دکتر جهانگیر پرهمت عضو هیات علمی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری در گفتگو با خبرنگار خبرآنی درباره سیلابهای اخیر کشور از دیدگاه علمی گفت: در هر جایی که بارندگی بیش ازظرفیت نفوذ زمین باشد سیلاب اتفاق می افتد زیرا زمین یک ظرفیت نفوذی دارد که بیش از ظرفیت خودش را جذب نمی کند و همین باعث روان آبها در پایین دست می شود.
وی با بیان اینکه دو عامل باعث وقوع سیلاب ها می شود، گفت: یکی از این عوامل طبیعی است؛ شکل و ساختار زمین، شدت بارش و... جز عواملی هستند که به صورت طبیعی وجود دارد که در پی بارندگی های بیش از حد باعث وقوع سیلاب در پایین دست می شود.
عضو هیات علمی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری با اشاره به دیگر عامل سیلابها که طبیعی نبوده و به دست بشر است، عنوان کرد: تغییر کاربری اراضی و نوع کاربری نامناسب یکی از مهم ترین عواملی است که نفوذ آب به زمین را کاهش داده و باعث می شود که یک بارندگی در بالادست، به روان اب تبدیل شود و سیلاب را به دنبال داشته باشد.
وی گفت: این تغییر کاربری زمینها باعث کاهش پوشش گیاهی مراتع و جنگل ها، قطع درختان شده و با چرای بی رویه سطح زمین لخت می شود و در نتیجه ظرفیت نفوذ را کاهش می دهد.
به گفته وی، همچنین عملیات زراعی شخم زنی در جهت شیب زمین است که تاثیر زیادی در کاهش نفوذ آب به زمین دارد؛ همچنین پیش از اینها از حیوانات برای شخم زدن زمین استفاده می شد که اکنون تراکتور جایگزین آن شده و در اراضی شیبدار که شخم در جهت شیب توسط تراکتور میسر نیست، با شخم در جهت شیب تاثیر بسزایی در جاری شدن آب دارد زیرا این شخم زنی در جهت شیب است و با یک بارندگی، آب به روان آب تبدیل می شود به پایین دست هجوم می آورد. بعلاوه اینکه فرسایش زیادی را به دنبال داشته و سیلاب در پایین دست به گل روان یا جریان واریزه‌ای میشود.
پرهمت خاطر نشان کرد: زمانیکه رواناب و سیل حاصل از بارندگی در بالادست با موانع در آبراهه‌های پایین دست مواجه می شوند، آب جمع شده و همین باعث میشود که با هجوم بیشتری به صورت سیلاب طغیان کند. چنین اتفاقاتی طی چند روز اخیر رخ داد که متاسفانه جان بسیاری از هموطنان را گرفت.
پرهمت با بیان اینکه البته که چنین سیلابهایی در کشور ما عادی شده است، عنوان کرد: از سال ۱۳۶۵ با سیلاب گلابدره و... تا به تازگی سیل در امامزاده داوود نشان می دهد که تدابیر درستی برای جلوگیری از این سیلابها در کشور اندیشیده نشده است.
عضو هیات علمی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری با بیان اینکه باید برای سیل در این آبراهه‌ها راه باز شود و گرنه سیل خودش راه خود را پیدا می کند، بیان کرد: می بایست آب جمع شده در پایین دست به تدریج تخلیه و به سمت پایین دست سرازیر شده و به سمت مجاری و کانال ها و دره ها هدایت شود اما در خیلی از آبراهه‌های ورودی به شهرها و اماکن مسکونی، این آب جمع شده باعث تخریب می شود.
پرهمت اضافه کرد: علت اینکه سیلاب های اخیر در کشور ما خسارت آور بوده عدم توجه به مسیر خروجی آبراهه‌ها و تجمع آب در کانال‌ها، و سازه های نامناسب انتقال آب و ... بوده است.
وی گفت: به عنوان مثال، دلیل سیلزدگی دروازه قران شیراز دو سه سال گذشته این بود که روی آبراهه آن، پلی ساخته شده بود و این پل ظرفیت سیلاب بالادست را نداشت که با شاخه های درختان و مواد رسوبی زیاد به سمت پایین سراریز شد.
عضو هیات علمی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری ادامه داد: این اتفاق برای امامزاده داوود هم رخ داد و کانال سرپوشیده این منطقه روستایی کشش این همه آب و رسوبات حاصل از بارندگی و فرسایش بالادست را نداشت و سیل مخرب و ویرانگر رخ داد.
پرهمت خاطر نشان کرد: یک موضوع دیگری که باعث می شود جان هموطنان را با سیلاب به خطر بیاندازد این است که در فصل تابستان استراحتگاه ها و اماکن تفریحگاهی مردم آبراهه‌ها و رودخانه هاست و به دلیل اینکه در فصل تابستان بارندگی ها مانند زمستان یکپارچه نیست، مردمی که با خاطر جمعی در هوای صاف پایین دست هستند بر اثر سیلابهای حاصل از بارندگی بالادست گرفتار شده و چنین اتفاقات زیانباری حاصل از سیل به وقوع می پیوندد.
راهکارهای فناورانه برای جلوگیری از سیل
وی با بیان اینکه همواره فناوری می تواند بسیاری از مشکلات حاصل از وقوع سیل را برطرف کند یا مانع از به وجود آمدن آن شود، گفت: لازم است که با استفاده از فناوری، منشا سیل را کنترل کنیم.
عضو هیات علمی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری با بیان اینکه با آبخیزداری و آبخوان داری می توان به راحتی جلوی سیل را گرفت، گفت: با این روش، بخش قابل توجهی از بارندگی را می توان در بالادست به زمین نفوذ داد و به بخش زیرسطحی آب منتقل کرد. بعلاوه اینکه موج سیل را با تأخیر مواجه و از دبی اوج آن به مقدار قابل ملاحظه کاست.
وی تاکید کرد: اکنون کشور مجبور است که چنین اقداماتی را برای جلوگیری از خسارات مالی و جانی حاصل از سیلاب انجام دهد و این نیازمند تأمین بودجه و برنامه ریزی های درازمدت و کوتاه مدت است.
وی ادامه داد: همچنین لازم است که فناوری را در نظام معماری و شهرسازی رسوخ دهیم و تجدید نظری در آیین نامه های ساختمان و شهرسازی داشته باشیم. از این به بعد نیز اگر چنین بارندگی هایی داشته باشیم که از آبراهه های بالادست به تهران منتهی شود در صورت استفاده نکردن از فناوری اتفاقات مشابه زیانباری به وقوع می پیوندد.
پرهمت گفت: در حال حاضر طراحی های الگویی در وردیج و کردان توسط پژوهشکده حفاظت خاک و ابخیز داری اجرایی شده است که این می تواند به سطح کل کشور تعمیم داده شود.
عضو هیات علمی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری گفت: ابخیزداری و ابخوان داری از فناوری هایی هستند که با توسعه آن می توان شاهد کاهش میزان سیل باشیم. همچنین در کنار اینها باید مانع از ساخت و ساز در کنار رودخانه ها و آبراهه ها شویم و حریم آنها را حفظ کنیم.
به گفته پرهمت، همچنین با توسعه سطوح آبگیر باران در موقعیت های مختلف به صورت متراکم و غیر متراکم در بالادست می توان جلوی سیلابها را گرفت؛ محققان کشورمان توانایی انجام چنین اقداماتی را دارند.
پرهمت افزود: ستاد توسعه فناوری اب، خشکسالی، فرسایش و محیط زیست هم از اجرای چنین پروژه های فناورانه ای حمایت می کند و در صدد است اگر طرح های جدیدی برای جلوگیری از این مشکلات حاصل از سیلاب ها ارائه شود حمایت نماید.
وی گفت: البته که لازمه جلوگیری از این مشکلات تنها به فناوری و معاونت علمی باز نمی گردد بلکه ضروری است بخش های اجرایی متمرکز شوند و از دستاوردهای محققان استفاده کنند. این دو بخش باید تقویت شود تا الگوهای بیشتری را ارائه دهد
عضو هیات علمی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری تاکید کرد: معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری اقداماتی را در دستورکارش دارد تا از طرح های فناورانه این حوزه حمایت کند؛ البته که تاکنون اقداماتی نظیر تهیه اطلس هایی مربوط به سیل، نقشه خطر سیل، فرسایش پذیری خاک، وضعیت حوزه های ابخیز و ... را با حمایت از پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری به ثمر رسانده و در اختیار ارگانهایی همچون وزارت نیرو، سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری و نیز سازمان ملی مدیریت بحران قرار داده است.
پرهمت تصریح کرد: در زمینه آبخیزداری و آبخوان باید به صورت جدی و فراگیر در کشور اقداماتی انجام شود که بتوان به موقع جلوی ضررها را گرفت.
