مراسم محرم داریم، اول تکیه، دوم تکیه حسینیه شامل درکه، اوین، فرحزاد، ونک، کاشانک، رستم اباد، جماران، چیذر، سوهانک و امامزاده قاسم و بخش سوم هم که از آغاز به نام حسینیه ساخته شده‌اند همچون حسینیه شیرازی‌ها، حسینیه جماران، حسینیه لرها و غیره.
وی توضیح داد: نقش‌هایی که در مراسم محرم در تکیه وجود داشته نقش‌های واقعی می‌باشند که آدم‌های عادی آن را انجام می‌دهند که شامل نوحه خوان‌ها، میان داران (که افرادی خوش بیان و قوی بودند)، روضه خوان‌ها، ذاکرین، علم کشان و علم داران، حجله کشان، نخل کشان، سقاها با مشک‌هایشان، معین البکا، ریش سفیدها و تعزیه خوان‌ها است.
وی خاطر نشان کرد: عزاداری‌ها در شمیران دارای عناصر عشق، اعتقاد، شور و حرکت، کسب هویت و تعمیق آثار و مفاهیمی مثل وقف هستند.
اصیل‌ترین عناصر هویتی و مذهبی در شمیران وجود دارد
مرتضی رضوان فر پژوهشگر میراث ناملموس در بخش دیگری از این نشست اظهار داشت: هرچه مدرنیته و غرب گرایی آمده اول از شمیران شروع شده و بعد به محله‌های دیگر و شهرستان‌ها رفته؛ با این وجود اصیل‌ترین عناصر هویتی و مذهبی و مردمی را در اینجا می‌بینیم.
وی با برشمردن تعداد بناهای تکیه‌ها و حسینه های ثبت ملی شده شمیران توضیح داد: این آثار شامل ۴ بنای اثر فرهنگی تاریخی «تکیه تجریش» به شماره ۱۱۲۱۵ در تاریخ ۲۵ مهر ۱۳۸۳، اثر فرهنگی تاریخی «تکیه دزاشیب به شماره ۱۲۲۱۸ در تاریخ ۳۰ تیرماه ۱۳۸۴، اثر فرهنگی تاریخی «تکیه «نیاوران به شماره ۱۱۲۰۳ در تاریخ ۲۵ مهر ۱۳۸۳ و اثر فرهنگی تاریخی «حسینیه جماران» به شماره ۱۸۵۳ در تاریخ ۱۵ اردیبهشت ماه ۱۳۷۶ است که تصاویر و اطلاعات مربوط به آنها در بخشی از نمایشگاهی که همزمان با این برنامه برپا شده به نمایش گذاشته شده است.
وی آثار میراث ناملموس عاشورایی منطقه شمیران را که در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده‌اند ۳ آئین عنوان کرد و افزود: «هنر اجرایی تعزیه خوانی در تکیه تجریش» به شماره ۶۱۷ در تاریخ ۲۲ آذر ۱۳۹۱، «هنر اجرایی تعزیه خوانی در تکیه نیاوران» به شماره ۶۱۸ در تاریخ ۲۲ آذر و «آئین نخل گردانی در تکیه بزرگ محله حصار بوعلی» به شماره ۲۸۳۷ در تاریخ ۱۴ اسفند ۱۴۰۱ از جمله مواریث یاد شده هستند که در نمایشگاه جنبی این نشست معرفی شده‌اند.
وی با بیان ویژگی‌هایی که موجب ثبت ملی یک بنا می‌شود توضیح داد: درخصوص بناها هرچه قدیمی تر باشند زودتر ثبت می‌شوند؛ این بنا باید ملجا و مبدا اتفاق یا حادثه مهم در سبک معماری باشد که بتوان در فهرست آثار ملی به ثبت رساند.
وی ادامه داد: اما در بخش میراث ناملموس یا غیر مادی به اینها کار نداریم و تفاوت‌ها مهم است؛ بر اساس تعاریف بین المللی تفاوت باعث گفتگو و صلح است و تشابه اختلاف ایجاد می‌کند. به دلیل اینکه جهان یکسره به سمت غربی شدن پیش می‌رود به تفاوت‌ها اهمیت می‌دهیم.
رضوانفر افزود: کل بشر در حال یک شکل شدن است و همین امر موجب بی ارزشی می‌شود، در نتیجه افراد برای حفظ هویت اسلحه به دست می‌گیرند.
وی خاطر نشان کرد: میراث فرهنگی ناملموس به این دلیل ثبت می‌شوند تا این تفاوت‌ها که هویت ما هستند ماندگار شوند و از بین نروند؛ این تفاوت‌ها و تنوعات با هدف حفظ و جاودانگی ثبت می‌شوند.
مطالعه سفرنامه سیاحان موجب آشنایی بیشتر با آداب و رسوم مردم در گذشته می‌شود
مهرشاد کاظمی پژوهشگر و تهران پژوه نیز در دیگر بخش نشست با بیان سفرنامه‌هایی از سیاحان خارجی که در ایام مختلف و محرم به کشورمان سفر می‌کردند اظهار داشت: از دوره صفویه قالب سیاحانی که به ایران می‌آمدند اروپایی بودند. اینان مشاهدات خود را درخصوص بناها، آداب، رسوم، فرهنگ و آئین‌های مردم ما نوشته و مستند کرده‌اند؛ و چون تاریخ نگاران ما برایشان امری عادی و روزمره بود توجهی به ثبت آن نمی‌کردند.
وی با بیان اینکه سیاحان جزئیات خیلی خوبی از آئین‌های عاشورایی و محرم نوشته و ثبت کرده‌اند توضیح داد: تانکوانی فرانسوی در دوره فتحعلی شاه قاجار به ایران آمده و شرح کامل همراه با جزئیات تعزیه بیان می‌کند و غذاها، لباس‌ها، نوحه‌ها، آئین و احساسات مردم و غیره را با جزئیات ثبت کرده و خیلی خوب مراسمی که در تهران بوده را شرح می‌دهد. در سفرنامه ای دیگر سرویلیام اوزلی انگلیسی شرح کامل مراسم محرم و تعزیه را با جزئیات کامل بیان می‌کند که مطالعه این سفرنامه‌ها می‌تواند ما را بیشتر با آن آئین و رسوم آشنا کند.
بر اساس این گزارش همزمان با این نشست نمایشگاهی در ۳ بخش برگزار شد. بخش نخست آثاری از گنجینه موزه‌های نیاوران با محتوای مذهبی شامل پرده قهوه خانه‌ای، نقاشی‌های شمایلی، اشیایی که آیات بر روی آنها حک شده و غیره است.
بخش دوم مجموعه‌ای از عکس و سند تکایای شمیران متعلق به آرشیو مجموعه میراث جهانی کاخ گلستان است که در آن آئین‌ها و بناهای تکیه‌های شمیران که در دوران قاجار توسط عکاسان آن زمان ثبت شده بوده به نمایش گذاشته شد.
بخش سوم هم معرفی تکایا و حسینیه‌های منطقه شمیران است؛ که تعدادی از این بناها و آئین‌ها هم در فهرست میراث ملموس و ناملموس ملی ثبت شده‌اند. در این بخش آثاری نیز که متعلق به تکیه‌های منطقه بودند به نمایش گذاشته شد.
اجرای پرده خوانی با موضوع واقعه کربلا توسط مرشد ابوالفضل ورمزیار از روی پرده قهوه خانه‌ای که موضوع آن واقعه عاشورا بوده و متعلق به مخزن کاخ موزه اختصاصی می‌باشد و شعرخوانی با موضوع واقعه عاشورا توسط دانیال خلج دیگر بخش این برنامه بود.
دعوت از مهمانان و بازدید از تکیه تاریخی نیاوران که از قدیمی ترین تکایای تهران محسوب می‌شود پایان بخش مراسم بود.
نمایشگاه و نشست «آئین های عاشورایی تهران با نگاهی ویژه به شمیران» با همکاری مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران، معاونت امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری منطقه یک، تکایای شمیران و مجموعه میراث جهانی کاخ گلستان برگزار شد.
