به گزارش خبرنگار اقتصادی پایگاه خبری خبرآنی باغ گیاه شناسی ملی ایران از معدود فضاهای بسیار زیبا و ارزشمندی است که با بیش از چهار هزار گونه گیاهی مختلف زنده و سرسبز در بیش از 22 قطعه مختلف در جوار شش دریاچه زیبا و یک هرباریوم حاوی گیاهان خشک شده و یک بانک غنی ژن دارای بذور بیش از چهارهزار و پانصد گونه مختلف و یک موزه دیدنی از حشرات است که امکان بازدید عمومی برای آن نیز فراهم شده است.
باتوجه به تغییر اخیر رئیس موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور که این باغ ذیل آن نگهداری و مدیریت می شود، فرصتی فراهم شد تا از زبان او به معرفی باغ گیاه شناسی ملی ایران بپردازیم. علی علیزاده علی آبادی که کار خود را با معاونت و سپس ریاست موسسه تحقیقات آفات و بیماری های جنگل ها و مراتع کشور در سال 1374 شروع کرده است، سابقه ریاست بخش حفاظت و حمایت این موسسه و نیز ریاست سازمان حفظ نباتات کشور را نیز در کارنامه خود دارد.
به منظور آشنایی مردم با باغ گیاه شناسی ملی ایران، تاریخچه مختصری از آن بفرمایید.
این باغ در سال 1347 تأسیس و اساسنامه آن ابلاغ شد. هدف آن هم عمدتاً آشنا ساختن مردم، دانش‌آموزان و دانشجویان با گیاهان ایران و جهان بوده است. البته حدود یک سال بعد قانون تشکیل مؤسسه تحقیقات منابع طبیعی به تصویب مجلس سنای وقت رسید و حدود یک سال پس از آن اساسنامه مؤسسه گیاه‌شناسی ایران با هدف تعیین خط مشی و تصویب طرحهای مربوط به احداث یا تکمیل و تجهیز باغ گیاه‌شناسی، هرباریوم ملی و بانک‌ژن در ایران ابلاغ شد.
بنابراین در این سال‌ها دو نهاد مؤسسه تحقیقات منابع طبیعی کشور و مؤسسه گیاه‌شناسی ایران، که در حال حاضر تحت عناوین مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور و باغ گیاه شناسی ملی ایران هستند، تشکیل شده است.
چه دلایل و توجیهاتی برای انتخاب این محل برای احداث باغ گیاه شناسی ملی ایرانوجود دارد؟
معمولاً باغ‌های ملی گیاه‌شناسی دنیا در محل‌هایی احداث شده‌اند که اکوسیستم طبیعی آنها جنگلی و پوشیده از درختان و گیاهان گوناگون طبیعی و یا بعضاً دست‌کاشت بوده‌اند. اما از آنجا که پایتخت کشور ما در محلی قرار دارد که زمین‌های اطراف آن حتی در بخش‌های شمالی آن (به ویژه اراضی محل باغ گیاه شناسی ملی ایران) از لحاظ جغرافیایی عمدتاً استپی و کوه‌پایه‌ای است. به جز تعداد اندکی گیاهان مرتعی، هیچگونه درخت یا درختچه طبیعی در آن وجود نداشت.
از طرف دیگر، به دلیل ضرورت احداث این باغ گیاه شناسی ملی ایران در جوار پایتخت کشور، برای سهولت بازدید میهمانان خارجی و استفاده بیشتر شهروندان و دانشجویان مقیم تهران (که در آن زمان اکثراً در تهران و حومه آن مشغول تحصیل بودند)، از خدمات آموزشی این باغ، ناچاراً باغ در این محل احداث شد.
متأسفانه نوع خاک این منطقه از لحاظ فیزیکی و عناصر غذایی، سبک و فقیر است و محدودیت‌های آبی نیز باعث شده است نگهداری و توسعه این باغ چه در زمان شروع احداث و چه در حال حاضر، دشوار و پرهزینه باشد. البته وسعت پهناور آن، دسترسی به بزرگراه‌های اصلی، مجاورت با کلانشهرهای تهران و کرج از نقاط قوت این منطقه است و می‌تواند احداث باغ در این منطقه را توجیه‌پذیر کند.
نحوه اداره این باغ از ابتدا تا کنون چگونه بوده است؟
در ابتدای تشکیل، اداره باغ توسط هیأت امنا که دارای یک رئیس و 5 نفر عضو اداره می‌گردید. اولین دبیرکل مؤسسه گیاه‌شناسی ملی ایران، رئیس وقت سازمان حفاظت محیط زیست کشور یعنی اسکندر فیروز از سال 1350 تا 1357 بود. بعد از انقلاب، رئیس مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور رأساً مدیریت این مؤسسه و باغ گیاه شناسی ملی ایران را تواماً و به موازات هم عهده‌دار است.
به عبارت دیگر، هم‌اکنون باغ‌های گیاه‌شناسی کشور اعم از باغ گیاه شناسی ملی ایران و باغ‌های اقماری آن در شهرهای مختلف مانند نوشهر، کاشان، یزد، لرستان و سایر نقاط کشور، کمابیش تحت مدیریت مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور اداره می شوند.
باغ گیاه شناسی ملی ایران دارای چه مشخصات و ویژگی‌هایی است؟
این باغ با 145 هکتار وسعت، در اراضی جنوبی بلندی‌های البرز و در ارتفاعی برابر با 1320 متر بالاتر از سطح دریا قرار دارد. در این باغ بیش از 22 منطقه یا رویشگاه و یا کلکسیون وجود دارد که برخی از آنها براساس رویشگاه‌های طبیعی ایران طراحی و ساخته شده‌اند.
رویشگاه‌های هیرکانی، زاگرس، البرز جنوبی، ایرانی-تورانی، گلخانه جنوب ایران، باغ پیازهای ایرانی و باغ میوه‌های ایرانی، و برخی دیگر براساس رویشگاه‌های سایر نقاط دنیا مانند رویشگاه‌های اروپا، قفقاز، هیمالیا، چین و ژاپن و چمن‌زارهای آمریکا طراحی شده‌اند.
برخی از مناطق و کلکسیون‌ها هم براساس موضوعات مختلف کاری و تخصصی شکل گرفته‌اند. قطعات آموزشی و نمایشی، باغ سیستماتیک، باغ گیاهان دارویی و صنعتی، آربراتوم، جنگل و گردشگاه (شاکای)، باغ صخره‌ای و گیاهان زینتی، باغ رز و چهارباغ ایرانی و همین‌طور پهن‌برگان همیشه‌سبز از این جمله هستند.
در هریک از این قطعات تعداد زیاد و متنوعی از گونه‌های گیاهی مختلف اعم از درختان، درختچه‌ها و یا بوته‌ها به طرز چشم‌نواز و زیبایی کاشته شده‌اند که هم از جنبه حفاظت از این گونه‌های ارزشمند (که برخی از آنها در طبیعت در معرض انقراض قرار دارند) و هم از جنبه آموزشی برای دانش‌آموزان و دانشجویان علاقمند و هم از جنبه تحقیقاتی برای محققین دانشگاه‌ها و نیز مؤسسات و مراکز گوناگون تحقیقاتی و هم‌چنین از جنبه‌های تفریحی و تفرجی و اُنس با طبیعت، یک ذخیره‌گاه پرارزش و منحصربه‌فرد است.
این اثر طبیعی از سوی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در سال 1395 با شماره 365 در فهرست آثار ملی ثبت شده است.
چالش‌هایی که در حال حاضر پیش رویباغ گیاه شناسی ملی ایرانقرار دارد؟
با زحمات شبانه‌روزی همکاران در حال حاضر، باغ با هیچگونه مشکل و یا چالش جدی که "درونزا" باشد مواجه نیست ولی برخی تصمیم‌های مدیریتی و توسعه‌ای، که در خارج از مؤسسه گرفته شده باعث نگرانی جدی همکاران من شده است.
تصمیمی که ممکن است به زوال تدریجی و نابودی کامل این باغ منجر شود. انتخاب و احداث باغ گیاه شناسی ملی ایران در این محل، زمانی صورت گرفته است که اطراف آن با شعاع چندین کیلومتر، مرتع و اراضی طبیعی و یا کشاورزی بوده است. این موقعیت، مزیتی بود که این منطقه داشت و آنرا مناسب احداث این باغ کرده بود.
وجود پارک جنگلی چیتگر در جوار این باغ همواره قوت قلبی بود برای ما، ازاین منظر که وجود این پارک باعث حفظ سلامت اکولوژیک باغ و عدم نزدیکی واحدهای مسکونی به این باغ شده است.
با افزایش جمعیت و گسترش و توسعه شهر به حومه آن، مسئولین وقت شهرداری 22 با برنامه‌ریزی برای شهری مناسب، طرح تفصیلی این منطقه را طوری تهیه کرده بودند که بتواند به‌عنوان الگوی شهری پایدار به لحاظ اکولوژیک، سرمشقی برای سایر مناطق شهری قرار گیرد. در همین راستا کاربری مسکونی از اراضی حومه این باغ را در شعاعی وسیع و کافی، ممنوع و حومه این باغ را به‌طور کامل آموزشی-تحقیقاتی و فضای سبز در نظر گرفته بودند تا آسیبی به این باغ ارزشمند وارد نشود.
محل دانشکده کشاورزی دانشگاه تربیت مدرس، پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فناوری، پژوهشگاه پلیمر، پژوهشگاه شیمی و مهندسی شیمی ایران، پژوهشگاه هواشناسی و علوم جوی و سایر مؤسسات تحقیقاتی و اداری حاشیه بلوار پژوهش که در ضلع غربی این باغ قرار گرفته اند، نشان‌دهنده این سیاست معقول و درست است.
در سال 1378 طرح تفصیلی قبلی، از سوی مسئولین وقت شهرداری منطقه 22، مورد بازنگری قرار گرفت و در برخی از مناطق اطراف باغ اجازه ساخت بناهای 2 تا 3 طبقه داده شده است.
با نگاهی به ساخت و سازهای بخش شمالی نزدیک به باغ، در سالهای اخیر، به نظر میرسد، از طرح تفصیلی بازنگری شده در سال 1378 نیز عدول شده است. مهمتر و قابل توجه تر از همه این اقدامات ضد محیط زیست و غیر کارشناسی، فاجعه‌ای است که چندماهه اخیر کلید خورده و در شرف تکوین است و هنوز هم متاسفانه ادامه دارد و آن صدور مجوز ساخت 22 برج 38 طبقه با ساخت بیش از 5600 واحد مسکونی در جوار ضلع شمالی این باغ است.
به نظر می رسد مسئولین ذیربط بدون در نظر گرفتن حقوق مکتسبه این باغ، با قدمت بیش از 54 سال در این منطقه، و نیز زیرپا گذاشتن تمامی طرحهای تفصیلی خودشان، متاسفانه باعث گشوده شدن مسیری شده اند که بسیار خطر ناک و فاجعه بار است. به طوریکه اگر در اسرع وقت جلوی آن گرفته نشود، در آینده نه چندان دور نشانی از این میراث علمی، تخصصی، طبیعی و فرهنگی برجای نخواهد ماند.
در صورت تحقق این تصمیم اشتباه و غیرکارشناسی و مغایر اهداف زیست‌محیطی منطقه، فجایع و رخدادهای شومی، دومینووار، اتفاق خواهد افتاد، که نهایتاً منجر به زوال تدریجی و کاهش تنوع زیستی این باغ ارزشمند خواهد شد. ساخت این برج ها عوارض متعدد و زیانباری به دنبال خواهد داشت که ابتدایی ترین آنها به شرح زیر خواهد بود:
اولاً: باعث کاهش شدید سفره‌های آب زیرزمینی منطقه و باغ خواهد شد. لازم به ذکر است هم‌اکنون که این پروژه هنوز شروع نشده است، باغ با کمبود آب و کاهش سطح آب‌های زیرزمینی‌اش مواجه است و روزبه‌روز آب‌دهی چاه‌های آن در حال کاهش است، به‌طوری‌که آب‌دهی چاه‌های آن از 200 لیتر در ثانیه به 90 لیتر در ثانیه کاهش یافته است. مطمئناً احداث این برج‌ها این بحران را چندین برابر خواهد کرد.
ثانیاً: به‌هم خوردن یک‌پارچگی آموزشی-تحقیقاتی و تفریحی منطقه و ایجاد سازه‌های ساختمانی غول‌پیکر با منظری نامتجانس و زشت در اطراف باغ، جاذبه این باغ را از بین خواهد برد و اشراف ساکنین این برج‌ها به منطقه و باغ، امنیت باغ را به‌شدت تحت تأثیر قرار خواهد داد.
ثالثاً: شلوغ شدن منطقه، تراکم جمعیت، ایجاد ترافیک و رفت‌وآمد خودروها، باعث بروز آلودگی هوا، آلودگی صوتی و آلودگی نور در شب خواهد شد این مزاحمت‌ها به همراه سایر مزاحمت‌های فیزیکی، باعث آسیب‌پذیری و شکنندگی هرچه بیشتر اکوسیستم پیچیده باغ (که از لحاظ گیاهی، جانوری و میکروارگانیسم‌های مفید در تعادلی نسبی به‌سر می‌برد) خواهد شد.
رابعاً: با اجرای این پروژه، حریم باغ که در فهرست آثار ملی است؛ رعایت نخواهد شد و خلاف آشکار دیگری صورت خواهد گرفت.
خامساً: به‌دلیل وجود بانک‌ژن منابع طبیعی ایران در این باغ و جایگاه مهم باغ در حفظ ذخایر ژنتیکی کشور این باغ در درجه‌بندی سازمان پدافند غیرعامل کشور، جزو مراکز حساس و مهم طبقه‌بندی شده است. این امر ما را ملزم به مصون‌سازی و حفاظت بیش‌ازپیش این مجموعه در برابر هر نوع تهدید عمدی یا غیرعمدی می‌کند، انجام پروژه مذکور ما را در انجام وظایف ذاتی‌مان در این باره بیش‌ازپیش محدود و تضعیف خواهد نمود.
چه اقداماتی تا به امروزدر این مورد انجام شده است؟
این مؤسسه از ابتدای امر تاکنون سعی کرده است حتی‌الامکان بدون جار و جنجال و جوسازی‌های غیرضرور، از راه‌های قانونی و با ملایمت و حفظ حریم تمامی مسئولین و تصمیم‌گیران مربوطه، با نامه‌نگاری به تمامی مراجع و مسئولینی که در قوای سه‌گانه کشور تأثیرگذارند و می‌توانند در توقف این امر خلاف قانون و خلاف اهداف کلان زیست‌محیطی کشور، مؤثر هستند، آنها را در جریان امر قرار داده و مخاطرات جدی و قریب‌الوقوع آنرا گوشزد کند و از آنها استدعا کند تا ما را در این موضوع یاری کنند.
برخی نهادهای مردمی و انجمن‌های علمی و اساتید دانشگاه‌ها نیز در این مسیر به کمک ما آمده‌اند و با انجام مکاتبات متعدد به نهادهای مؤثر، ما را یاری کرده‌اند.
از دفتر نمایندگی مقام معظم رهبری در وزارت جهاد کشاورزی، دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی کشور، دادستان کل کشور، سازمان حفاظت از محیط زیست، معاون اول ریاست جمهوری، نمایندگان مجلس شورای اسلامی و سایر نهادها و همه افرادی که به حمایت از باغ گیاه‌شناسی از هیچ اقدامی فروگزاری ننموده‌اند، قدردانی نمایم.
آیا در روند توقف این پروژه ، پیشرفت‌هایی صورت گرفته است؟
دادستانی کل کشور استدلال‌های کارشناسانه موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشو را موجه دانسته و از آن حمایت می‌کنند، شورای عالی امنیت ملی و معاونت اول ریاست جمهوری نیز اقداماتی را برای توقف این پروژه انجام داده اند که به‌جد و سرعت در حال پیگیری و تداوم است.
چرا با وجود اینکه دستگاه ها و مسئولان با ساخت این پروژه مخالف هستند اما هنوز نتیجه ای حاصل نشده است؟
دلیل آن است که برای توقف این پروژه ساختمانی باید مستمسک قانونی و محکمه پسند وجود داشته باشد؛ موارد قانونی مرتبط تهیه شده و در اختیار دستگاه‌های ذی ربط قرار گرفته و اکنون در حال بررسی است.
دادستان کل استدلال ما را پذیرفته و در حال نامه نگاری با دستگاه های مختلف و جمع آوری اطلاعات کامل در این خصوص است تا با با تصمیم خود را به ماده های قانونی موجود ارجاع دهد.
بندی‌های قانونی که در این ارتباط وجود دارد و شما به دادستانی اشاره شده است چیست؟
به عنوان مثال باید مشخص شود که این باغ ملی حریم دارد یا خیر تا به استناد آن جلوی ساخت و ساز در حریم باغ گیاه شناسی ملی ایران گرفته شود.
پیگیری های و نامه نگاری های نیز با شهردار تهران صورت گرفته شده است تا کم و کیف ساخت این پروژه از ابتدا اعلام شود.
آیا توقفی در عملیات اجرایی در این پروژه صورت گرفته است؟
این پروژه رسما متوقف نشده و با سرعت زیادی در حال فعالیت است؛ اما فعلا هنوز در مرحه گودبرداری است.
انتهای پیام/
