به گزارش خبرنگار خبرآنی، نشست هفتگی هم افزایی فعالان فضای مجازی با محوریت «بررسی چالش‌های پالایش فضای مجازی» توسط جمعیت توسعه گران فضای مجازی پاک (فمپ) برگزار شد.
در این نشست فارغ از آنکه پالایش و فیلترینگ فضای مجازی خوب است یا خیر، چالش‌های اعمال پالایش محتوا و توان فنی کشور در نحوه برخورد با ابزارهای دور زدن فیلترینگ مورد نقد و بررسی قرار گرفت.
کارشناسان در این نشست آنلاین به نبود اعمال حاکمیت محتوا در شبکه‌های اجتماعی، نبود بستر قانونی برای تبلیغات فضای مجازی و نگاه اقتصادی دولت به فروش ترافیک بین‌الملل و شبکه‌های اجتماعی خارجی انتقاد کردند و از دولت خواستند که برای تحقق پهنای باند پاک هزینه کند.
وضعیت اعمال پالایش در فضای مجازی کشور
در این نشست رسول جلیلی عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی در خصوص پالایش پذیری و پالایش ناپذیری فضای مجازی با توجه به گسترش فناوری‌های نوین ارتباطی توضیح داد و گفت: در دهه‌های گذشته اعمال حاکمیت فضای مجازی در کشورهای مختلف از طرق ایجابی و سلبی انجام می‌شد و «سلب»، ابزاری برای گسترش خدمات داخلی بود که در فضای مجازی با عنوان «پالایش» یا «فیلترینگ» شناخته می‌شود. این ابزار با محوریت اعمال قانون یا خط مشی، محدودیت‌هایی برای کاربران به همراه داشت اما هم اکنون به دلیل وجود ترافیک رمز شده در کنار ارتباطات بین افراد و گروه‌ها، ابزارهای گذشته در حوزه پالایش، کاربری مناسب خود را نداشته و این موضوع باعث ایجاد چالش‌هایی شده است.
وی با اشاره به استفاده از ابزارهای دور زدن فیلترینگ مانند استفاده از VPN توسط برخی کاربران، درباره وضعیت اعمال پالایش در کشور، گفت: در کشور ما در برخی مواقع از نظر فنی به رغم همه پیشرفت‌هایی که در ارتباطات نوین به وجود آمده، امکان پالایش وجود دارد و البته در جاهایی نیز این امکان وجود ندارد. اما بهتر است که به جای نام بردن از کلمه پالایش، از اعمال خط مشی استفاده کنیم. برای مثال در یک خط مشی سازمانی در ساعت اداری یک دسترسی آزاد نیست و برعکس، دسترسی به برخی پایگاه‌های اطلاعاتی یک سازمان فقط در ساعت اداری آزاد است.
جلیلی با بیان اینکه بخشی از این خط مشی‌ها در حوزه پالایش فضای مجازی نیز به همین شکل دنبال می‌شود، ادامه داد: به این معنی که بخشی از خط مشی‌ها مربوط به اعمال مقررات بوده و تنها بخشی از آن به معنای سلب کردن است. باید گفت که با توجه به اقدامات صنعتی منبعث از دانشگاه‌ها، امکانات و توانمندی فنی در کشور برای اعمال خط مشی‌هایی که تصمیم گرفته می‌شود وجود دارد و درصد آن بالا است اما ۱۰۰ درصد نیست.
وی خاطرنشان کرد: اگرچه حتماً تکنولوژی‌هایی وجود دارد که امکان اعمال خط مشی‌های ما روی آن وجود ندارد اما این درصد و میزان استفاده مردم از آن فناوری‌ها و پروتکل‌ها آنقدر پایین است که می‌توان از آن گذشت. بنابراین در مجموع باید گفت که از نظر توان فنی، امکان اعمال نظام پالایش و فیلترینگ در فضای مجازی کشور وجود دارد. اگرچه برخی ابزارهای گمنام برای رمزکردن محتوا در این فضا منتشر شده، اما این ابزارها این امکان را به صورت ۱۰۰ درصد فراهم نمی‌کند و در پژوهش‌های دانشگاهی در کل دنیا نیز تلاش برای فهم جزئیات و کلیات محتوای رمز شده، همچنان مطرح است.
عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی با تاکید بر لزوم در دسترس قراردادن پهنای باند پاک از سوی دولت، گفت: ای کاش مجموعه دولت و وزارت ارتباطات و اپراتورها این امکان را با دقت و صحت برای سازگاری با فناوری‌های نوین فراهم می‌کردند. حتی به نظر می‌رسد بسیاری از خانواده‌ها حاضر هستند هزینه بیشتری برای داشتن پهنای باند پاک پرداخت کنند؛ پهنای باندی که مطمئن باشند می‌توانند فرزندانشان را در این فضا آزاد بگذارند.
جلیلی با اشاره به اینکه سال‌ها به دنبال این بوده‌ایم که پهنای باندی به نام «پاک» داشته باشیم اما تاکنون محقق نشده است، افزود: این در حالی است که برخی کشورها مانند ترکیه برای خانواده‌ها و فرزندانشان، امکان داشتن پهنای باند متفاوت را فراهم کرده‌اند. در کشور ما نیز کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات مصوبه‌ای در این خصوص دارد اما اپراتورها تاکنون آن را اجرایی نکردند.
وی گفت: ممکن است اپراتورها به دلیل نداشتن توجیه اقتصادی این مصوبه را اجرایی نکرده‌اند اما در این زمینه وزارت ارتباطات نیز پافشاری نکرده است. این وزارتخانه می‌توانست با دادن یارانه به اپراتورها، این فضا را شکل دهد. ما معتقدیم که حداقل فرزندانی که هنوز متولد نشده‌اند و یا به سن تشخیص نرسیده‌اند حق دارند که از پهنای باند پاک استفاده کنند. اگرچه که اینترنت پاک تنها برای کودک نیست و لازم است که در همه سنین اینترنت حلال داشته باشیم.
نسل‌های مختلف فناوری و چالش فیلترینگ
در این نشست مهدی امیری کارشناس و فعال فضای مجازی نیز با اشاره به چالش‌هایی که در اعمال پالایش فضای مجازی در کشور وجود دارد، گفت: نسل اول فناوری‌های ارتباطی مبتنی بر تکنولوژی‌های خدمتگزار (کلاینت سرور) بود. یعنی یک دسته از اشخاص به عنوان سرویس دهنده، وظیفه تولید محتوا را داشتند و دسته دیگر، تنها مصرف کننده محتوا بودند. در این نسل، لایه خدمات پالایش و سالم سازی محتوا، در میانه راه می‌توانست تعبیه شود و حجم داده تبادل شده هم به اندازه‌ای بود که قابلیت کنترل به صورت متمرکز وجود داشت. اما به تدریج با گسترش فضای مجازی و تحولات در این عرصه، سایت‌ها به سمت تعاملی شدن پیش رفتند و کاربر می‌توانست در زمینه محتوا نظرات خود را نیز ارائه کند.
وی ادامه داد: پس از آن این امکان فراهم شد که مصرف کننده در کنار تولیدکننده، محتوا را نیز به اشتراک بگذارد و به نوعی کاربر، تولید کننده محتوا نیز شد. این تحول در ایران و جهان سبب شد تا بحث سالم سازی محتوا به سمت کاربر، پیش برود.
امیری گفت: گسترش فناوری و نسل سوم وب که توسعه سوشیال مدیا و رسانه‌های اجتماعی را در برداشت، علاوه بر سرویس دهنده، کاربر را نیز مسئول تولید محتوا کرد. به همین دلیل کاربران هم مصرف کننده و هم تولیدکننده محتوا شدند و در کنار آن، سرعت گسترش و تبادل داده از سطح سنتی فراتر رفت و چالش‌های رمزنگاری برای رمز ارتباطات بین مبدا و مقصد ایجاد شد؛ به همین دلیل این امکان که ما در میانه راه و در بخش خدمات دسترسی، امکان پالایش محتوا را داشته باشیم، محدود شد.
این کارشناس با اشاره به اینکه در این شرایط سیاست‌های پالایشی به سمت تصفیه سرویس توسط سرویس دهندگان رفت، ادامه داد: با این وجود نهادهایی که مسئولیت سالم سازی محتوا را برعهده داشتند، حالت بی طرفی سرویس دهنده در قبال محتوا را تغییر داده و سرویس دهندگان، آنالیز و پالایش محتوا را بر عهده گرفتند.
وی اضافه کرد: در نسل بعدی وب، رویکردهای پالایش بازهم تغییر می‌یابد. به نحوی که در هر سرویس، ماژول کنترل کننده محتوا ایجاد می‌شود؛ ابزاری که هم اکنون نیز خیلی از سرویس‌ها آن را پیش بینی کرده‌اند. با این وجود اپلیکیشن‌ها و سرویس‌هایی که خارج از ضوابط فعالیت کرده و محتوای مناسب در اختیار کاربرانشان نگذارند، بازارشان را از دست می‌دهند. ما نیز مطابق با آنچه که در طرح کلان شبکه ملی اطلاعات الزام شده است قاعدتاً باید به سمتی برویم که این ضوابط و حقوق کاربر در محتوای اپلیکیشن‌ها رعایت شود. البته این رویه در کشورهای دیگر هم غالب است.
امیری گفت: از آنجایی که حجم محتوای تبادل شده در فناوری‌های نوین ارتباطی به حدی بالا است که امکان اینکه یک ساختار متمرکز شناسایی و ارزیابی محتوا داشته باشیم را نمی‌دهد، باید به سمت سیستم‌های توزیع شده‌ای برویم که بر مبنای مسئولیت سرویس دهنده باشد. در این زمینه اصول حاکم بر قوانین و مقررات کشور به سرویس دهنده‌ها (داخلی و خارجی) ابلاغ می‌شود و سرویس دهنده باید خود را به این قوانین و ارزش‌هایی که جامعه مخاطب طلب می‌کند، وفق دهد.
سرویس دهنده در قبال محتوایی که منتشر می‌کند مسئولیت دارد
این کارشناس فضای مجازی با تاکید بر اینکه نسل بعدی پیش رو و دغدغه آتی ما از این هم فراتر خواهد رفت، افزود: در نسل بعدی علاوه بر تمرکز بر درونی شدن خدمات سالم سازی محتوا، رویکردهای «تمرکز بر محتوای اثرگذار» را هم خواهیم داشت. هم اکنون نیز خیلی از کشورها به این موضوع توجه دارند که امکان آنالیز و پالایش چندصد میلیارد محتوایی که در لحظه در حال تبادل است، هزینه بر است. به همین دلیل این موضوع مطرح شده که تمرکز باید بر محتوایی بیشتر باشد که میزان اثرگذاری آن در جامعه دارای وزن بالاتری باشد.
وی با بیان اینکه موضوعاتی مانند «صرف نظر از محتوای غیرموثر» و نیز بحث «طبقه بندی دسترسی»، در جوامع مختلف مطرح می‌شود، اضافه کرد: ما نیز باید روی مسئولانه‌تر کردن رفتار کاربران در فضای مجازی و نیز هوشمندسازی سامانه‌ها بیشتر متمرکز شویم. در نسل‌های جدید ارتباطی دیگر کمتر حالت سرویس دهنده و سرویس گیرنده دیده می‌شود و این طور نخواهد بود که مجموعه‌ای فقط تولیدکننده محتوا باشد و تعداد کثیری کاربر، این محتوا را مصرف کنند. بلکه در این فضای جدید، محتوا کاملاً توزیع شده بوده و کاربر نیز باید مسئولیت پذیر باشد.
امیری توضیح داد: در این روش، ضوابط عمومی و قوانین کشور به سرویس دهنده ابلاغ می‌شود و سرویس دهنده در قبال محتوایی که منتشر می‌کند مسئولیت دارد و باید به نحو سلسله مراتبی، این ضوابط را به کاربر منتقل کند. به این معنی که سرویس دهنده در صورت عدم رعایت ضوابط، متحمل هزینه خواهد بود و به همین دلیل تلاش می‌کند تا ساختار قواعد و مقررات را به کاربر آموزش دهد و کاربر را با اعمال برخی اقدامات مانند حذف محتوای نامناسب و یا محدودیت دسترسی، هم‌راستا کند. برای تبعیت از این الزامات، ارائه امتیاز و درجه به کاربران نیز یکی از راهکارها محسوب می‌شود.
وی گفت: با این تفاسیر برخی مشکلات فعلی اعمال پالایش در فضای مجازی کشور ما به موضوع انتقال نسل‌های پالایش محتوا از نسل یک به نسل‌های ۲ و ۳ نیز نسل چهارم بازمی گردد. در این میان بخشی از این چالش‌ها با تمرکز حاکمیت بر سیاست‌های هوشمندانه‌تر از جمله سیاست‌های تشویقی و یا مدیریت تقاضا، قابل حل است تا از ایجاد یک نارضایتی جلوگیری شود.
لزوم سطح بندی دسترسی کاربران به محتوا
به گفته این فعال فضای مجازی، اعمال مقررات محدودیت دسترسی و پالایش روی سرویس‌ها از سوی دولت‌ها ایجاد هزینه می‌کند، به همین دلیل دولت‌ها شیوه‌های نوین را برای اعمال فیلترینگ اجرایی می‌کنند. به این معنی که کاری به کاربر تولیدکننده محتوا ندارند و اگر محتوای تولید شده مطابق با ضابطه نباشد، سرویس دهنده آن مجازات می‌شود. در این صورت سرویس دهنده خلاق و مسئولیت پذیر شده و سعی می‌کند کاربر را با ارزش‌ها و قواعد آشنا کرده و یک آمادگی و وفاق برای استفاده از یک سرویس شکل می‌گیرد. در این صورت از اعمال هزینه‌های زائد به دستگاه‌های نظارتی نیز جلوگیری به عمل می‌آید.
امیری گفت: در نسل جدید وب، پالایش محتوا دیگر به صورت تک سرویس نبوده و تمام داده‌ها پردازش و ارزیابی نمی‌شوند؛ بلکه این پالایش به سمت مبدا سرویس و به صورت کم هزینه تر انجام می‌شود و ماژول های سالم سازی محتوا به داخل سرویس منتقل می‌شود. به همین دلیل اکثر کشورها هم اکنون به سمت انتقال مسئولیت به سرویس دهنده و تمرکز بر کاربران اثرگذار و اینفلوئنسر می‌روند و از سوی دیگر دسترسی کاربران با توجه به سن و به تناسب نیازمندی و آسیب پذیری، سطح بندی می‌شود.
وی با بیان اینکه زمانی که سیستم‌های پالایش محتوا بالغ می‌شوند به سمت ایجاد ارزش افزوده می‌روند، تاکید کرد: خدمات سالم سازی و پالایش محتوا باید به یک ارزش تبدیل شود. همانطور که ارزش آب پالایش شده بیشتر از آب تصفیه نشده است و هزینه بیشتری دارد، کاربر فضای مجازی نیز باید بپذیرد که هرچقدر صیانت بالاتری می‌خواهد ارزش آن بیشتر است و باید آن را از حاکمیت مطالبه کند. ضمن اینکه حاکمیت هم در این زمینه مسئولیت اجتماعی دارد و باید محتوای سالم را به دست افراد برساند.
امیری با تاکید بر اینکه دولت باید برای پهنای باند پاک هزینه کند و محتوای سالم را به کاربر برساند، افزود: بارها از وزیر ارتباطات درخواست کردیم که بسته اینترنت پاک برای فرزندان ارائه دهد. سوال این است که برای تحصیل مجازی فرزندان با چه اعتمادی سرویس اینترنت را در اختیار آنها قرار دهیم. این مطالبه بسیاری از والدین و کاربران است. باید اپراتورها موظف به تعریف سرویس ویژه کودکان و نوجوانان و بسته اینترنت «شاد» برای دانش آموزان باشند تا ضمن اعتماد به فرزندان، بتوان آنها را برای تحصیل در یک محیط امن رها کرد. اپراتورها باید نیازمندی کاربر را در نظر بگیرند و تنها به درآمد از فروش پهنای باند، فکر نکنند.
این کارشناس با اشاره به اینکه با توجه به سرویس‌های متنوع در فضای مجازی روش‌های پالایش نیز متنوع شده است و با توجه به نوع آسیب پذیری کاربران، باید سرویس‌های پالایش دقیق‌تری ارائه شود، گفت: با توجه به اینکه سرعت انتشار محتوا افزایش یافته، به اولویت بندی سطح دسترسی کاربران نیاز است تا به تناسب نیاز کاربران، میزان سالم سازی این فضا نیز افزایش می‌یابد.
وی با تاکید بر اینکه برای مدیریت محتوا شاهد ارتقا و بلوغ سیستم‌ها هستیم و باید به سمت مسئولیت پذیر کردن کاربر در استفاده از سرویس‌هایی که در اختیارش قرار گرفته است برویم، اضافه کرد: در این فضا، باید بر رویکردهای مبتنی بر تقویت نظارت خانواده‌ها کار شود تا خانواده نیز مسئولانه‌تر عمل کرده و در نهایت طرح دسترسی طبقه بندی شده به سرویس‌ها پیاده سازی شود.
باید به بلوغ سرویس‌های داخلی برسیم
امیری با اشاره به فعالیت شبکه‌های اجتماعی خارجی گفت: این شبکه‌ها هم اکنون یک سری ضوابطی دارند که مطابق با مقررات کشورشان است و ربطی به خدمات گیرندگان ندارد. اما آنچنان به صورت هوشمندانه این پالایش را انجام داده و قوانین و مقررات را شرح می‌دهند که کاربر با آنها هم راستا می‌شود. به نحوی که کاربری که در فضای آن اکوسیستم فعالیت دارد از ضوابط این شبکه، تبعیت می‌کند. ما نیز باید این رویکرد را در شبکه اجتماعی بومی به کار ببندیم. این موضوع باعث تغییر رفتار کاربران و مسئولانه‌تر شدن آنها می‌شود.
وی در خصوص عملکرد تعیین مصادیق محتوای مجرمانه در کشور گفت: سامانه تعیین مصادیق فیلترینگ در کشور از سال ۸۸ تاکنون بسیار متحول شده است. ابتدا یک سیستم صفر و یک ساده بود. پس از آن به تدریج به سرویس دهنده‌ها تذکرات لازم را می‌داد اما هم اکنون این پالایش به سمت کاربر انجام می‌شود. به این معنی که کاربر می‌تواند سامانه خود را در internet.ir ثبت کند و سیستم برای وی احترام قائل است و اگر موضوعی باشد قبل از پالایش به وی تذکر می‌دهد و اگر این محتوا ظرف مدت موثری حذف نشد، مشمول فیلتر می‌شود.
این کارشناس درباره نحوه فعالیت در سامانه internet.ir گفت: در این سامانه امکانی فراهم شده که کاربران مسئولیت پذیر به عنوان همکار افتخاری، بخشی از سیستم نظارتی باشند. به این معنی که کاربر می‌تواند در صورت مشاهده محتوای مجرمانه، آن را به صورت ناشناس و بدون ابراز هویت، گزارش کند. این سامانه سرویس کامل‌تری نیز دارد که ویژه کاربرانی است که عضو سایت می‌شوند. این کاربران می‌توانند فهرست ریپورت هایی که اعلام کرده را مشاهده کرده و نتیجه را دریافت می‌کنند.
این فعال فضای مجازی تصریح کرد: باید به بلوغ سرویس‌های داخلی برسیم، تا حد امکان فعالیت سرویس‌های خارجی را که تعهدی برای همکاری ندارند کمرنگ‌تر کرده و فضای قابل اتکا را برای داخلی‌ها فراهم کنیم.
وی در پاسخ به این سوال که چرا سرویس دهنده‌های خارجی با ما همکاری نمی‌کنند و در شبکه‌های اجتماعی امکان اعمال حاکمیت نداریم، گفت: در هر تعامل بین‌المللی، نیازمند دست پر هستیم و نباید نقطه ضعف داشته باشیم. ما باید سرویس رقیب داخلی در مقابل سرویس‌های خارجی داشته باشیم. برای مثال کشور چین در سیاستی که در حوزه موتور جستجو پیش گرفت، با ایجاد مزیت تعرفه‌ای و تسهیلات، سرویسی ایجاد کرد که گوگل را به تبعیت از این کشور واداشت. اگرچه ما به دلیل تحریم‌ها در ارکان قدرتی که روسیه و چین دارند، محدودیت‌هایی داریم اما قطعاً با وزن خودمان، معیار مطلوبی هستیم و اگر مزیت داخلی داشته باشیم، سرویس دهنده خارجی، ضوابط ما را می‌پذیرد.
امیری تاکید کرد: ما حتی می‌توانیم از مزیت ریشه‌های فرهنگی و ارزشی مشترک با کشورهای همسایه برای پیشبرد اهدافمان در منطقه استفاده کنیم اما اگر برگی برای رو کردن نداشته باشیم و ۹۹ درصد به سرویس‌های خارجی وابسته باشیم، قطعاً سرویس دهنده خارجی تلاشی برای پذیرفتن ضوابط ما نخواهد کرد و پای مذاکره نمی‌آید. موضوعی که تاکنون به آن دقت نشده است.
این کارشناس با بیان اینکه حفظ استقلال در حوزه خدمات پایه فضای مجازی، ابزار قدرتی برای مذاکره با سرویس دهنده خارجی است گفت: سرویس‌های بومی باید در کشور رشد کند و سرویس‌های خارجی که از هنجارهای کشور ما تبعیت نمی‌کنند باید محدود شوند. اینها راه‌های پالایش این فضا است. سالانه چندین میلیون گوشی وارد کشور ما می‌شود و سرویس دهنده این گوشی‌ها، میلیاردها دلار از این تجهیزات سود می‌برد، اما در قبال کاربران ما مسئولیت پذیر نیست.
کمبود مقررات برای جلوگیری از تبلیغات غیرمجاز در سرویس‌های خارجی
امیری یکی از مسائل موثر در اعمال حاکمیت بر فضای مجازی را کنترل شریان‌های اقتصادی عنوان کرد و گفت: این یک رویه جهانی است. یوتیوب برای برخی تولیدکنندگان محتوای داخلی ما که محتوای غیرهنجار ارائه می‌کنند، ماهانه ۱۰ هزار یورو هزینه می‌کند. درآمدهای کانال‌های خارجی از تبلیغات داخلی ما بسیار چشم گیر است و ما در این زمینه کمبود مقررات داریم. این در حالی است که بند ۷ مصوبه ۱۳ خرداد ۹۶ شورای عالی فضای مجازی در حوزه ساماندهی پیام‌رسان ها، برای بحث خدمات و تبلیغات در شبکه‌های غیرمجاز خارجی محدودیت گذاشته است اما این محدودیت تنها محدود به دستگاه‌های دولتی است و مقرراتی در این زمینه برای اشخاص عادی نداریم.
وی با بیان اینکه هم اکنون تبلیغات و شریان‌های مالی باعث جریان تولید محتوا در شبکه‌های اجتماعی می‌شود و جذب کاربر، این چرخه را تکمیل می‌کند، گفت: باید شریان مالی برای سرویسی که مقررات کشور را زیرپا می‌گذارد، مسدود شود و هیچکس حق ارائه تبلیغات و اخذ درآمد از سرویس‌های خارجی را نداشته باشد. ما داریم روی تکمیل این قانون، کار می‌کنیم،
امیری گفت: سکوهای داخلی باید از حمایت قانونی و قضایی برخوردار شوند. اگر بستر قانونی فراهم شود، وظیفه سفارش دهنده تبلیغات این خواهد بود که اگر محتوا مغایرت دارد و سرویس دهنده غیرمجاز است، حق ارائه تبلیغات و فعالیت به وی ندهد. این قوانین باید تکمیل شود و با توجه به اینکه مجلس فعلی دغدغه مند به ارزش‌های کشور و هنجارها است، باید خلاهای قانونی در این زمینه را تکمیل کند.
