به گزارش خبرنگار اقتصادی پایگاه خبری خبرآنی، ایران کشوری است که در منطقه خشک و نیمه خشک جهان واقع شده است و به سبب پراکنش نامنظم بارندگی از نظر زمانی و مکانی، ساکنان این مناطق را به بهره وری بیشتر از آبهای زیرزمینی واداشته است. در اغلب نقاط ایران به دلیل بارندگی کم و توزیع زمانی نامناسب آن، منابع آب زیرزمینی و مدیریت آن از اولویت خاصی برخوردار است.
در دهه اخیر تلاشهایی برای استفاده از فناوریهای سازگار با طبیعت برای کنترل، تغذیه و مدیریت منابع آب صورت گرفته است نمونه آن ایجاد سازه آبخیزداری سدهای زیرزمینی در نقاط مختلف مانند کرمان، خراسان شمالی، البرز، فارس است.
ضرورت ساخت سدزیرزمینی در ایران
میرمسعود خیرخواه زرکش رئیس سابق پژوهشکده آبخیزداری درباره ضرورت و اهمیت ساخت سدهای زیرزمینی معتقد است: در کل کشور ظرفیت ساخت 300 سد زیر زمینی وجود دارد و این تعداد را می توان تقریبا در تمامی استانهای کشور احداث نمود. احداث این سدها در کشور می تواند علاوه بر صرفه جویی چشمگیر و بهره وری بالا در مصرف و تأمین آب مورد نیاز کاربران، جنبه های محیط زیستی را رعایت نموده، از تخریب و خالی شدن آبخوان ها محافظت کند، همچنین خسارات محیط زیستی و هزینه های گزاف ناشی از تامین آب از طریق احداث سدهای بزرگ و برداشت بی رویه از چاه ها را به حداقل ممکن برساند.
مزایای احداث سدهای زیرزمینی
سدهای زیرزمینی دارای آثار مثبت و مزایای متعددی است که از جمله این مزایا می توان به انعطافپذیری بالا در یافتن محلهای مناسب جهت ساخت سازه سد زیرزمینی اشاره کرد؛ این سازه ها برخلاف سدهای سطحی و همچنین سازه های بزرگ که معمولاً دور از دسترس مکانهایی است که آب را مصرف می‌کنند، می توان آن را در مجاورت مناطق کشاورزی، روستایی و صنعتی بنا نهاد.
علاوه بر این هزینه پایین اجرا، ساخت آسان سازه با استفاده از منابع مالی در دسترس و نیروی کار محلی، تبخیر ناچیز از سطح زمین، عدم آلوده شدن آب و عدم نیاز به ابزار و تجهیزات لازم جهت تصفیه آب از مزایای دیگر احداث سدهای زیرزمینی است که اجرای صحیح آن می تواند جهش تولید، عدالت اجتماعی، رفع فقر و محرومیت، بهبود معیشت و رفاه آبخیزنشینان و اشتغال آنها را به دنبال داشته باشد.
نمونه های موفق سدهای زیرزمینی در کشور
با توجه به ظرفیت کشورمان در احداث سدهای زیرزمینی، به دلایل مختلف احداث این سازه های آبخیزداری گسترش چندانی نیافته است و این سازه ها به صورت محدود (حدود 50 سد) در برخی استانهای کشور قابل مشاهده است. به لحاظ تعداد، استان کرمان با حدود 20 سدزیرزمینی در رتبه اول قرار دارد. از نمونه های موفق سدهای زیرزمینی در کشور، می توان به سد زیرزمینی سنگانه در روستای سنگانه منطقه کلات استان خراسان رضوی، سد زیرزمینی راین در استان کرمان و سد زیرزمینی وردیج در جنوب رشته کوههای البرز اشاره کرد که دستاوردهای روشن و بسیار موفقی را به همراه داشته است.
فرود شریفی مجری عضو هیئت علمی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری با اشاره به اقدامات حفاظت خاک و احداث سد زیرزمینی وردیج گفت: احداث دو سد زیرزمینی وردیج باعث جلوگیری از خروج سریع بارشها از محل نزول و نفوذ آن در خاک و ذخیره در آبخوان شده است که این امر باعث کاهش تبخیر آب و ایجاد فضای زندگی برای موجودات ریز خاک فراهم آورده است.
از همین پرونده بیشتر بخوانید
تکلیف قانونی احداث سدهای زیرزمینی
طبق قانون برنامه توسعه ششم دولت مکلف است به‌منظور مقابله با بحران کم‌آبی و تعادل‌بخشی به سفره‌های زیرزمینی و ارتقای بهره وریوجبرانترازآب زیرزمینی،به میزانیکهدرسالپایانیاجرایقانونبرنامه ششم، یازده میلیارد مترمکعب شود، اقداماتی را به عمل آورد که مهمترین این اقدامات عملیات آبخیزداری و آبخوانداری است. از تکنیک های مهم و اساسی آبخیزداری احداث سدهای زیرزمینی است که می تواند جایگزین مناسبی برای برداشت مستقیم آب زیرزمینی از چاههای عمیق باشد.
تأمین آب شرب شهرها و روستاها با سدهای زیرزمینی
یکی از دستاوردها و آثار احداث سدهای زیرزمینی، استحصال آب و تأمین آب شرب شهرها و به خصوص روستاهایی است که از شهرها فاصله زیادی دارند و امکان آبرسانی به آنها سخت و گران قیمت است. در این باره پرویز گرشاسبی عضو هیئت علمی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری می گوید: با احداث سدهای زیرزمینی در مناطق مختلف کشور می توان 25 میلیارد متر مکعب آب استحصال کرد این در حالی است که ظرفیت مخازن کل سدهای روبنایی کشور 57 میلیارد متر مکعب است.
به گفته معاون اسبق آبخیزداری سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزدای کشور آب استحصال شده توسط سدهای زیرزمینی را می توان در مصارف مختلف شرب شهرها و روستاها، مصارف کشاورزی و نیز جبران تراز برداشت آب زیرزمینی با چاههای عمیق مورد استفاده قرار داد.
لازم به ذکر است تنها در سالهای اخیر 38 هزار میلیارد تومان به عملیات سدسازی اختصاص یافته است، این در حالی است که از اول انقلاب تا کنون تنها 18هزار میلیاد تومان به عملیات آبخیزداری تخصیص داده شده است.
سخن پایانی
سخن پایانی آن که با توجه به تکلیف قانونی مبنی بر جبران تراز منفی آبخوانها با عملیات آبخیزداری و آبخوانداری، تکنیک احداث سدهای زیرزمینی می تواند یکی از راهکارهای موثر برای تعادل بخشی آبخوانها و مقابله با مشکل کم آبی، تأمین آب شرب شهرها و به خصوص روستاهایی تلقی شود که از تأسیسات آب سالم و بهداشتی محروم هستند.
همچنین با توجه به قرار گرفتن ایران در منطقه گرم و خشک و میزان تبخیر بالا و با توجه به هزینه های پایین و اثرات اقتصادی اجتماعی فراوان احداث سدهای زیرزمینی، این راهکار موثر می تواند جایگزین بسیار مناسبی برای برداشت آب زیرزمینی از چاههای عمیق باشد که خسارات جبران ناپذیری مثل فرونشست زمین را به دنبال داشته است.
انتهای پیام/
