خودکفایی در تولید گندم از رویا تا واقعیت

 دکتر مهدی کریمی تفرشی کارشناس ارشد صنایع غذایی در یادداشتی نوشت: امنیت غذایی امروزه مهمترین نقش را در مناسبات سیاسی دنیا دارد، بنابراین کشورها دو سیاست عمده را در این راستا دنبال می کنند نخست اینکه برای افزایش خودکفایی و خود اتکایی در محصولات اساسی تلاش می کنند دوم تا جایی که می توانند ذخایر کالاهای اساسی را افزایش می دهند که در این زمینه چین مهمترین کار را انجام داده و نیمی از گندم صادراتی دنیا را ذخیره کرده است.

حدود 60 درصد سطح مزارع جهان را غلات تشکیل می دهد که از این مقدار 33 درصد به کشت گندم اختصاص دارد.

گندم، مستقیماً با تغذیه و اقتصاد جهانی رابطه دارد و بیش از 35 درصد از جمعیت جهان، از لحاظ تغذیه ای به گندم وابسته اند. از نظر تهیه نان و ارزش نانوایی، آرد هیچ یک از غلات به پای آرد گندم نمی رسد.

گندم بخاطر نقش مهمی کهدر عرصه سیاسی و اقتصادی کشورها به خصوص کشور های در حال توسعه ایفا می کند، یک محصول استراتژیک در تمام دنیا به حساب می آید.

کشور پهناور ایران با دارا بودن 11 اقلیم از 13 اقلیم جهانی، جزو معدود کشورهای جهان است که دارای آب و هوای چهار فصل است، این امکانات مهم به تنهایی می‌تواند یکی از بزرگترین مزیت‌های کشور در توسعه بخش کشاورزی باشد.‌

ایران با تولید بیش از 14 میلیون تن گندم در برخی سال‌ها موفق شده است به خودکفایی نزدیک شود. با این حال علیرغم بهره مندی از استعدادها و ظرفیتهای بالقوه کشور، میزان واردات ما نسبت به گذشته افزایش بیشتری یافته است.به گونه ای که 30 تا 50 در صد گندم مورد نیاز داخلی در ازای صدور نفت ،‌ از خارج وارد وتأ‌مین می گردد .

روند رو به رشد جمعیت و بالا گرفتن مصارف سرانه انسانی، موجب شده که هر سال میزان مصرف گندم زیادتر شده و در شرایط تولید نسبتاً مساوی، پیوسته بر میزان واردات اضافه گردد،

مصرف سالانه گندم ایران حدود 11.5 میلیون تن است که با توجه به پیش‌بینی برداشت حداکثر 9 میلیون تن گندم در سال 1401،دولت برای امسال باید حداقل 2.5 میلیون تن گندم وارد کند.

بر طبق بررسی های انجام گرفته، سالانه مبلغ کلانی ارز به واردات گندم اختصاص می یابد ‌بطوریکه بیش از 90 در صد یارانه های اعطایی دولت به کالا های اساسی، صرف واردات گندم وتولید و توزیع آن می شود.

تولید گندم در کشور به دلیل مشکلا ت جغرافیایی طبیعی و کمبود منابع مالی و تأسیساتی در زمینه شبکه های آبیاری و زهکشی،‌ رواج کشت سنتی و دیم،‌ عدم توسعه مکانیزاسیون، در دسترس نبودن بذور مرغوب وکودهای مناسب شیمیایی، مشکلات آب و خاک و عدم دسترسی به تکنولوژی و علوم روز، ضعف بازاریابی و بازار رسانی و ... نتوانسته از روند رو به رشد مطلوبی بر خوردار باشد .

نان گندم یکی از ضروری‌ترین مواد غذایی و قوت اصلی اکثریت عظیمی از مردم کشورمان را تشکیل می‌دهد.

بر اساس آخرین گزارش مرکز آمار ایران، در پایان اسفند 1400، گروه نان و غلات با تورم 4.87 درصدی نسبت به یک ماه پیش از آن، بالاترین تورم ماهانهراداشت. در بهمن 1400، نیز این گروه کالایی تورم بسیار بالایی را ثبت کرد. بر این اساس، تورم ماهانه گروه نان و غلات در بهمن‌ 1400 به عدد 7.6 درصد رسید کهاز آذر 1393 بی‌سابقه بود. ثبت این رکوردهای تورمی برای نان و غلات در زمستان گذشته در حالی است که متوسط رشد ماهانه شاخص تورم در این فصل نزدیک به دو درصد بود.

با توجه به افزایش هزینه گندم وارداتی از یک سو و سیاست‌های دولت در خصوص ارز ترجیحی کالاهای اساسی، می‌توان انتظار داشت که در سال جاری قیمت نان بیشترافزایش یابد. البته دامنه این مسئله تنها به نان محدود نیست و کالاهای خوراکی دیگر با پایه آرد نیز همین روند را در پیش خواهند داشت. بنابراین پیش‌بینی می‌شود در ماه‌های آینده قدرت خرید مردم برای تامین نان بیشتر تحت‌فشار قرار گیرد. و اگر تحولی اساسی در عرصه خودکفایی گندم در کشور صورت نگیرد قطعا این فشار در سالهای آتی نیز با شدت بیشتری ادامه خواهد یافت.

خرید تضمینی دولت با قیمت مناسب، گسترش چتر بیمه محصولات کشاورزی و حذف دلال بازی‌های مرسوم همراه با کاهش واردات منجر به افزایش انگیزه کشاورزان و تقویت بنیان کشاورزی در کشور خواهد شد.

منابع خاک برای خودکفایی گندم در کشور فراهم است و بهبود نظام آبیاری ظرفیت جدید می‌تواند برای افزایش تولید گندم باشد و انتخاب توسعه تولید گندم، "تولید بیشتر با آب کمتر" وبهینه سازی نظام آبیاری است.

به منظور افزایش تولید محصولات زراعی در واحد سطح، انجام عملیات به نژادی و به زراعی ضروری است، و هنگامی که این دو روش همراه با یکدیگر بکار گرفته شوند از ثمربخشی بیشتری برخوردار خواهند بود.

موضوع تامین بذر باکیفیت و مقرون به صرفه موضوع بسیار حیاتی است و اهمیت آن از افزایش قیمت خرید تضمینی گندم کمتر نیست.

توسعه تولید دانش بنیان و معرفی ارقام مقاوم به شوری خاک و کم آبی هم ظرفیت تازه‌ای ایجاد خواهد کرد و البته اصلاح الگوی مصرف و فرهنگ مصرف بهینه گندم و نان هم ظرفیت دیگری برای استقرار خودکفایی پایدار در تولید گندم است.

توسعه مراکز دانش بنیان در حوزه کشاورزی بویژه در سالی که تولید دانش بنیان مورد توجه ویژه رهبری قرار گرفته از موضوعاتی است که تاکنون کمتر به آن پرداخته شده و به یک بازنگری جدی و برنامه ریزی اصولی نیاز دارد.

تحولات اخیر جنگ روسیه و اکراین نشان داد که یک محصول استراتژیک مثل گندم حتی می تواند قدرتمندتر از سلاح نظامی عمل کند و کشورهایی که غول تولید گندم در جهان هستند می توانند با تحریم صادرات این محصول کل معادلات اقتصادی جهان را بر هم بریزند.

حال این سوال مهم مطرح می شود که چرا ایران که از اولین کشورهای جهان در تاریخ تولید گندم می باشد و بخشی از تمدن دنیا با تولید گندم در ایران شکل گرفته و از ایران به سایر نقاط جهان گسترش یافته، علیرغم داشتن شرایط مساعد آب و هوایی و خاک حاصلخیز و پتانسیل های بالای کشاورزی هنوز در تولید این محصول به خودکفایی کامل نرسیده و هم اکنون یکی از وارد کنندگان اصلی گندم در جهان است؟

انتهای پیام/