به گزارش خبرنگار محیط زیست باشگاه خبرنگاران پویا؛ وضعیت مدیریت منابع آبی کشورمان "خوب" نیست و هر سال بر وخامت وضعیت افزوده می‌شود. در این میان باید عملکرد سازمان‌های مسئول در قبال مدیریت آب به عنوان مهم‌ترین عنصر حیات بشر را مورد بررسی قرار داد تا دقیقاً مشخص شود سهم هر یک از این سازمان‌ها از مشکلات به وجود آمده در حوزه مدیریت منابع آبی چقدر بوده است؟!
بحران آب در کشور ما طی سالیان طولانی ایجاد شده و مرحله به مرحله به شدت آن افزوده شده است؛ این بحران کشور را در زمینه‌های اقلیمی, زیست محیطی, اقتصادی و امنیتی دچار چالش‌های جدی کرده و برطرف کردن آن از این جهت که معیشت مردم را دچار مشکل کرده است نیازمند یک راه‌‌حل جامع برای ریشه‌یابی این معضل و ریشه‌کن کردن پایه‌ای آن است.
سوء مدیریت در کنترل و حفظ منابع آبی کشور که حاصل آن سدسازی‌های غیر اصولی, پروژه‌های شکست خورده انتقال آب, بارگذاری بیش از توان حوضه‌های آبخیز, افزایش غیر اصولی اراضی کشاورزی, عدم در نظر گرفتن معیار‌های محیط زیستی در اجرای پروژه‌ها و توجه نکردن به اصل "توسعه پایدار" و غفلت از برنامه کشورهای همسایه در توسعه منابع آبی در حوضه‌های آبی مشترک با کشور, مهم‌ترین عوامل شرایط وخیم آبی در کشورمان است.
در این چند دهه، در اصفهان صنایع فلزی آب‌بر توسعه داده شده است و کشاورزی 170 درصد در این استان رشد کرده است! در چهارمحال‌وبختیاری کشاورزی و باغ‌کاری 600 درصد رشد کرده است؛ در اصفهان امروز 29 هزار هکتار برنج‌کاری می‌شود!
در خوزستان با بیش از سه تا پنج برابر بودن تبخیر آب نسبت به استان‌های شمالی، دستِ‌کم 100 هزار هکتار برنج‌کاری می‌شود (در سال 98 به 200 هزار هکتار هم رسید) و سه میلیارد مترمکعب آب برای تولید نیشکر مصرف می‌شود؛ در یزدِ کویری با توسعه بی‌رویه کارخانه‌های فولاد (استقرار 17 کارخانه فولاد در این استان!) و کشاورزی، شاهد انتقال آب به این استان هستیم! و در همه این استان‌ها هنوز هم شاهد گسترش این گونه فعالیت‌ها هستیم که همه این‌ها به سیاست‌های غلط دولت‌های مختلف باز می‌گردد.
وقتی در استان‌هایی که شاهد بحران آب هستیم، هنوز مغازه‌ها, پیاده‌روها را با آب لوله‌کشی شهری می‌شویند و هنوز شهرداری‌ها جرأت می‌کنند در تمام معابر شهری، چمن بکارند و هنوز کارخانه‌ها جرأت می‌کنند با آب شهری بدون بازچرخانی فعالیت کنند، نشانه این است که هنوز در این کشور کسی بحران آب را باور ندارد!
از سوی دیگر، قرارگیری ایران در اقلیم خشک و نیمه‌خشک جهان و اثرات مضاعف تغییر اقلیم در کشور، همچنین استفاده دشمن از سلاح‌های اکولوژیکی و درگیرکردن کشور ما در جنگ آبی ـ اقلیمی از دیگر عواملی است که به تشدید بحران آب سرزمین ما دامن زده است.
برای بررسی ریشه هر یک از این عوامل ایجاد‌کننده بحران آب میزبان "دکتر اصغر عبدلی" عضو هیئت علمی پژوهشکده علوم محیطی دانشگاه شهید بهشتی و از اساتید و پیشکسوتان محیط زیست کشورمان, "دکتر سید حسین هاشمی" عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی و از چهره‌های شناخته شده حوزه مدیریت آب کشور و " دکتر سید فرید آموزگار" از مدیران و پژوهشگران سابق "ناسا" و از پیشگامان استفاده از تکنولوژی روز در احیای محیط زیست بودیم.
پیش از این بخش نخست این گفت‌وگو با عنوان "سوءمدیریت" چطور بحران آبی امروز کشور را رقم زد؟!/ راهکارهای خروج از بحران آب چیست؟ منتشر شد؛ در ادامه مشروح بخش نهایی این گفت‌و‌گوها تقدیم مخاطبان ارجمند خبرآنی شده است:
خبرآنی: کشورهای ابرقدرت از سال‌ها پیش سعی بر این داشتهاند که اقلیم و محیط زیست کشورمان را دچار مشکل کنند که نمومه آن در سال‌های دور، طرح انگلیس‌ها برای نابودی پوشش‌های جنگلی در استان‌های مختلف از طریق افزایش قیمت خرید ذغال تهیه شده از چوب درختان خاص مانند انجیر وحشی، گردو، بلوط و ... از کشاورزان ایرانی بوده است؛ آیا در حال حاضر، کشورهاییی مانند آمریکا به امکانات و تجهیراتی دست یافته‌اند که بتوانند از طریق این تکنولوژی‌ها بر روی اقلیم، میزان بارش‌ها و شرایط جوی و محیط زیستی کشورمان اثر بگذارند؟
دکتر آموزگار: در حال حاضر آمریکایی‌ها توانایی این را دارند که از هر سلاحی علیه کشورهای هدف استفاده کنند و این توانایی حتی استفاده از پدیده‌های طبیعی از جمله آب, خاک, باد و حتی سنگ‌های آسمانی را نیز شامل می‌شود. سال‌ها قبل یک کلنل آمریکایی ادعا می‌کرد که در آینده نزدیک هر کشوری که به آب‌ها و ابرهای جهان مسلط شود، سلطان جهان خواهد بود!
چند سال قبل، روس‌ها با ادعای اینکه آمریکا با استفاده از "سلاح هارپ" اقلیم این کشور را دچار اختلال کرده است از آمریکا در دادگاه‌های بین‌المللی شکایت کردند که این موضوع نشان می‌دهد که آمریکایی‌ها به این تکنولوژی که زیست بوم کشوری را دچار بحران کند، رسیده‌اند.
در حال حاضر نیز آمریکا توانایی این را دارد که از این سلاح‌ها علیه ما استفاده کند و مشکل اصلی اینجاست که ما حتی تکنولوژی لازم برای آگاهی یافتن از این موضوع را نیز نداریم! در حالی که کشورهای اروپایی و آمریکایی در حال استفاده از به روزترین تکنولوژی‌ها در مسائل محیط زیستی هستند در ایران حتی دیتابیس‌های لازم برای آگاهی یافتن از اینکه کشورها از سلاح‌های آبی علیه کشور ما استفاده می‌کنند نیز ایجاد نشده است.
اگر می‌خواهیم ثابت کنیم آمریکا از سلاح‌های آبی علیه ما استفاده می‌کند باید ابتدا ابزارهای لازم برای آگاهی یافتن از این موضوع را ایجاد کنیم و سپس اطلاعاتی که به وسیله این ابزارها به دست آورده‌ایم را روی ابرکامپیوترها پیاده کنیم و در مرحله بعد به فکر روش‌های مقابله با این سلاح‌های آبی باشیم.
استفاده از تکنولوژی‌های جنگ آبی محدود به کشورهای ابرقدرت نمی‌شود و حتی کشور ترکیه که در همسایگی ما قرار دارد نیز از این تکنولوژی‌ها استفاده می‌کند؛ ترکیه از حدود 20 سال پیش روی پروژه باران‌زایی کار می‌کند, ترکیه توانایی باران‌زایی ابرها را قبل از اینکه به کشور ما برسند به طور کامل تخلیه می‌کند و زمانی که این ابرها به کشور ما می‌رسند، قدرت باران‌زایی آنها کاهش یافته است که در نتیجه آن احتمال بارش نیز کاهش می‌یابد.
در روزهای ابتدایی پیروزی انقلاب اسلامی که من در آمریکا مشغول تحصیل بودیم در بحثی که با یکی از اساتید مجرب دانشگاه مطرح شد, وی ادعا کرد که جنگ علیه ایران جنگ با موشک و سلاح نخواهد بود و در آینده‌ای نزدیک ما به جای استفاده از ادوات نظامی با استفاده از تکنولوژی‌های روز , ابرهای شما را از آسمان شما می‌کشیم, چاه‌های آب شما را می‌خشکانیم, سفره‌های آب زیرزمینی شما را می‌خشکانیم و این گونه بر شما غلبه می‌کنیم!
امروزه آمریکا سعی دارد با مشغول کردن ما به جنگ موشکی و تهدیدهای نظامی, از طریق تخریب زیست بوم کشور به ما آسیب بزند؛ آمریکا متوجه شده است که جنگ نظامی علیه ایران هزینه‌بر است و به دلیل اینکه ما در جنگ‌های آبی- اقلیمی تکنولوژی لازم برای مقابله با آنها را نداریم این روش را جایگزین جنگ نظامی کرده است؛ این امکان وجود دارد که ذخایر آب, بارندگی, خاک حاصلخیز, تنوع زیستی و محصولات کشاوری صادراتی یک کشور را نابود کرد و از این طریق به اقتصاد و محیط زیست آن کشور لطمه زد.
در حال حاضر آمریکا تمرکز خود را روی استفاده از تکنولوژی نظامی در محیط زیست کرده است و در مقالات نظامی، آنها اصطلاحاتی نظیر "waterweapon" و "weathercontrol" مکررا ذکر شده است. یکی از این تکنولوژی‌ها استفاده از "سلاح هارپ" است.
هارپ سلاحی است که با تغییر در میدان مغناطیسی زمین بر فرآیندهای طبیعی اثر می‌گذارد و شرایط اقلیمی را به نفع کشوری که تکنولوژی استفاده از آن را دارد عوض می‌کند؛ هارپ بر ذرات باردار در خطوط مغناطیسی زمین تاثیر می‌گذارد, اتم‌های خنثی را به یون تبدیل می‌کند و طوفان الکترومغناطیسی ایجاد می‌کند و با این کار انرژی را در هر نقطه‌ای از جهان که می‌خواهد متمرکز می‌کند و به آب, کشاورزی و اقلیم کشور هدف آسیب می‌زند.
یکی دیگر از روش‌های جنگ آبی ـ اقلیمی, جنگ یونی است که در آسمان انجام می‌شود. آمریکا پهپادهایی که حاوی نانوذرات هستند را به کشورهای هدف می‌فرستد و این ذرات اتمسفر آن منطقه را خراب می‌کنند و جلوی بارش را می‌گیرند. این ذرات در کشتزارها می‌نشینند و حاصلخیزی خاک را از بین می‌برند! کشورهایی که تکنولوژی‌های لازم را دارند, دمای خاک را اندازه می‌گیرند و از این طریق استفاده از نانوذرات علیه اقلیم سرزمین خود را اثبات می‌کنند اما در ایران ما توانایی اثبات این را نداریم.
یکی دیگر از راه‌هایی که ابرقدرت‌ها می‌توانند به محیط زیست کشور ما آسیب بزنند نفوذ در فکر دانشمندان ما است. این کشورها می‌توانند تفکر غلطی را به ذهن دانشمندان ما القا کنند و پژوهشگران ایرانی در عین حال که خیال می‌کنند در حال خدمت به کشور و پیشرفت سرزمین خود هستند به این اقلیم آسیب بزنند.
باید در زمینه استفاده سلاح‌های روز علیه زیست‌بوم ایران به مردم هشدار داده شود و باید علم به این موضوع که جنگ آبی دشمنان علیه کشور دیگر یک فرضیه نیست و در حال وقوع است در مردم ایجاد شود؛ با وجود تاکید بر مقابله با دخالت جنگ اقلیمی آمریکا علیه کشور ما نباید از سوءمدیریت که عامل اصلی تنش‌های زیست محیطی کشور ماست و همچنین اثر تغییر اقلیم در به وجود آمدن این شرایط غافل شد.
دکتر هاشمی: با صحبت‌های دکتر آموزگار درباره نفوذ در فکر دانشمندان ما موافقم و اعتقاد دارم برخی سوءمدیریت‌هایی که در محیط زیست کشور شاهد آن هستیم، می‌تواند ناشی ادامه همان سیاست‌های انگلیس‌ها در دوره قاجار برای آسیب به زیست بوم کشور ما باشد چرا که القای تفکر اشتباه نسبت به استفاده از سلاح کار ساده‌تری است؛ اما شخصا معتقدم که دخالت خارجی‌ها در کشور ما و استفاده از سلاح آبی علیه ما تا این اندازه که گفته شد تاثیرگزار نیست و درباره این موضوع بزرگنمایی شده است.
در واقع درباره این نوع دخالت‌ها و احتمال وقوع جنگ آبی و میزان خسارات احتمالی آن عدم قطعیت وجود دارد؛ ممکن است بخشی از مشکلاتی که امروز داریم به علت مداخلات خارجی باشد اما نباید از اثرات سایر موارد در دامن زدن به بحران آب غافل شد. در حال حاضر، به نظر می‌رسد اتفاقاتی که به ایجاد چالش‌های آبی در کشور ما منجر شده‌اند بیش از دخالت بیگانگان، ریشه در رویکردها و تصمیم‌های نامناسب در داخل کشور دارد.
خبرآنی: با توجه به اینکه بحران آب در کشور ما طی سالیان طولانی ایجاد شده و مرحله به مرحله به شدت آن افزوده شده است و کشور را در زمینه‌های اقلیمی, زیست محیطی, اقتصادی و امنیتی دچار چالش‌های جدی کرده به نظر شما چه راهکارهایی در کوتاه مدت و بلندمدت می‌تواند در ریشه‌یابی و ریشه‌کن کردن پایه‌ای این بحران موثر باشد؟
دکتر هاشمی: بحران آب یک موضوع چندبعدی است و اگر کشوری می‌خواهد خود را در این زمینه ایمن کند باید به نحوی سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی کند که همه ذی‌نفعان و عوامل تاثیرگذار و تاثیرپذیر در نظر گرفته شوند؛ به نظر من تصمیم‌گیران باید رویکردها در زمینه آب را اصلاح کنند و سیاست‌های بلندپروازانه و رادیکالی را در پیش گیرند. لازم است قانون آب با رویکرد همه جانبه‌نگری و مشارکت و همچنین تحریک حوزه فناوری اصلاح و مقررات و استانداردها به گونه‌ای تنظیم شوند که با در نظر گرفتن تحولات آتی و عدم قطعیت‌ها، هم‌زمان با حفاظت محیط زیست، بهره‌وری آب را در بخش‌های مختلف و در یک دوره زمانی به نسبت کوتاه به شدت افزایش دهیم.
این موضوع نیازمند وضع محدودیت‌های قابل توجه بر مصرف‌کنندگان آب در بخش‌های مختلف همراه با ارائه کمک‌های فنی و علمی و مالی و غیر آن برای افزایش بهره‌وری است؛ باید توجه داشته باشیم که با ادامه روند فعلی، به طور قطع در آینده کشور با چالش‌های پرشماری در زمینه آب مواجهه خواهد شد که قطعا بر سایر حوزه‌ها نیز اثر خواهند گذاشت؛ ما نیازمند کاربرد درست دانش و شکوفایی خلاقیت و ابتکار و حرکت و سرمایه‌گذاری در مسیر درست هستیم. بنابراین لازم است دستگاه‌های مسئول و جامعه علمی و فنی کشور تحت فشار و قیود محکم قرار گیرند و در این زمینه بازخواست و عملکردشان توسط مردم و نهادهای مسئول قضاوت شود.
دکتر آموزگار: ابتدا باید در زمینه استفاده از فناوری‌های روز کاهش مصرف آب به صنایع و مردم آموزش داده شود؛ در حال حاضر روش‌هایی وجود در دارد که در کشاورزی ظرفیت نگه‌داری آب در خاک را بالا می‌برد, آبیاری را به واسطه شکستن پیوند هیدروژنی مولکول‌های آب ساده‌تر می‌کند. با استفاده از تکنولوژی ایزوتوپ می‌توان به شناسایی آب در عمیق‌ترین لایه‌های خاک پی برد و حتی مصرف آب در بخش‌های مختلف صنعت و کشاورزی را کاهش داد.
با استفاده از مشعل‌های پلاسما می‌توان مصرف آب در صنایع آب‌بر مانند فولاد را کاهش داد اما همه این‌ها ابتدا نیاز دارد تا با ارائه اعداد و ارقام به مردم و مسئولان ثابت شود که این تکنولوژی‌ها تا چه اندازه در کاهش مصرف آب موثرند و ارائه این اعداد و ارقام نیاز به ابزار پیشرفته اندازه‌گیری دارد.
باید هلدینگ‌های آب با مشارکت متخصصان و با حضور کارشناسان محیط زیست و هواشناسی ایجاد شود؛ تحقیقات باید به وسیله ماهواره‌ها در آسمان شروع شود و زمانی که دیتابیس لازم در اتمسفرها را به دست آوردیم, تحقیقات را در زمین ادامه دهیم.
دکتر عبدلی: ابتدا باید آسیب‌شناسی دقیق انجام دهیم و مشخص کنیم که ابعاد بحران آب کشور چگونه است؛ سهم کاربری‌های مختلف در ایجاد این بحرانها چه میزان است. باید توجه داشته باشیم که سازمان‌ها و وزارتخانه‌هایی که خود ایجاد‌کننده این وضعیت هستند, نمی‌توانند شرایط را اصلاح کنند.
این وزارتخانه‌ها و سازمان‌ها همان‌هایی هستند که به نام توسعه کشاورزی در سال‌های گذشته با تصمیم های نادرست و تغییر الگوی کشاورزی دریاچه ارومیه را خشک کردند و بعد باز هم احیای این دریاچه را به آنها واگذار کردند! و بعد از صرف چند هزار میلیارد تومان از بودجه دولت دریاچه هنوز احیا نشده است !
یقینا وزارت جهاد کشاورزی ، وزارت نیرو و سازمان حفاظت محیط زیست نقش موثری در ایجاد این بحرانها داشتهاند؛ چرا در استان‌هایی که کم بود آب داریم، تبخیر زیاد است و بارندگی کم است باید کشت برنج صورت گیرد؟ چرا باید پرورش ماهی در استخرهای یک هکتاری و با تبخیر زیاد و بهره‌وری پایین داشته باشیم؟ با کدام منطق در بافق یزد در استخرهای یک هکتاری، گونه ماهی مهاجم ( آفت ) تیلاپیا را پرورش می‌دهند و بعد می گویند آب مصرف شده شور است و به درد کار دیگری نمی‌خورد! ریاست موسسه تحقیقات شیلات گفته قرار بوده در سیستم بسته گلخانه‌ای پرورش داده شود اما در حال حاضر در استخرهای خاکی و باز انجام می‌شود و اعلام کردند مخالف این کار هستند اما سازمان شیلات همچنان اصرار به روش خود دارد!
این گونه چوب حراج به آب‌های زیرزمینی کشور می‌زنیم و بعد فرو نشست که اتفاق می‌افتد دنبال راه کار می‌گردیم! به جای اینکه به دنبال اصلاح روش‌های کم‌بازده و نابودکننده منابع حیاتی آب کشور باشند به دنبال ایجاد بحرانی دیگر هستند چرا ما در کشور نباید الگوی کشت سازگار با هر اقلیمی داشته باشیم؟ چرا کشاورزی گلخانه‌ای در کشور توسعه کافی نیافته است ؟
تکنولوژی و علم در بسیاری از این موارد وجود دارد فقط اراده‌ای می‌خواهد برای پیاده سازی آن! سازمان محیط زیست در گرفتن حق آبه رودخانه‌ها و تالاب‌ها علیرغم قوانینی که وجود دارد، موفق نبوده است! چرا؟ آلودگی آب اغلب تالاب‌ها و رودخانه‌ها تشدید شده است! در تالاب بین‌المللی انزلی هم که خود سازمان محیط زیست با پروژه بایوجمی کمر همت به نابودی تالاب بسته بود که خوشبختانه توسط قوه قضاییه متوقف شد! همچنان که کشور درگیر بحران آب است بیشترین توجه سازمان محیط زیست در گذشته و حال مشغول برنامه‌ریزی برای چگونگی صدور پروانه شکار چهارپایان در خطر انقراض بوده است!
وزارت نیرو فقط به فکر تامین آب برای مصرف به هر طریقی است؛ برنامه خاصی تا پیش از این برای مدیریت و برنامه‌ریزی برای مصرف درست نبوده است! یقینا این الگوی مصرف اشتباه فعلی با تخصیص وزارت نیرو صورت گرفته است.
حال سؤال اینجاست آیا ما می‌توانیم حل بحران آب که روز به روز شدیدتر می‌شود را به همین سازمان‌ها و وزارتخانه‌ها بسپاریم؟ یقینا پاسخ خیر است؛ اگر چه اطمینان دارم کارشناسان و پژوهشگران توانمندی در هر یک از وزارتخانه‌ها و سازمان‌های فوق وجود دارد اما متاسفانه از آنها در این تصمیم‌گیری‌ها استفاده نمی‌شود.
لازم است که یک سازمان یا تشکیلات مستقل, بدون دخالت ارگان‌های مسئول در مدیریت آب با حضور متخصصان و کارشناسان ایجاد شود و با آسیب‌شناسی و تحلیل‌های دقیقی که توسط این تیم انجام می‌شود بحران آب بر اساس یک برنامه مدون با استراتژی‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت حل شود.
انتهای پیام/
