به گزارش پایگاه خبری خبرآنی به نقل از پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی، فؤاد مرادی با تشریح وضعیت هورمون‌ها و تنظیم‌کننده‌های رشد گیاهی در ایران و جهان گفت: تنظیم کننده‌های رشد گیاهی (PGRs) به موادی گفته می‌شود که در مقادیر بسیار کم، تأثیرات بسیار بزرگی بر رشد و نمو گیاهان می‌گذارند. این ترکیبات می‌توانند طبیعی یا مصنوعی (مواد سنتتیک آلی یا غیرآلی) باشند که فرم طبیعی آن را هورمون‌های گیاهی می‌نامند. بعضی از این ترکیبات، ده‌ها سال است که شناخته شده و نوع و میزان واکنش گیاهان به آنها نیز مشخص است در حالی که بسیاری از آنها در سال‌های اخیر شناسایی شده اند.
وی تصریح کرد: برخی از تنظیم کننده‌های رشد به دلیل تأثیرات مستقیمی که بر رشد، نمو و حتی کیفیت محصولات زراعی و باغی دارند در بعضی از کشورها کاربردهای تجاری بسیاری یافته و سالانه بر میزان مصرف آنها افزوده می‌شود، با این حال بسیاری از آنها همچنان مراحل تحقیقاتی خود را سپری می‌کنند.
مرادی با بیان این که هورمون‌های رشد گیاهی، ترکیباتی آلی هستند که در یک قسمت گیاه تولید و سپس به محل دیگر در درون گیاه منتقل شده و باعث ایجاد واکنش‌های فیزیولوژیک در گیاه می‌شوند، درباره تفاوت هورمون‌های گیاهی و جانوری گفت: در جانوران بر خلاف گیاهان، اندام‌های خاصی (غدد درون‌ریز) برای تولید هورمون وجود دارد ولی در گیاهان، هورمون‌ها در برگ، شاخه، گل، میوه، دانه یا ریشه تولید می‌شوند. در گیاهان، اثرات تجمعی دو یا بیش از دو هورمون گیاهی بر رشد و نمو تأثیر می‌گذارد.
وی با بیان اینکه هورمون‌ها تأثیرات زیادی روی عملکرد و کیفیت محصول دارند و استفاده از آنها می‌تواند دستیابی به محصول را تا مقدار بسیار زیادی تضمین کند، گفت: این ترکیبات در مدیریت مزارع و باغات مانند تنظیم زمان برداشت و یا آماده سازی محصول برای تحویل به بازار بسیار مؤثر هستند و با استفاده صحیح و به موقع آنها می‌توان از بروز خسارات سالانه ده‌ها میلیارد تومانی به کشاورزان (به دلیل سرما زدگی) جلوگیری کرد.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی گفت: اما ورود ناخواسته هورمون‌های گیاهی به محصولات، خاک و آب‌های زیر زمینی می‌تواند مخاطره‌آمیز باشد. در برخی مطالعات ادعا شده که هورمون‌های گیاهی برای انسان و جانوران سمیت بالقوه دارند و می‌توانند باعث بروز سرطان، اختلال در رشد و تولید مثل و سمیت عصبی و حاد (فقط فنوکسی ها) شوند. البته گزارش‌های بسیار موثقی هم وجود دارد که نشان می‌دهند، بسیاری از هورمون‌های گیاهی خصوصاً آنهایی که در زمان تنش در گیاه تولید می‌شوند، نه تنها تأثیرات منفی ندارند که حتی باعث مرگ سلول‌های سرطانی می‌شوند.
وی تصریح کرد: آمارهای موجود نشان می‌دهد که مصرف جهانی تنظیم کننده‌های رشد طی دوره‌ای ١٠ ساله (٢٠١٢ -٢٠٠٣) بیش از ۲.۵ برابر افزایش یافته و از آن زمان تا سال ٢٠٢٠ مصرف آنها سالانه ۳.۶۵ درصد رشد داشته به طوری که ارزش بازار جهانی این ترکیبات در سال ۲۰۲۰ حدود شش میلیارد دلار برآورد شده است.
مرادی در خصوص قوانین مرتبط با هورمون‌های گیاهی گفت: در قوانین ایالات متحده آمریکا و قوانین اتحادیه اروپا تنظیم کننده‌های گیاهی به عنوان آفتکش ها محسوب می‌شوند. در ایران در بند «س» از فصل اول «آئین نامه اجرایی ورود، ساخت، فرمولاسیون و مصرف کودهای شمیایی، زیستی، آلی و سموم دفع آفات نباتی»، تمام ترکیبات آلی، معدنی و … که به منظور کنترل آفات نباتی، انباری و خانگی به صورت جامد، مایع و گاز به کار برده می‌شوند در فهرست «سموم دفع آفات نباتی» قرار گرفته‌اند.
وی با اشاره به وارداتی بودن هورمون‌های رشد گیاهی مصرفی در ایران، عدم شفافیت در شرح کالا، وجود تعرفه‌های موازی، عدم گروه بندی هورمون‌ها و تنظیم کننده‌های رشد، عدم اولویت واردات (گروه ۱۰)، عدم تخصیص ارز مبادله‌ای و تعرفه بیشتر نسبت به سموم (۱۵ درصد) را از مشکلات گمرکی این واردات عنوان کرد.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی افزود: پیامد این مشکلات، عدم تفکیک سم از هورمون، عدم تشخیص میزان تقاضا در داخل کشور، عدم تشخیص ارزش سرمایه گذاری برای بخش خصوصی و نامشخص بودن نوع و میزان هورمون یا تنظیم کننده رشد وارداتی است که با تعریف تعرفه جدید مخصوص هورمون‌های گیاهی در سال ۱۳۹۸ این مشکلات رفع می‌شود.
مرادی با اشاره به ضرورت توجه بیش از پیش به هورمون‌ها و تنظیم کننده‌های رشد با توجه به تأثیری که بر عملکرد، کیفیت و ثبات تولید محصول دارند، اظهار داشت: اصلاح نگرش سیستم نسبت به این ترکیبات که سال‌ها به غلط به عنوان یک کالای لوکس و غیر استراتژیک تلقی می‌شدند و تصحیح قوانین گمرکی که به تازگی صورت گرفته، نویدبخش بهبود وضعیت این ترکیبات در کشور است. البته همچنان توصیه می‌شود که قبل از صدور مجوز برای ورود یک برند و یا محصول هورمونی و یا تنظیم کننده رشد گیاهی، کنترل کیفیت و راستی آزمایی کیفیت و عملکرد، توسط نهادی تخصصی انجام و تنها پس از تأیید نهایی مجوز واردات داده شود.
