گروه دفاعی پایگاه خبری خبرآنی- در طی نزدیک به 230 سال اخیر، بالن یکی از ابزارهای مورد استفاده در جنگ‌ها علاوه بر کاربردهای آن در زمان صلح بوده است. افت و خیزهای مختلفی در عملکرد و اقبال به بالن در این مدت طولانی وجود داشته اما امروزه ترکیب بالنها با تجهیزات پیشرفته راداری و الکترواپتیک سبب تثبت استفاده از آنها به عنوان یک ابزار شناسایی و پایش مستمر شده است. در واقع این وسایل امروزه به یک سکوی ثابت و با مداومت زیاد در ارتفاع های چند صد تا چند هزار متری تبدیل شده اند که میدان دید وسیعی را روی منطقه مشخصی به دست می دهند.
طی حدود 40 سال گذشته، آمریکا بیشترین استفاده را از بالنها برای مأموریت فوق داشته است. ساخت بالن‌هایی با توان حمل تا حدود 1000 کیلوگرم بار که شامل رادارهایی با برد تا 400 کیلومتر بوده و به کارگیری در نقاط متعددی در این کشور از جمله مثال‌های مطرح در این زمینه است.
مطرح ترین مورد به نام TARS سامانه ای متشکل از بالن های Aerostats برای حمل رادار بوده که توسط شرکت لاکهید مارتین توسعه داده شده و از 1980 معرفی شده اند. این بالن ها در دو حجم مختلف ساخته شده و توانایی استقرار در ارتفاع تا 4600 متری را دارند.
نمونه حامل رادار از بالن‌های آمریکایی
در طی 20 سال گذشته آمریکایی ها در افغانستان و سپس عراق هم از بالن های متصل به زمین با کابل برای امور شناسایی دائمی در اطراف محیط های استقرار خود بهره برده اند. بنا بر اطلاعات موجود در ابتدای سال 2011 دستکم 30 بالن شناسایی در افغانستان در حال پوشش نیروهای آمریکایی بوده اند. این بالن ها با قابلیت استقرار در ارتفاع تا 600 متر امکان پوشش منطقه ای به قطر 48 کیلومتر را داشته اند.
یک بالن شناسایی مستقر شده در ننگرهار افغانستان
به کارگیری سریع بالن ها یکی از مهمترین مزیت های این وسایل به شمار می رود این در حالی است که کلیه تجهیزات مربوطه امکان جمع شدن روی یک خودرو را دارند.
در ادامه، برای راه اندازی و استفاده عملیاتی از بالن های نظارتی متصل به زمین هم نفرات اندک و هم فضای بسیار کمی نیاز است و همانند پهپادهای دست پرتاب یا پرتاب شونده با گاز فشرده یا راکت، بالن ها را می توان در هر نقطه ای برای شروع مأموریت راه اندازی کرد.
تصاویر ماهواره ای گویای استفاده از بالن توسط آمریکایی ها در اطراف پایگاه عین الاسد در عراق است
بالن هایی که در طی چند دهه گذشته ساخته شده اند به راحتی به مداومت پروازی چند روز و حتی بیشتر دست یافته اند این در حالی است که رسیدن به مداومت چند روز برای پهپادها کار دشواری بوده و تنها چند نمونه امکان پرواز چند ده ساعته دارند.
در مداومت پروازی های بیشتر هم در حالی رسیدن به مداومت چند هفته ای برای بالن ها تجربه شده که هنوز پهپادها در رسیدن به این سطح از مداومت به جز یک یا دو نمونه حرفی برای گفتن ندارند. البته ایستایی بالن در یک محدوده نقطه ضعف آن در مقایسه با پهپاد است و استفاده از رادار و سامانه های اپتیکی برد بلند می تواند تا حدودی ضعف مذکور را کاهش دهد.
نمونه‌ای از محموله های متنوع اپتیکی و راداری مورد استفاده توسط یک بالن
زیرسامانه های اصلی یک کشتی هوایی عبارتند از مجموعه بالن و سازه آن، تجهیزات کنترل فشار و دما و چگالی، تجهیزات الکتریکی و تأمین توان، تجهیزات شارژ و پخش گاز، محموله.
با توجه به اینکه بالن ها نیروی لازم برای غلبه بر جاذبه را به واسطه نیروی شناوری (Buoyancy) به دست می آورند، سبک بودن سازه بالن و تجهیزات پروازی آن از الزامات اساسی طراحی و ساخت این محصولات است تا حداکثر محموله ممکن برای یک حجم مشخص بالن حاصل شود.
دیگر مزیت به کارگیری بالن ها هزینه اولیه نچندان زیاد و هزینه دوره عمر بسیار پایین و نیز ریسک عملیاتی بسیار کم است. تجربه عملیاتی نشان داده حتی شلیک با سلاح های تک تیر انداز به بالنها سبب از بین رفتن آنها به معنی غیرقابل تعمیر بودن آنها نشده است.
در نهایت بالن ها همانند سایر تجهیزات ساخت بشر با وجود برخی محدودیت ها، دارای ارزش کاربردی و عملیاتی مشخصی هستند که سبب شده کشورهای متعددی در دنیا برای کاربردهای نظامی و غیرنظامی مجدداً رو به این وسیله تاریخی آورده و متخصصان کشورمان نیز در وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح و نیز شرکت های خصوصی نمونه هایی از این وسیله را برای کاربردهای مختلف با ترکیب با تجهیزات پیشرفته بسازند.
کاربری های مختلف بالن
پایش مستمر و شبانه روزی محیط برای کنترل ترافیک زمینی و دریایی و ورود تجهیزات پروازی غیرمجاز به محدوده پایش، اشراف و نظارت بر یگان های عملیاتی در محدوده های چند ده کیلومتری، کنترل پروژه های عمرانی و صنعتی اجرا شونده در مساحت های بزرگ، استفاده به عنوان ابزار نظارت در پایش جنگل ها و مراتع خصوصاً نقاط مستعد آتش سوزی و نیز بلایای طبیعی و کاربرد در پیش بینی های آب و هوایی و استفاده به عنوان یک سکوی پایدار در ارتفاع برای رله مخابراتی از دیگر کاربردهای مهم بالن ها در عصر جدید هستند.
بنا بر اطلاعات موجود متخصصان وزارت دفاع خصوصاً در صنایع هوایی قدس موفق به توسعه نمونه های صنعتی چند نوع بالن و کشتی هوایی شده اند. لازم به ذکر است که در برخی منابع، عمده تفاوت بالن و کشتی هوایی در امکان حرکت موتوردار برای کشتی هوایی ذکر می شود.
دو نوع از بالن های ساخت سازمان صنایع هوایی وزارت دفاع
سابقه استفاده از بالن در دوران جنگ تحمیلی هم وجود دارد. طبق اطلاعات موجود بالن هایی به نام ابابیل برای فریب هواپیماهای رزمی عراقی در دهانه تنگه های موجود در کوه های غرب کشور قرار داده می شد. این بالن ها به نوارهای فلزی باریکی مجهز شده بودند که در رادار هواپیماهای دشمن بازتاب خوبی داشته و بعضاً موفق می شدند هواپیماهای دشمن را وادار به گرفتن ارتفاع برای پرهیز از برخورد به شی مشاهده شده در رادار نمایند. در هر صورت این مثالی از تلاش مهندسان جهاد سازندگی در دوران دفاع مقدس و به کارگیری بالن در کاربرد نظامی است.
اولین بالن حرفه‌ای و صنعتی با کاربرد شناسایی در کشور توسط سازمان صنایع هوایی نیروهای مسلح در نمایشگاه کیش 1393 با نام «اوج10» معرفی شد. این بالن توانایی پرواز تا ارتفاع 5000 متری و ماندگاری تا 20 روز را داشته و کمینه محموله قابل توسط آن 10 کیلوگرم و بسته به شرایط وزش باد مساعد تا 100 کیلوگرم اعلام شده است. بنا بر اطلاعات منتشر شده با احتساب مجموع هزینه ها استفاده از بالن مذکور می تواند تا 100 برابر کاهش هزینه را برای یک مأموریت مشخص در پی داشته باشد.
بالن اوج10 در نمایشگاه کیش 1393
روند توسعه خانواده بالن ها و کشتی های هوایی در سازمان صنایع هوایی نیروهای مسلح ادامه داشته و امروزه محصولات ساخت وزارت دفاع از رده بار 15 تا 400 کیلوگرم، ارتفاع پروازی 300 تا 2000 متر و مداومت 2 تا 7 روز را پوشش می دهند.
بالن A-15 با جرم بار 15 کیلوگرم که در حد توانایی حمل سامانه های متوسط الکترواپتیک پایدار شده دو درجه آزادی است برای کاربری در محدوده های غیر وسیع طراحی شده است. این بالن به مدت 2 تا 3 روز در ارتفاع 300 متری قابلیت عملیات دارد.
یک نمونه از بالن های رده سبک ساخت وزارت دفاع
بالن A-30 با جرم بار دو برابر نسبت به نمونه قبلی می تواند 4 الی 5 روز در همان ارتفاع عملیاتی مورد استفاده قرار بگیرد. این میزان بار تقریباً شامل سنگین ترین نمونه های سامانه های الکترواپتیکی ساخت داخل است که دوربین های حرارتی آنها می توانند اهدافی به اندازه انسان را در مسافت بیش از 10 کیلومتر و خودروها را در فاصله ای بیش از 30 کیلومتر تشخیص دهند. رادارهای شناسایی اهداف زمینی ساخت داخل نیز با حذف برخی اجزاء غیر ضروری مانند سه پایه امکان کاهش وزن به 30 کیلوگرم و قابلیت نصب روی این بالن را دارند.
بالن به شکل مرسوم کشتی هوایی ساخت وزارت دفاع
در رده بعدی محصول A-50 وجود دارد که با عنوان کشتی هوایی معرفی شده اما مشخص نیست منظور همان تعریف مرسوم شامل مجهز بودن به موتور است یا خیر.
این محصول با توان حمل 50 کیلوگرم محموله می تواند در ارتفاع 300 تا 1000 متری مستقر شده و تا 7 روز به عملیات بپردازد. از نظر وزن تجهیزاتی، این محصول امکان نصب همزمان دو سامانه الکترواپتیک پایدار شده را نیز دارد که در توانایی پوشش همزمان بهتر محیط اطراف قابل اجرا است.
سنگین ترین محصول در زمینه بالن و کشتی هوایی در بین محصولات سازمان صنایع هوایی نیروهای مسلح نیز A-400 است که با محموله 400 کیلوگرمی که می تواند شامل چند سامانه اپتیکی و رادارهای سبک یا محموله های رله مخابراتی باشد. این محصول می تواند در ارتفاع 1000 تا 2000 متری به مدت 7 روز مستقر شده و عملیات شناسایی و نظارت یا مخابراتی را به انجام برساند.
محموله اپتیکی پایدار شده نصب شده بر بالن
تصویری با زوم 60 برابر از سامانه الکترواپتیکی نصب شده روی بالن ساخت وزارت دفاع
محصولات مذکور این امکان را دارند که با کمینه نفرات ممکن یعنی 2 نفر و با سرعت بالایی در کمترین فضای کاری ممکن آماده به کار شده و حتی در صورت آسیب دیدن به سرعت تعمیر شده و آماده استفاده مجدد شوند. در صورت اصابت گلوله های متعدد نیز این بالن ها با سرعت مناسبی دچار افت ارتفاع شده تا کمترین آسیب به تجهیزات آنها برسد.
بخش کنترل وضعیت در ایستگاه کنترل زمینی بالن
با توجه به وجود تجربیات موفق از به کارگیری بالن ها در کاربردهای نظارت و شناسایی مستمر و وجود عوارض طبیعی فراوان در کشور که وسعت دید رادارهای زمینی را دچار محدودیت می کند استفاده از بالن ها در برخی نواحی می تواند راهکار مناسبی برای پوشش دهی بهتر باشد.
تسمه نگهدارنده بالن
به علاوه مرزهای طولانی دریایی کشور و البته وجود منابع تهدید قابل توجه از سمت دریا علیه کشورمان، این محصولات می توانند به کمک نظارت هوایی پهپادی و هواپیماهای گشت دریایی نیز آمده و دستکم در مناطق ساحلی به راحتی مورد استفاده قرار بگیرند. برای مبارزه با قاچاق دریایی هم بالن ها در این عرصه کارامد خواهند بود.
همچنین با توجه به قیمت محصولات حوزه بالن و کشتی هوایی از یک سو و حساسیت های بسیار کمتر از نظر قابلیت های نظامی در مقایسه با پهپادها، این محصولات امکان جذب بازارهای صادراتی بسیار مناسبی را نیز در نقاط مختلف دنیا به سمت خود دارند. ناگفته پیداست که تکمیل سبد محصولات صادراتی و وجود اشتراکات بین زیرسامانه های مختلف الکترونیکی، اپتیکی و مخابراتی در این محصولات می تواند برای مشتریان مختلف جذاب بوده و مشتریان یک دسته از محصولات را به سمت دسته دیگر نیز رهنمون کند.
انتهای پیام/
