به گزارش پایگاه خبری خبرآنی «پرونده معجزه آبخیزداری»؛ ایرانیان از دیرباز به روش‌های سنتی حفاظت خاک و آب، مهار سیل، بیابان‌زدایی و نیز توسعه همزمان کشاورزی متناسب با محدودیت‌های اقلیمی، خاک و زمین در کشور دست یافته‌اند. چنین شیوه‌های سنتی و دانش‌های بومی آبخیزداری سازگار با محیط زیست و شرایط اقلیمی پرفشار کشور و از سوی دیگر منطبق با نیازهای آبخیزنشینان بوده است. این روش‌ها در عین پاسخگویی به نیازهای رو به رشد جوامع، منابع محدود منابع طبیعی را نیز به گونه‌ای پایدار مورد بهره‌برداری قرار داده است. از مهم‌ترین ویژگی‌های این دانش‌های بومی می‌توان به‌سادگی، کم‌هزینه بودن، اطمینان از توازن بوم‌شناختی و مشارکت مردمی اشاره نمود.
در حقیقت با استحصال آب باران و بهره‌برداری از هرزآب‌های جاری شده در آبراهه‌های کوچک و در قالب شیوه‌ای موسوم به آبیاری سیلابی در زراعت یا باغداری استفاده می‌شده است. احداث پشـته‌های خـاکی در دره‌هـای عریض (خادین)، ردیفی از بندهای خاکی بـرروی خطـوط تراز (اهار)، زراعت سیلابی، جمع‌آوری هرزآب از دامنه‌های شیب‌دار برای درختکـاری (مسکات)، بهره‌برداری از سیل در کف بستر مسیل‌ها و آبراهه‌ها (گسور) و انحراف سـیلاب‌ها از آبراهـه‌ها و مسـیل‌ها و هدایت آنها بر روی سکوهای تراز (آبیاری سیلابی) نمونه‌هایی از روش‌های بهره‌برداری از باران و سیلاب در کشورهای مصر، هندوستان، تونس و یمن می‌باشند.
بهره‌برداری از سیلاب، بعنوان یکی از راه‌های متداول تأمین آب برای کشاورزان و باغداران در مناطق خشک و نیمه‌خشک جهان از جمله ایران مرسوم بوده است؛ به طوری که آبیاری سیلابی در ایران از هفت هزار سال پیش در خراسان، انجام می‌شده است. نخل‌کاری با استفاده از سیلاب نیز در مناطق جنوبی استان فارس معمول بوده است. در این روش با احداث یک دهانه آبگیر، بخشی از سیلاب آبراهه‌های اصلی به سوی اراضی حاشیه آن، به منظور سیراب کردن و آبیاری نخل‌های کاشته شده در این اراضی هدایت می‌شود و حدود 70 درصد از سیلاب کنترل شود. همچنین در جنوب خراسان، حوضچه‌های ایجاد شده با بنای خاکریز روی خطوط تراز در مسیر خشکه رودها بنام بندسار و در سیستان و بلوچستان دیواره‌های خاکی یا سنگی بنام خوشاب و نیز دگار و هوتک نمونه‌هایی از سامانه‌های سنتی بهره‌برداری از سیلاب در ایران هستند.
خوشبختانه شیوه پیشرفته و نوین فناوری بهره برداری از سیلاب به نام آبخوانداری توسط جمهوری اسلامی ایران به دنیا معرفی شده است. طبق آمار اعلام شده توسط سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور، بیش از 14 میلیون هکتار زمین های مستعد برای آبخوانداری وجود دارد که می توان برای جمع آوری و ذخیره سازی حدود 40 میلیارد مکعب آب باران در دل زمین استفاده کرد و از هدررفت آب و تبخیر آب باران جلوگیری نمود.
همچنین در این باره سیدآهنگ کوثر، دانشمند و فرهیخته آبخوانداری معتقد است: «درایران بیش از 14 میلیون هکتار زمین های بسیار مناسب برای آبخوانداری وجود دارد. دست کم چهار میلیون هکتار از دیمزار های ما می توانند از آبیاری سیلابی، همزمان با تغذیه ی مصنوعی آبخوان ها، بهره برند. در زیر 40 میلیون هکتار، یک چهارم سطح خشکی ایران، جای خالی برای انباشتن 5000 کیلومتر مکعب، 5000 میلیارد متر مکعب، یعنی تمام بارندگی میانگین 11 سال ایران جا داریم. ارزش فضای خالی آبرفت های ما بر اساس دلار آمریکائی سال 1394 افزون بر 12 تریلیون است. چنانچه مصرف اسراف گونه ی ما ثابت بماند، برای 40 سال آب خواهیم داشت، به شرط آنکه طوفان نوح تکرار شود، و برای مهار کردنش آماده باشیم. فرهنگ آبخوانداری بایستی در ایران نهادینه شود! با این کار می توان آب رفته را به جوی باز آورد. افزون بر سی هزار کاریز متروکه داریم که بنای آنها بر پایه ی ارزش دلار آمریکائی سال 1394 بالغ بر 50 میلیارد می گردد.»
نکته پایانی آنکه علیرغم اینکه آبخوانداری و روش‌های سنتی بهره‌برداری از سیلاب، اغلب بسیار سازگار با محیط زیست و شرایط محیطی خاص کشور است و دارای قدمت چندهزار ساله است، متاسفانه در کشور به این روش‌ها توجه مناسبی نمی‌شود. این در حالی است که علاوه بر تولید محصول، کنترل سیل، حفاظت خاک، تغذیه مصنوعی آب‌های زیرزمینی و آبخوان‌ها نیز ازجمله مزایای این شیوه نوین بهره برداری از سیلاب می باشد که باید در سیاست ها، برنامه ریزی ها و قوانین به خصوص قانون برنامه توسعه هفتم بدان توجه ویژه صورت پذیرد.
از همین پرونده بیشتر بخوانید:
انتهای پیام/
