به گزارش خبرنگار خبرآنی، کاربران در جوامع امروزی، هرچه بیشتر با مصادیق مختلف استفاده از پلتفرم‌های بزرگ اینترنتی زندگی می‌کنند، تأثیرات فرهنگی و اجتماعی آن‌ها را بیشتر و بهتر لمس می‌کنند. به عقیده طیف گسترده‌ای از جامعه شناسان و کارشناسان حوزه فناوری، اثرات یادشده باید بیش‌ازپیش جدی گرفته شوند و مورد بررسی دقیق تر قرار گیرند.
کریستین روزن - رئیس مجمع دانش، فناوری و فرهنگ در موسسه مطالعات فرهنگ دانشگاه ویرجینیا، طی مقاله ای به موضوع اثرات بی‌شمار استفاده و افزایش نقش شبکه های اجتماعی در زندگی افراد بر فرهنگ پرداخته است. وی بر این عقیده است که معماری یک پلتفرم اجتماعی، می تواند بر عادات و اندیشه های کاربرانش تأثیر بگذارد. بی شک بسیاری از این تاثیرات آسیب زا هستند و متخصصان سعی دارند با برخی پیشنهادات نظارتی با مشکلات ناشی از این فرایند، دست و پنجه نرم کنند. این در حالی است که محدودیت های بسیاری در مسیر صدور دستورات قانونی وجود دارد و الزام شرکت های فناوری به تأمل جدی در مورد عملکرد و تأثیر فعالیتشان می تواند تأثیر حداکثری در کاهش آسیب ها و ارتقای مزایای موجود داشته باشد.
تأثیرات فرهنگی فناوری های امروزی
از زمان شکل گیری تدریجی پلتفرم‌های شاخصی چون فیسبوک، گوگل و توییتر، تحلیل های مختلفی در مورد تأثیر فرهنگی آن ها شکل گرفته است. اکثر روایات خوش بینانه، در این زمینه، مدعی هستند که مانند همه فناوری های بدیع گذشته مثل چاپخانه، تلگراف، رادیو و تلویزیون، جامعه نهایتاً در استفاده از اینترنت نیز به نوعی تعادل مفید خواهد رسید و اثرات مخرب موجود در اثر استفاده از اینترنت، تنها منحصر به این نوع خاص از تکنولوژی نبوده و چنین مخاطراتی همواره در تعامل فرد با فناوری، وجود داشته است.
رویکرد یاد شده، دیدگاه مورد حمایت پلتفرم ها و مدیران شرکت های فناوری مستقر در دره سیلیکون است. این دیدگاه در بلند مدت سبب کاهش قوانین محدود کننده پلتفرم‌ها می شود و اکثر کاربران برای توجیه استفاده افراطی از رسانه های اجتماعی، بیشتر مایل بر پذیرش این دیدگاه هستند.
چرا فناوریهای جدید مخرب تر اند
این در حالی است که در سال های اخیر و پس از وقوع چند حادثه، مانند رسوایی های نقض حریم خصوصی از سوی شرکت ها و حواشی انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۱۶ آمریکا، روایتی جدید و واقع بینانه تر در مورد اثرات شبکه های اجتماعی مطرح شد. بسیاری از متخصصان در واکنش به وقایع یاد شده، به این نتیجه رسیدند که تاثیرات ناشی از طی شدن فرایند سازگاری ما با اینترنت، پدیده ای متفاوت نسبت به فناوری های گذشته است و می تواند بسیار مخرب باشد.
افزایش شتاب رشد شرکت های متولی فناوری های نوظهور در سال های اخیر، امری انکارناپذیر است. به عنوان مثال، شرکت گوگل که در سال ۱۹۹۸ تأسیس شد، اکنون به موتور جستجوی انحصاری اینترنت بدل شده است. یا فیسبوک که تأسیس آن به سال ۲۰۰۴ بازمی‌گردد، امروز بیش از ۲.۵ میلیارد کاربر فعال دارد. تقریباً همه شهروندان در ایالات متحده از تلفن همراه هوشمند استفاده می کنند و بیشتر افراد زیر سی سال، ساعت ها از روز خود را در شبکه های اجتماعی می گذرانند. آمارها نشان می دهد که میزان پذیرش فناوری ها از سوی جوامع در مقایسه با دوره های پیشین، سرعتی شگفت انگیز یافته است.
پلتفرم‌ها نیز در راستای تداوم این روند، سرعت نوآوری را بر هر چیز دیگری اولویت داده اند. شرکت فیسبوک نمونه ای از فرایند یاد شده محسوب می شود. این شرکت به عنوان یک پلتفرم اجتماعی آغاز به کار کرد و به مرور با خرید استارتاپ هایی چون واتساپ و اینستاگرام، اقدام به توسعه دامنه خدمات خود و ایجاد انحصار شدید در فضای بازار فناوری شد. این در حالی است که مارک زاکربرگ در ادامه پروژه بلند پروازانه ارز دیجیتال اختصاصی خود را نیز کلید زد و در صنعت تولید گجت های فناوری نیز وارد شد.
برنامه های تشویقی برای کاربران و بروز آسیبهای فرهنگی
بی شک رشد و توسعه یک کسب و کار نوآورانه با موانع قانونی مواجه نیست؛ اما شتاب رشد شرکت های بزرگ فناوری، این سوال را در ذهن ایجاد می کند که برنامه های پلتفرم ها برای تشویق هر چه بیشتر کاربران به گذراندن وقت در فضای مجازی تا چه حد سبب بروز آسیب های فرهنگی خواهد شد.
در طول بیست سال اخیر، فعالیت بسیاری از فعالیت های تجاری به فضای مجازی انتقال یافته است. همین امر سبب تعطیلی بسیاری از فروشگاه های فیزیکی در اثر افزایش تمایل مردم به خرید آنلاین شده است. از سوی دیگر، توسعه پلتفرم های «VoD» نیز تحولات بدیعی در صنعت سینما و موسیقی ایجاد کرده است. موسسات تبلیغاتی و دفاتر انتشارات نیز از دیگر بنگاه های اقتصادی آسیب دیده در اثر توسعه پلتفرم های اینترنتی هستند. گسترش فعالیت ها در بستر اینترنت، گزینه های بیشتری در اختیار مصرف کنندگان قرار داده و درک پلتفرم ها از سلیقه کاربران را افزایش می دهد.
وقتی آفلاین بودن معنا ندارد
در سال های ابتدایی تولد شبکه اینترنت، می توانستیم با اطمینان میان فضای فیزیکی و مجازی تمایز قائل شویم؛ اما در شرایط کنونی، با قدرت یافتن و نفوذ تلفن های همراه هوشمند، عملا آفلاین بودن برای کاربران بی معنا شده است. به مرور، افزایش زمان صرف شده توسط کاربران در فضای مجازی، تمایل اقشار جوان جامعه به حضور در فعالیت های جمعی را کاهش داده و کنش فرد در تقابل با مسائل مختلف اجتماعی را به «کمپین‌های آنلاین» و «هشتگ» زدن در رسانه های اجتماعی محدود ساخته است.
پلتفرم های شاخص جهان مانند فیسبوک در مراکز سیاستگذاری خود، اقدام به طراحی تجربه کاربری برای کاربران خود می کنند. هدف این برنامه ریزی دقیق، به حداکثر رساندن زمان حضور فرد در پلتفرم، با استفاده از داده های جمع آوری شده از رفتار وی است؛ به عبارت دیگر، شبکه های اجتماعی، محتوای جذاب برای هر کاربر را شناسایی کرده و بیشتر برای فرد نمایش می دهد.
نقش اینفلوئنسرها در شستشوی ذهنی کاربران
علاوه بر تمام موارد ذکر شده، شاید بتوان مهم ترین اثر این پلتفرم ها در جامعه را قدرت فرهنگی آن ها در شکل دهی به عادات ذهنی کاربران دانست. یکی از تغییرات چشمگیر ناشی از نظارت مداوم این پلتفرم ها بر رفتار ما، تبدیل اطلاعات بخش عمده زندگی روزمره بیشتر مردم به نوعی داده عمومی است. این سطح از همرسانی اطلاعات شخصی با دیگران، پیش از این در طول تاریخ، هرگز در این مقیاس، وجود نداشته است؛ به عبارت دیگر، رسانه های اجتماعی کاربران را به شفافیت در مورد زندگی خصوصی خود عادت داده اند. امری که تا پنجاه سال پیش کاملا غیرقابل تصور بود.
تحولاتی این چنینی، شناخت ما از حریم خصوصی، تعاملات فردی، تمایل به جلب توجه و درک نسبت به میزان اعتبار پدیده های اجتماعی را تغییر داده است. بسیاری از کارشناسان معتقدند که «اینفلوئنسر» های موفق در پلتفرم هایی چون اینستاگرام، در حال شکل دادن به اشکال تازه ای از ارزش های اجتماعی و اخلاقی هستند.
چه باید کرد؟
با پذیرش فرض صحت دیدگاه واقع‌بینانه در مورد تأثیر فرهنگی پلتفرم های آنلاین، پرسشی بنیادین در ذهن مخاطبان و سیاستگذاران شکل می‌گیرد: در مواجهه با قدرت یابی فرهنگی شرکت های فناوری، چه می‌توان کرد؟
بحث پیرامون این سوال، همواره به چالش قدیمی لزوم یا عدم لزوم تشدید نظارت دولت بر فعالیت پلتفرم ها ختم می‌شود. تا به امروز، پژوهش های حقوقی بسیاری در مورد نهادها و چارچوب‌های نظارتی برای محدود سازی فعالیت پلتفرم‌هایی چون فیسبوک، صورت پذیرفته است و قوانین مختلف تدوین شده برای نظارت بر شرکت های فناوری، در سطح جهان حاصل همین پژوهش ها محسوب می‌شود.
تلاش های یاد شده، برای ایجاد قوانین موثر و راهگشا در این زمینه، همچنان ادامه دارد و در اغلب جوامع، به واسطه اثرات مثبت به جای مانده از نظارت مفید بر فعالیت شبکه های اجتماعی، پژوهش در خصوص افزایش و تداوم این نظارت، همچنان ادامه دارد.
