محمدرضا مرادی دانشجوی دکتری مدیریت راهبردی فضای سایبر در دانشگاه عالی دفاع ملی در گفتگو با خبرنگار خبرآنی، با تاکید بر اینکه دفاع همه‌جانبه از ارکان سایبری در همه سطوح، از مهم‌ترین وظایف حکومت است، به این موضوع پرداخت که دفاع از ارکان سایبری کشور نیازمند یک نظام یکپارچه منبعث از یک گفتمان نظری در عالی‌ترین سطوح مدیریت راهبردی کشور است.
به گفته وی، دکترین سایبری حلقه مفقوده مدیریت راهبردی فضای سایبر است.
ضرورت اعمال قدرت سایبری به عنوان یکی از مؤلفه‌های قدرت ملی
این پژوهشگر با بیان آیه مبارکه ۳۹ سوره حج که می‌فرماید «أُذِنَ لِلَّذِینَ یُقَاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا وَإِنَّ اللَّهَ عَلَی نَصْرِهِمْ لَقَدِیرٌ» به کسانی که جنگ بر آنان تحمیل‌شده رخصت [جهاد] داده‌شده است. چراکه مورد ظلم قرارگرفته‌اند و البته خدا بر پیروزی آنان سخت تواناست؛ به بیانات مقام معظم رهبری در فروردین ۱۴۰۰ مبنی بر اینکه «همه کشورهای دنیا، بر فضای مجازی اِعمال مدیریت می‌کنند اما در کشور ما، برخی به رها بودن فضای مجازی افتخار می‌کنند. درحالی‌که این شیوه به‌هیچ‌وجه افتخار ندارد» اشاره کرد و گفت: انقلاب اسلامی از بدو پیدایش دچار هجمه‌های فراوانی در عرصه‌های گوناگون شده که این روند در فضای سایبر نیز امتداد یافته است. هرچند امروزه نمی‌توان از فضای سایبری اجتناب کرد اما باید بخش‌های تهدیدآمیز این فضا را با مطالعه هوشمند به فرصت تبدیل و به عنوان ابزاری جهت ارتقا امنیت ملی کشور استفاده کرد.
وی تاکید کرد: از مهم‌ترین آسیب‌های وارده به نظام در فضای سایبر می‌توان به حمله سایبری به تأسیسات نطنز (حمله سخت) و شعله‌ور کردن فتنه ۱۳۹۶ توسط کانالی در شبکه‌های اجتماعی (حمله نرم) اشاره کرد که نقطه کانونی این حوادث، به مخاطره افکندن امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران است. اخیراً نیز حمله سایبری به سامانه‌های هوشمند کارت سوخت، منجر به اختلال جدی در سامانه حمل‌ونقل کشور شد.
مرادی افزود: دفاع همه‌جانبه از ارکان سایبری در همه سطوح، از مهم‌ترین وظایف حکومت است که جهت انجام آن، نیازمند یک نظام یکپارچه منبعث از یک گفتمان نظری در عالی‌ترین سطوح مدیریت راهبردی کشور است تا در لوای این گفتمان مشترک بتوان قدرت سایبری را در مؤلفه‌های قدرت ملی اعمال کرده و با ارائه مدل‌های راهبردی برگرفته از این گفتمان مشترک و پیاده‌سازی آن در لایه‌های مختلف فضای سایبر به دفاع از تمامیت سایبری جمهوری اسلامی ایران بپردازیم.
وی گفت: از سوی دیگر متولیان و ذینفعان دفاعی در این فضا شامل دولت، سازمان‌ها، مردم در داخل و مجامع بین‌المللی در خارج از کشور باید همسو، هم‌افزا و هماهنگ در این فضا عمل کنند.
چالش‌های نهادهای امنیت سایبری در مدیریت منسجم فضای مجازی
دانشجوی دکتری مدیریت راهبردی فضای سایبر در دانشگاه عالی دفاع ملی خاطرنشان کرد: در شرایط کنونی، نهادهایی که وظیفه دفاع و امنیت سایبری را بر عهده‌دارند، با چالش‌هایی در خصوص مدیریت یکپارچه و منسجم فضای مجازی مواجه هستند که رفع آن‌ها نیازمند اقدام متقن، هماهنگ و مجدانه است.
وی در تشریح این چالش‌ها به موارد زیر اشاره کرد:
۱- به دلیل گستردگی و فراگیر شدن فضای مجازی، این نهادها، دارای شرح وظایف متنوع و بعضاً مشابهی شده‌اند. لیکن دارای برداشت‌های یکسان و تعاریف استاندارد بومی در مفاهیم پایه نیستند.
۲- به علت تعدد ذینفعان و متولیان در این حوزه، روابط حمایت شونده / حمایت‌کننده مناسب نیست و مسئولان و کارشناسان باید چندین رابطه را که هریک آزادی‌ها و محدودیت‌های خاص خود را دارند درک و مدیریت کنند.
۳- فقدان جهت‌گیری واحد و مواضع اصولی اقدام کنندگان در فضای سایبر موجب شده مسئولین ضمن انجام اقدامات سلیقه‌ای و حرکات موازی، ناخواسته مسبب پدید آمدن چالش در فرآیند دفاعی امنیتی سایبری شوند.
۴- کارکنان عملیات سایبری، باید هدف فرمانده را به‌خوبی بشناسند و قادر باشند اثرات تصمیم‌ها و توصیه‌های خودی را به‌سرعت ارزیابی کنند. همچنین باید بدانند که اغلب ممکن است هنگام اتخاذ تصمیم‌ها فرصتی برای مشورت با مسئولان ارشد وجود نداشته باشد و زمانی که حفظ سرعت عملیاتی ضروری است و فرمانده اختیار عمل لازم را اعطا کرده، لازم باشد تصمیم‌ها به‌طور مستقل اتخاذ شوند.
مصوبات شورای عالی فضای مجازی رافع نیازمندی‌ها نیست
این پژوهشگر اظهار داشت: در سال ۱۳۹۰ شورای عالی فضای مجازی به تشخیص مقام معظم رهبری به‌عنوان بالاترین نهاد حاکمیتی، در شرایطی شکل گرفت که دستگاه‌ها دارای ناهماهنگی در مدیریت فضای مجازی کشور بودند. هرچند برخی از نهادهای دفاعی امنیتی عضو این شورا هستند اما مصوبات این شورا به‌تنهایی رافع نیازمندی‌های این حوزه نیست.
وی گفت: مدیریت راهبردی دفاعی امنیتی منسجم فضای سایبر، ضمن کسب بهره‌مندی حداکثری از فرصت‌های موجود در این فضا و ایجاد بازدارندگی در سطح منطقه و بین‌الملل، موجب می‌شود آمادگی دفاع و واکنش به هنگام و اثربخش در مقابل هر تهدیدی را داشته باشیم. عدم انسجام کافی و یکپارچگی در مدیریت این فضا، موجب نقصان در بهره‌برداری از فرصت‌های پدید آمده در آن و ناتوانی در پاسخگویی به تهدیدات فضای سایبر می‌شود.
دکترین سایبری؛ حلقه مفقوده مدیریت راهبردی فضای سایبر
مرادی تصریح کرد: در راستای برطرف کردن چالش‌های یادشده، ابزاری که در دنیا به‌عنوان اصول راهنمای جهت‌گیری یکپارچه اقدامات به کار می‌رود، «دکترین» است. تغییر شیوه مدیریت از وضعیت فعلی به مدیریت مبتنی بر دکترین و اصول فراتر از یک تاکتیک است. این‌یک روش جدید فکر کردن درباره مدیریت است.
به گفته وی، ایجاد یک دکترین مبتنی بر اصول برای دیگران، آن‌ها را قادر می‌سازد برای خود تصمیم بگیرند، به‌جای آن‌ها که برای آن‌ها تصمیم گرفته شود یا تصمیم‌های (سطح کلان) به آن‌ها تفویض شود. این‌یک مدل حکمرانی توزیع‌شده برای سازمان‌های شبکه است.
این پژوهشگر تاکید کرد: چابکی از طریق توانمندسازی تصمیم‌گیری، دستیابی به هماهنگی به همراه استقلال در سازمان، عملیاتی کردن راهبرد از طریق شبکه، سازگاری سریع با شرایط پیش‌بینی‌نشده از اثرات دکترین است. نقش اصلی دکترین ایجاد زبان واحد، هدف مشترک و وحدت رویه در اقدام‌ها و فعالیت‌ها است. دکترین هدایت‌گر اقدام‌ها در سطوح مختلف است و درک مشابهی در اذهان، بدون در نظر گرفتن جایگاه، رتبه و تخصص آن‌ها ایجاد می‌کند.
