به گزارش خبرنگار اجتماعی پایگاه خبری خبرآنی؛ آموزش و پرورش طبق اسناد بالادستی که یکی از آنها سند تحول بنیادین است، موظف به آموزش مهارت به دانش‌آموزان شده اما حالا مدت‌هاست که شاهد تناقض میان تربیت دانش‌آموزان ماهر در نظام آموزشی بدون مهارت هستیم.
صرف‌نظر از هدایت دانش‌آموزان به هنرستانها که تحقق آن هم با اما و اگرهایی همراه است (مثلاً هدایت تحصیلی اجباری به سمت شاخه‌های فنی و حرفه‌ای و کاردانش برای دستیابی به هدف گذاری تعیین شده)، نظام آموزشی کشور در آموزش مهارت به سایر دانش آموزان نیز موفقیتی نداشته است.
گفتوگو با خانواده‌ها و حتی فارغ‌التحصیلان مدارس نشان می‌دهد که میزان رضایت آنها از آموزش‌های ارائه شده در در کل خروجی‌های نظام آموزش و پرورش رضایت بخش نیست و در نهایت آموزش‌های ارائه شده در مدارس به شکل کاربردی در زندگی افراد سهم نداشته است؛ اینجاست که پای مهارت آموزش در مدارس به ماجرا باز می‌شود و نه صرفاً مهارت‌های یدی بلکه حتی آموزش‌هایی همچون گفتوگو با دیگران، توانایی برنامه ریزی برای حل مشکلات و.... مسائلی کلیدی که سال‌هاست حتی با وجود تأکید سران کشور، در مرحله اجرا ناکام مانده‌اند.
درباره مشکلات مهارت آموزی در مدارس با "احمدرضا دوراندیش" معاون شورای عالی آموزش و پرورش که پیش از این مدیرکل دفتر تالیف کتابهای درسی فنی و حرفه‌ای و کاردانش وزارت آموزش و پرورش بود، گفت‌وگویی داشتیم؛ بخش نخست این گفتوگو با عنوان پیگیری و تحقق "مهارت‌آموزی دانش‌آموزان" شاید وقتی دیگر! منتشر شد؛ در ادامه مشروح بخش دوم این گفتوگو آمده است:
نبود امکانات سدی برای پذیرش دانش آموزان در هنرستانها
خبرآنی: هدفگذاری 50 درصدی که برنامه ششم توسعه برای هدایت دانش آموزان به شاخه فنی و حرفه‌ای مشخص کرده تا چه اندازه محقق شده است؟
هنوز محقق نشده است و با آن فاصله داریم آن هم به دلیل عدم تحقق زیرساخت‌ها و استلزاماتی که باید رشته‌های فنی و حرفه‌ای داشته باشند. در هنرستانها فضا، تجهیزات و امکانات زیادی نیاز است و اگر بخواهیم در برخی رشته‌ها دانش آموزان را ثبت‌نام کنیم باید به آنها توجه شود یعنی توسعه کمی همراه با توسعه کیفی نیازمند استلزاماتی است که در آموزش و پرورش باید مورد توجه قرار بگیرد این موضوع هنوز با توجه به محدودیت‌هایی که وجود دارد و بودجه‌های ناکافی که برای آموزش فنی و حرفه ای لحاظ می‌شود، مورد توجه قرار نگرفته است.
خبرآنی: به محدودیت‌های پیش رو اشاره کردید، درباره این محدودیتها توضیح می‌دهید؛ وقتی پای صحبت‌های مدیران هنرستانها نشستیم آنها معتقدند که برای آموزش مهارت به دانش آموزان در برخی رشته‌ها به ویژه رشته برق یا مکانیک خودرو امکانات لازم را در اختیار ندارند.
در ارتباط با آموزش فنی و حرفه‌ای و شاخه کاردانش دو نگاه وجود دارد، در آموزش فنی و حرفه‌ای، آموزش مدرسه‌ای را درنظر گرفته‌ایم و برنامه‌ریزی این است دانش آموزی که به آموزش فنی و حرفه‌ای وارد می‌شود تمام تجهیزات، فضا و امکانات باید در اختیارش قرار بگیرد اما این بیان کننده این نیست که از ظرفیت سایر دستگاه‌ها استفاده نکنیم هم‌اکنون در آموزش فنی و حرفه‌ای رشته‌هایی وجود دارد که اگر حمایت دستگاه‌های دیگر نباشد آن رشته قابل اجرا نیست.
به عنوان مثال رشته علوم و فنون دریایی وابسته به دستگاه‌هایی است که متولی این امر هستند یا اینکه رشته معدن به کارخانه‌هایی که تجهیزات معدنی دارند نیازمند است و اگر آنها در کنار این رشته‌ها نباشند آموزش‌ها اتفاق نمی‌افتد یا رشته نساجی هم به همین صورت.
غفلت از همکاری صنعت با هنرستانها!
بیشترین ارتباطی که وزارت آموزش و پرورش در آموزش مهارتی می‌تواند با دستگاه های دیگر داشته باشد در شاخه کاردانش است یعنی برنامه‌ریزی رشته کاردانش باید براین اساس باشد که از ظرفیت‌های بیرونی استفاده شود که متأسفانه کمتر به آن توجه شده است.
خبرآنی: چرا این اتفاق نیفتاده و آموزش و پرورش نمی‌تواند از ظرفیت‌های بیرونی به خوبی استفاده کند؟
به دلیل اینکه ما از یک طرف می‌خواستیم دانش آموزان را وارد آموزش‌های مهارتی کنیم و از طرف دیگر نتوانستیم دستگاه‌های دیگر را با وزارت آموزش و پرورش هماهنگ کنیم یعنی همکاری مدنظر که باید در آیین نامه همکاری‌هایی که در رشته‌های شاخه کاردانش مصوب شد و به تصویب هیئت وزیران رسید، محقق نشد. اگر این همکاری‌ها محقق و دستگاه‌های دیگر وارد می‌شدند رشته‌های شاخه کاردانش به عنوان بهترین رشته‌هایی بود که در آموزش مهارتی و کلاً آموزش و پرورش وجود داشت.
خبرآنی: این ضعف از جانب آموزش و پرورش است یا دستگاه‌های دیگر؟ یعنی صنعت تمایل ندارد تا نیروی انسانی خود را از آموزش و پرورش تامین کند؟
به نظرم دو طرفه است یعنی از یک طرف صنعت و دستگاه‌های دیگر به این باور ندارند و نیاز خود را از جاهای دیگر تأمین می‌کنند یا حتی ممکن است شرایطشان به گونه‌ای باشد که استخدام نیرو برای آنها دشوار است و قوانین اجازه نمی‌دهند دیپلم هنرستان را استخدام کنند از طرف دیگر وزارت آموزش و پرورش باید به صورت جدی‌تر برای تحقق مشارکت پذیری در آموزش‌های فنی و حرفه‌ای اقدام کند.
استقبال از رشته‌های کم زحمت‌تر
خبرآنی: در کدام رشته‌های شاخه فنی و حرفه‌ای و کاردانش استقبال بیشتری از سوی دانش‌آموزان وجود دارد اما به دلیل نبود فضا و تجهیزات برای پذیرش دانش‌آموز مشکل داریم؟
دو مسئله وجود دارد، نخستین مسئله مربوط به این است، درخواستی که در جامعه برای برخی رشته‌ها وجود دارد به نظر بنده درخواستی است که براساس استعداد و علاقه دانش آموزان نیست و تفکر خانواده و دانش آموز این است که این رشته‌ها آینده خوبی داشته و کم زحمت تر هستند مانند رشته کامپیوتر، نقشه کشی، معماری و حسابداری اینها رشته‌هایی هستند که همچنان استقبال از آنها وجود دارد ولی واقعاً نیاز بازار کار در این حد نیست.
استقبال از رشته‌های یدی به شرط هنرستان‌های توسعه یافته
خبرآنی: برای رشته‌های مهارتی یا به اصطلاح یدی همچنان استقبالی نیست؟
اگر شرایط کشور طوری باشد تا هنرستان‌های توسعه یافته داشته باشیم که امکانات خوبی دارند، این رشته‌ها هم استقبال کننده خواهند داشت چون نیاز بازار کار است مثلاً فرض کنید رشته مکانیک خودرو توسط شرکت‌های خودرو تجهیز وحمایت شود و دانش آموزان آنجا کار کنند در این شرایط تعداد بسیاری از دانش آموزان داوطلب ورود به این رشته و رشته‌های مانند آن خواهند بود.
خبرآنی: چرا این اتفاق نمی‌افتد هم‌اکنون پیشرفته‌ترین نظام مهارتی برای کشور آلمان است در آنجا ارتباط صنعت با هنرستانها چگونه است و چه اتفاقی می‌افتد؟
در آلمان صنعت تربیت کننده نیروها است البته در کنار همکاری که آموزش و پرورش انجام می‌دهد یعنی به محض ورود دانش آموزان به دوره متوسطه دوم در نظام آموزش آلمان نیازسنجی صورت می‌گیرد و شرکت‌هایی که به نیروی انسانی نیاز دارند با آنها قرارداد می‌بندند یعنی از همان اول مشخص است مسیر حرفه‌ای افراد چگونه است همچنین مشوق‌هایی وجود دارد که بر اساس آن دانش آموزان حقوق و بیمه دارند و دانش آموز احساس می‌کند از هم اکنون کارگر ماهر توسعه یافته است و این مسیر را با علاقه، جدیت و مسئولیت پذیری طی می‌کند.
استقبال از هنرستانها بیشتر از رشته تجربی می‌شود اگر...
در کشور ما به هرحال با وجود اینکه در خصوص رشته‌های شاخه کاردانش این موارد پیش بینی شده اما متأسفانه محقق نشده است، اینکه چرا محقق نشده به عدم همکاری موثر نهادها با یکدیگر یعنی نبود همکاری بین بخشی مربوط است به عبارتی دیگر اگر صنعت بیاید و بگوید نیروهای هنرستانها را جذب می‌کنم مطمئن باشید استقبالی که برای رشته تجربی وجود دارد به سمت رشته‌های فنی و مهارتی تغییرمی‌کند.
خبرآنی: چرا آموزش و پرورش به موضوع کارآفرینی توجهی ندارد، هم‌اکنون فارغ التحصیلان مدارس و دانشگاه‌ها منتظرند تا به عنوان کارمند استخدام شوند درحالی که می‌توان خلاقیت و تفکر کارافرینی را در مدارس به آنها آموزش داد، در این زمینه هم اکنون با خلأ جدی مواجه هستیم. آیا آموزش و پرورش تا به حال به سراغ این موضوع رفته است؟
اینکه در برنامه ریزی چه اتفاقی افتاده و در اجرا چگونه است شرایطمان متفاوت است. آموزش و پرورش در برنامه درسی خود و در درس کار و فناوری یکی از اهدافش کسب شایستگی کارافرینی است و از همان دوره ابتدایی بحث ایده پردازی، خلاقیت و نوآوری مورد توجه بوده است. در دوره اول متوسطه به ابداعات، کار براساس پروژه‌ها و خلاقیت توجه می‌شود یعنی گفته نشده حتماً این قاب عکس را درست کن بلکه گفته شده کار با چوب را براساس نیازی که خودت فکر می‌کنی انجام بده و اتفاقاً بازارچه‌هایی که برای درس کار وفناوری در دوره اول متوسطه طراحی شده و هر 6 ماه یک بار برگزار می‌شود بسیار موفق است و دانش آموزان پروژه های متنوع خود را ارائه می‌کنند و محصولات یکنواخت نیست.
بنابراین توجهی که در ارتباط با برنامه درسی بوده به اندازه قابل قبول صورت گرفته است در دوره دوم متوسطه برای دانش آموزان شاخه نظری درس کارآفرینی و تولید درنظر گرفته شده است و برای شاخه فنی و حرفه‌ای غیر از بحث‌هایی که در هنرستان است بحث کارگاه کارافرینی درنظر گرفته شده است.
کارآفرینی در اجرا موفق نبود
بنابراین به درس کارآفرینی نیز پرداخته شده است اما اینکه در مرحله اجرا موفق بودیم یا خیر به چند عاملی که قبلا گفتم بستگی دارد یعنی باید ببینیم که معلمان این درس را خوب تربیت کرده و آموزش داده‌ایم یا اینکه تجهیزات و امکاناتی که نیاز است، فراهم شده و از همه مهمتر اصلاً این درس اجرا شده است یا اینکه درس‌هایی که نگاه کنکوری به آن است جای این درس را در برنامه درسی پر کرده است.
خبرآنی: برنامه صرف که پاسخگوی ما نیست! مرحله اجرا مهم است هم اکنون شما فقط توضیح دادید که برنامه طراحی کرده‌ایم اما در حوزه اجرا موفق نبودیم خب این متن‌ها چه فایده و دستاوردی برای دانش آموزان دارد! معلمی که درس کارآفرینی را تدریس می‌کند باید کسی باشد که خودش خلاق است و یک فرد معمولی که نمی‌داند کارافرینی یعنی چه، چگونه می‌خواهد این خلاقیت را به دانش‌آموزان آموزش دهد آیا نیروی متخصص این کار تربیت می‌شود؟ یا اینکه دانش‌آموزانی که در حوزه کارآفرینی خلاق هستند، شناسایی شده و از آنها حمایت می‌شود؟
مسائلی که گفتید درست است، متاسفانه هنوز نتوانستیم معلم یا دبیر خاص این درس را آموزش دهیم البته به صورت ویژه دبیران هنرستانها این امکان برایشان فراهم است که با یک آموزش ضمن خدمت بتوان آنهارا توانمند کرد تا این این کار را انجام دهند. در دوره متوسطه اول هم دبیر کار و فناوری در دانشگاه فرهنگیان و شهید رجایی تربیت نمی‌شود ممکن است معدود افرادی باشند که مدرک کارآفرینی داشته باشند اما آنها براساس علاقه‌ای که داشتند مدارک را گرفته‌اند، در ارتباط با کار و فناوری هنوز تربیت معلم متخصص صورت نگرفته است که باید به آن توجه شود.
برای حمایت از ایده‌های دانش آموزان آن چیزی که در برنامه درسی پیش بینی شده همان بازارچه‌ای است که گفتم یعنی به این روش ارزشیابی از دانش آموزان انجام می شود و علاوه بر ارزشیابی مستمر این بازارچه‌ها در نظر گرفته شده است و دانش آموزان ایده‌های خود را تبدیل به محصول کرده و در این بازارچه ارائه می‌دهند در این بازارچه معمولاً مدرسه محیطی را فراهم می‌کند که اولیا به بازارچه آمده و محصولات را خریداری می‌کنند حتی دانش آموزان از یکدیگر محصولات را خریداری می‌کنند.
خبرآنی: حمایتی که به آن اشاره کردم منظور خرید محصولات توسط خانواده‌ها نیست.
این شروع کار است و ایده دانش آموز مورد توجه قرار گرفته و تبدیل به محصول می‌شود یعنی در معرض قرار گرفته است اما از این به بعد فکری درباره مسئله نشده است به نظر بنده شرکت‌های دانش بنیان می‌توانند در این زمینه فعال شوند و با ورود به ماجرا این طرح‌ها را دنبال کنند.
آموزش و پرورش کمک می‌کند و حتی اگر استلزامات فراهم باشد برنامه درسی تا اندازه‌ای در پرورش ایده‌های کارافرینی نقش دارد اما برای نهایی شدن می‌گویند از وظایف آموزش و پرورش این است دانش آموز را آماده کند ولی اینکه بخواهد به مقصود برساند مشارکت خانواده، جامعه و صنعت مورد نیاز است.
آموزش و پرورش به تنهایی نمی‌تواند!
خبرآنی: طرح ایران مهارت که برای آموزش یک مهارت به دانش آموزان دوره متوسطه دوم طراحی شده بود به کجا رسید آیا اهداف مدنظر این طرح محقق شد؟
طرح آموزش مهارت سابقه طولانی دارد و در قانون اهداف و وظایف آموزش و پرورش مصوب سال 66 آمده است، در سیاست های کلی سند تحول بنیادین و برنامه درسی ملی نیز مورد توجه قرار گرفته است اما وزارت آموزش و پرورش با موضوع آموزش مهارت برخوردهای متفاوتی داشته است مثلاً زمانی طرح کاد مطرح بود و شرایطی را ایجاد می‌کرد تا دانش آموزان بتوانند مهارتی را فرابگیرند اما مسائل خاص خودش را داشت و آن را کنار گذاشتند.
بعد از آن درس کار و فناوری آمد که قبل از آن درس حرفه و فن وجود داشت و به تازگی نیز طرح طرح ایران مهارت عرضه شد.
خبرآنی: این موارد منتج به نتیجه نشده است؟ مهم این است که طرح‌های مختلف به نتیجه برسد و دانش آموزان مهارتی را فرا بگیرند، کشور ما در سند‌نویسی چیز کم ندارد هم‌اکنون فقط سندهای بسیاری داریم که اجرا نمی‌شود.
قبول دارم در بحث اسناد و برنامه‌ها اقدامات لازم صورت گرفته و نگاه تحولی بوده است اما در اجرا مشکل داریم و باید بیشتر تلاش کنیم. برای نمونه اگر درس کار و فناوری به صورتی که برنامه ریزان پیش بینی کرده‌اند اجرا شود، مهارت آموزی متناظر با اهداف این درس کسب می‌شود و نتیجه می‌دهد. این واقعیت است که وزارت آموزش و پرورش به تنهایی نمی تواند مسئله مهارت آموزی را حل کند و باید دولت و سایر بخش ها مشارکت جدی با این وزارتخانه داشته باشند.
انتهای پیام/
