به گزارش پایگاه خبری خبرآنی، هفتمین همایش ملی پیشرفت و توسعه علمی کشور با موضوع "راهبردهای توسعه با محوریت آموزش عالی" با حضور مجید قاسمی، رئیس شورای انجمن های علمی ایران و مدیرعامل بانک پاسارگاد، مسعود برومند، معاونت پژوهش و فناوری وزارت علوم و تحقیقات و فناوری، جعفر توفیقی، رئیس پژوهشگاه صنعت نفت، رضا فرجی دانا، مشاور علمی آموزشی رئیس جمهور و جمعی دیگر از اساتید و چهره‌های برجسته‌ی علمی و پژوهشی کشور سه‌شنبه هشتم بهمن ماه 1398 در سالن اجتماعات دانشگاه خاتم برگزار شد.
در بخش افتتاحیه همایش، مجید قاسمی با اشاره به دعای روز عرفه امام حسین(ع)، گفت: در این دعا خودشناسی انسان بسیار جلوه می‌کند. من عرف نفسه فقد عرف ربه، انسان از خود و شناخت خود به خدا می‌رسد. در ادبیات فاخر ما نیز به این موضوع اشاره شده است که رسد آدمی به جایی که به جز خدا نبیند. ملاحظه می‌کنید که دربارهی انسان صحبت کردن کار ساده‌ای نیست. فکر می‌کنم آنقدر این مقوله مهم است که باید همه تلاش کنیم و ببینیم آموزش عالی ما دربارهی انسان چه تعریفی دارد.
رئیس دانشگاه خاتم در خصوص نقش آموزش عالی در هزاره سوم ادامه داد: نگاه ما در هزاره سوم با خلاقیت و نوآوری شروع می‌شود. سطح این نوآوری و خلاقیت طوری است که هیچ روزی شبیه به روز قبل و هیچ ساعتی شبیه به ساعت قبل نیست. مشخص نیست فردا چه اتفاقی می‌افتد. یکی از بحث‌های ما این است که دنیا به سمت خلاقیت و نوآوری رفته و این به یک حرکت درون‌زا و برون‌نگر در مجامع علمی دنیا تبدیل شده است.
نکته‌ی دیگری که در این موضوع وجود دارد این است با پیشرفت علم و تکنولوژی در آینده شاهد خواهیم بود که عمر انسان‌ها طولانی‌تر می شود. ما در طول این صفر تا صد سال‌های عمر انسان، چه امکانی را در آموزش خودمان از ابتدا تا انتها فراهم کرده‌ایم به نحوی که این انسان همیشه خود را به روز نگاه دارد. در حال حاضر تسلط بر کامپیوتر، مانند سواد خواندن و نوشتن است. در آینده همین کامپیوتر که ماشینی ساخته‌شده به دست انسان است طوری تحولات آی تی را رقم می‌زند که نمی‌دانیم انسان تا چه زمانی می‌خواهد به این نقطه برسد. اصطلاحی در ریاضیات وجود دارد که به آن singular point می‌گویند. این موضوع در فاصله‌ی انسان و ماشین در حال رخ دادن است که معادل فارسی آن را تکینی می‌نامم که بحث مهمی است. چطور می‌خواهیم در آموزش‌های خودمان این فاصله را پر کنیم؟
قاسمی ادامه داد: بحث دیگری که مطرح می‌کنم ترا انسانیت و ترا بشریت است. اگر انسان در سن صد سالگی و بیشتر بتواند طول عمر داشته باشد، چطور می‌توانیم چالش‌های جوان‌ها و واقعیت‌های سنین بالاتر را در کنار هم طوری قرار دهیم که دچار واگرایی نشویم و بتوانیم به سمت همگرایی پیش برویم.
مدیرعامل بانک پاسارگاد در بخش دیگری از سخنان خود گفت: بحث بعدی من نگاه به این چالش‌ها و ارائه‌ی الگوی مطلوب است. مختصری به این موضوع ورود پیدا می‌کنم. باید ببینیم الگوی ما می‌خواهد به چه چیزی دسترسی پیدا کند و آموزش عالی الگوی ما می‌خواهد چه کار کند و اگر شناخت کافی به نیازهایمان و چرایی نیازهایمان نداشته باشیم، نمی‌توانیم پاسخ مناسبی برای سؤالمان داشته باشیم.
وی تصریح کرد: باید روشی برای برنامه‌ریزی و بهبود ایجاد کنیم و شیوه‌ی برنامه‌ریزی را اصلاح کنیم. در پاسخ به این که برنامه‌ریزی چیست چه هدفی دارد و محتوایش چیست، متأسفانه غفلت بزرگی دیده می‌شود.
قاسمی ادامه داد: پرسش درست در آموزش عالی این است که آیا آموزش عالی می‌تواند در خوب‌زیستی جامعه نقش داشته باشد یا نه! توافق بر سر این بحث، کلید حل معمای آموزش عالی است و اگر بتوانیم در این باره با هم به تفاهم برسیم، آن زمان به نتیجه رسیده‌ایم. مأموریت آموزش عالی بیشتر الگوسازی در مورد آموزش عالی و هدف برنامه‌ریزی است.
رئیس دانشگاه خاتم در بخش دیگری از سخنان خود گفت: توفیق ما در آموزش عالی تعداد مقاله‌های انتشاریافته است. به یک روایت تمرکز در یادگیری در بخش آموزش عالی را این‌طور به نمایش می‌گذاریم اما کاربرد این یادگیری‌ها چه بوده‌است؟ فرض کنید هزاران فارغ‌التحصیل از دانشگاه‌های ما خارج می‌شوند ولی شاید این گروه نتوانند مسئله‌ای را که جامعه با آن مواجه است حل کنند. قاسمی تأکید کرد: مأموریت راستین آموزش عالی باید ارتقای سطح خوب‌زیستی باشد.
وی با تأکید بر کارآمدی، هدفمند بودن و اثربخشی ادامه داد: دانش‌آموختگان باید بتوانند در هر روزی از عمرشان در خدمت جامعه قرار بگیرند. در بحث ترسیم رفتار نهادهای آموزشی نیز، انتخاب‌های راهبردی مطرح می‌شود. باید انتخاب‌های راهبردی داشته باشیم و عملاً اجرایی کردن راهبردها را باید به خوبی انجام دهیم.
• تغییرات چگونه باید انجام شوند؟
سخنران دیگر هفتمین همایش ملی پیشرفت و توسعه علمی کشور، مسعود برومند، در این همایش از اقدامات انجام‌شده در وزارت علوم دربارهی موضوع همایش سخن به میان آورد.
وی توضیح داد: آنچه که بعد از انقلاب در وزارت علوم اتفاق افتاد بسیار بزرگ است، چرا که هم‌اکنون سالانه 455 هزار مقاله علمی توسط اساتید خبره چاپ می‌شود و بیانگر این است در منطقه حرفی برای گفتن داریم.
معاونت پژوهش و فناوری وزارت علوم و تحقیقات فناوری ادامه داد: قرادادهایی که دانشگاه‌ها در سال97 با شرکت‌های مختلف بسته‌اند، نسبت به سال 96 پیشرفت قابل ملاحظه‌ای داشته به ترتیبی که ارزش آنها به مبلغ1500میلیارد تومان می‌رسد. اگر چه میزان دریافتی از 300 میلیارد تومان تجاوز نمی‌کند اما شرکت‌ها به این نتیجه رسید‌ه‌اندکه می‌توان با دانشگاه‌ها کار کرد.
برومند افزود: هم‌اکنون 8500 مؤسسه آموزشی در 43 پارک علم و فناوری در سراسر کشور در حال فعالیت هستند که از این تعداد،1300 شرکت دانش‌بنیان هستند. میزان فروش شرکت‌های دانش‌بنیان 10 هزار میلیارد تومان بوده و اشتغالزایی 34 هزار نفری را برای این شرکت‌ها به همراه داشته است.
معاونت پژوهش و فناوری وزارت علوم و تحقیقات فناوری تأکید کرد: در حال حاضر مسئله‌ی مهم این است که با هر آنچه که توانستیم موفقیت‌های امروز را کسب کنیم، ممکن است در آینده بتواند به ما کمک کند، لذا علم و فناوری باید بتواند در زندگی روزمره‌ی ما نقش بسزایی را بازی کند.
وی سپس از اهمیت تخصیص بودجه به دانشگاه‌ها سخن گفت و افزود: اگر بتوان بودجه را به برنامه تخصیص داد، می‌توان پیامدها را دقیق‌تر بررسی کرد و به دنبال راه چاره بود. تغییر برخی مسائل بر همگان آشکار است اما سؤال اینجاست که این تغییرات چگونه باید انجام شوند.
وی در پایان اظهار داشت: نسبت دانشجو به استاد در جهان 25 به یک است، در حالی که در کشور ما نسبت دانشجو به استاد بیشتر است و لذا یا باید هیأت علمی دانشگاه‌ها را افزیش داد و یا اینکه تعداد دانشجویان را کاهش دهیم.
• فناوری تهدید نیست بلکه فرصت است
رضا فرجی دانا، دیگر سخنران هفتمین همایش ملی پیشرفت و توسعه علمی بود. وی در مراسم اختتامیه‌ی این همایش با معرفی کتاب اوج گرفتن ربات‌ها و فناوری و تهدید آینده بدون شغل، گفت: پایان اشتغال انسان‌ها با توجه به پیشرفت حوزه‌ی هوش مصنوعی اتفاق می‌افتد.
فرجی توضیح داد: در این کتاب حاکمیت ماشین و اینکه روزی ماشین‌ها بر کره‌ی زمین حکومت می‌کنند بیان شده است و دو دسته دلیل برای تقلیل اشتغال مطرح شده که عبارتند از کاربرد روز افزون هوش مصنوعی و دیگری، جهانی شدن افزایش بهره‌برداری ناشی از به بازار آمدن ماشین‌های هوشمند.
وی ادامه داد: اثر ورود ماشین‌ها به چرخه‌ی تولید انکارناپذیر است. در آمریکا از سال 2000، تعداد نیروی کار عرصه‌ی تولید، از 17 میلیون به 12 میلیون در سال 2016 کاهش یافته است که یعنی 5 میلیون نفر در بخش کارهای تولیدی بیکار شده‌اند. در واقع ماشین جای انسان را در تولید گرفته است، در این باره برخی معتقدند اگر هوش مصنوعی مشاغلی را از بین می‌برد، عناوین شغلی دیگری را به وجود می‌آورد که تا بحال وجود نداشته‌است؛ عناوینی مانند متخصصان طراحی و بهینه‌سازی موتورهای جستجو و یا طراحی سیستم‌های واسط برای بهبود تجربه‌ی کارگران. این‌ها عناوینی هستند که قبل از اینترنت در عرصه‌ی مشاغل وجود نداشته‌اند. لذا برای افزایش بهره‌وری از هوش مصنوعی باید سطح آموزش را ارتقا داد.
فرجی دانا گفت: ربات‌ها می‌توانند با روش‌های هوش مصنوعی مقالاتی را در مورد علل جنگ ناپلئون ارزیابی کنند. حتی می توانند با استفاده از ذخیره‌ی اطلاعاتی خود مقالاتی را در این رابطه بنویسند اما هیچ رباتی نمی‌تواند کتابی در خصوص جنگ و صلح و یا چیزی که نشأت گرفته از تخیل بشر است را بنویسد.
این وزیر اسبق علوم افزود: مدل جدید یادگیری اجزایی دارد که تفکر خلاقانه، سواد‌های جدید و توانمندی‌های شناختی از اجزای این مدل هستند، ما باید بتوانیم به این نوع از ابزار مجهز شویم تا بتوانیم آموزش را به شکل عالی در مقابل ربات و یا هوش مصنوعی مقاوم کنیم. روش یادگیری مادام‌العمر یک روش است که باید توجه ویژه‌ای به آن کرد.
مشاور علمی آموزشی رئیس جمهور سپس به سیستم آموزش در ایران امروز پرداخت و گفت: امروز در ایران و اکثر کشورهای دنیا بر پایه‌ی تربیت دانشجویان برای تسلط تفکر همگرا انجام می‌شود. ساز و کار انتقال اطلاعات موجود به ذهن دانشجویان اساس تفکر همگرا است؛ این نوع ساز و کار در خطر جدی مقابل ماشین‌ها قرار گرفته است. بنا بر این ما نیاز به الگوی جدیدی از یادگیری داریم که در کنار دنیای فناوری‌زده اطراف ویژگی‌های فکری و ذهنی مختص نوع بشر را در دانشجویان پرورش دهد. لذا باید از تفکر واگرا نیز استفاده کرد که مختص انسان بوده و ماشین نمی‌تواند آن را تقلید کند.
وی در ادامه به موضوع سواد اشاره کرد و گفت: ساده‌ترین مفهوم سواد، سواد خواندن و نوشتن بوده که عامل قدرت است، اما آنچه که امروز در حوزه دیجیتال به آن معتقد هستیم این است که سوادآموزی روند پیچیده‌ای است که قابلیت برقراری ارتباط با سایر انسان‌ها و ماشین را به ما می‌دهد. سوادآموزی سه حوزه مختلف را شامل می‌شود؛ اول سواد فناوری، دوم سواد داده‌ها و سوم نیز سواد انسانی. این‌ها سوادهایی هستند که با یادگیری آنها می‌توانیم به سمت آموزش عالی آسیب‌ناپذیر از هوش مصنوعی پیش برویم.
وی در ادامه به توضیح انواع سوادها پرداخت و دربارهی سواد فناوری گفت: همه‌ی ما از سخت‌افزارها و نرم‌افزارهای متعددی در طی روز استفاده می‌کنیم اما اینکه پشت پرد‌ه‌ی این ابزارها چه می‌گذرد را بسیاری از افراد نمی‌دانند.
به عنوان مثال دانشجویان از نرم‌افزارهای پیشرفته‌ای استفاده می‌کنند، اما زمانی که از آنها سوال می‌شود پاسخ چیست، می‌گویند نرم‌افزار این جواب را داده است. بنابراین ما با یک نوع بی‌سوادی فناوری دست و پنجه نرم می‌کنیم که جای این بی‌سوادی باید به سواد فناوری برسیم و به این فناوری که به سرعت در حال ریشه دواندن در زندگی‌های ماست، تسلط بیشتری پیدا کنیم. چرا که این تسلط باعث می‌شود نرم‌افزارها و سخت‌افزارهایی که استفاده می‌کنیم را بهتر بشناسیم.
وی دربارهی سواد داده‌ها نیز گفت: سونامی داده‌ها یکی از نتایج فناوری‌هایی است که پا به عرصه می‌گذارند. پیش‌بینی می‌شود که تا پایان امسال 50 میلیارد ادوات فعال در اینترنت در دنیا به کار مبادله داده به یکدیگر مشغول باشند، لذا ما که در این داده‌ها شناوریم نیازمند کسب شناخت بیشتر از سیالات داده‌های پیرامونی هستیم. ما باید سواد ذخیره‌سازی بازیابی و تحلیل این داده‌ها را داشته باشیم.
مشاور علمی آموزشی رئیس جمهور در توضیح سواد انسانی نیز توضیح داد: در این سواد باید همچنان به این باور که انسان ها موجودات ارزشمند کره زمین هستند، برسیم. توانایی تعامل با جامعه و ارتباط با افراد جامعه و بهره‌گیری از سواد آنها از اجزای این سواد هستند. سواد انسانی به ما می‌گوید ما باید توانایی تحمل نظرات مخالف را نیز داشته باشیم.
وی در پایان سخنان خود تصریح کرد: بر اساس آمار جهانی 65 درصد از کودکانی که تازه وارد مدرسه ابتدایی می‌شوند، در مشاغلی مشغول به کار خواهند شد که هنوز وجود خارجی ندارد و این مشاغل باید تا زمان اشتغال این‌ها آفریده شده باشد. بنابراین فناوری تهدید نیست بلکه فرصتی است که مشاغل جدید را برای ما ایجاد می‌کند.
• استانداردهای مدارک تحصیلی نیز در حال تغییر هستند
در ادامه‌ی "هفتمین همایش ملی پیشرفت و توسعه علمی کشور" با موضوع "راهبردهای توسعه با محوریت آموزش عالی" جعفر توفیقی پشت تریبون قرار گرفت و گفت: اتکا به عقاید فردی، اتکا به نظرات پراکنده و غیرمنسجم و شکل‌گیری روش‌های مدیریت متمرکز از عواقب شتاب در تصمیم‌گیری هستند. من درسی را که از این تجربه‌ها گرفتم، ویژگی‌های دوران ثبات و آرامش و تأمل در امر سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری نام نهاده‌ام. در این دوران ثبات می‌توان به شکل‌گیری و تقویت نهادهای سیاست پژوهشی و اتاق فکر کمک شایانی کرد.
رئیس پژوهشگاه صنعت نفت، در ادامه از چالش‌ها و مشکلات موجود در مؤسسات آموزشی و دانشگاه و راهکارهای مورد نیاز برای حل این مشکلات سخن گفت و افزود: شتاب در تصمیم‌گیری به طور معمول مبتنی بر عرضه‌ی نیروی انسانی می‌باشد. در دوران آرامش بازار باید به نحوه‌ی شکل‌گیری صحیح عرضه و تقاضای دانش توجه ویژه‌ای کرد. خوشبختانه در حال حاضر مدتی است بحث زیست‌بوم‌های پژوهش و فناوری در کشور رواج پیدا کرده و همه در تلاش هستند زنجیره‌ی ایده‌ی محصول را از لحظه‌ای که یک ایده در یک ذهن خلاق ثبت می‌شود تا زمانی که روانه‌ی بازار می‌شود، شکل دهند.
توفیقی افزود: ما در خصوص اکوسیستم‌های آموزش عالی فکری نکرده‌ایم. اکوسیستم آموزش عالی به این معنی است که از لحظه‌ای که اراده می‌کنیم یک برنامه آموزشی و درسی بنویسیم به عمق بازار اندیشیده نمی‌شود؛ اینکه چه دانش‌آموخته‌ی با چه شایستگی‌هایی در کدام بازار باید قرار بگیرد. بنابراین همان اندازه که به سیستم فناوری اهمیت داده می‌شود باید به سیستم آموزش‌عالی نیز توجه شود.
وی تصریح کرد: تأسیس مؤسسات ارزیابی و اعتبارسنجی در آموزش عالی نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. من نگران هستم در آینده‌ای نزدیک مدارک آموزشی دانشگاه‌های ما در دنیا به دلیل اینکه ما فاقد مؤسسات ارزیابی و اعتبارسنجی هستیم، به رسمیت شناخته نشوند.
توفیقی اظهار کرد: کشور ما در هیچ پیمان آموزشی در دنیا عضو نیست؛ پیمان‌های آموزشی در منطقه و دنیا شکل گرفته و تصمیمات بسیار جدی هم در حال اتخاذ هستند، استانداردهای مدارک تحصیلی نیز در حال تغییر هستند، اما متأسفانه کشور ما عضویتی در این نوع پیمان‌ها ندارد لذا باید تلاش کرد تا به عضویت این پیمان‌های آموزشی در سطح بین‌الملل درآییم.
وی در ادامه افزود: تأسیس مراکز بالندگی هیئت علمی در دانشگاه‌ها نیز اهمیت دارد، در حال حاضر کشور ما فاقد این ویژگی نیز هست. در دانشگاه‌های مختلف دنیا مراکزی به نام مراکز بالندگی هیئت علمی وجود دارد که اعضای هیئت علمی باید آموزش ببینند و دوره‌های تخصصی را به طور مداوم بگذرانند تا در کنار دانش تخصصی خود دانش معلمی نیز بیاموزند.
توفیقی ادامه داد در کنار این موارد باید توجه داشت که واگذاری اختیارات به دانشگاه‌ها نیز صورت نگرفته است.
در کشور ما در دوران شتاب، اداره‌ی آموزش عالی به صورت متمرکز صورت گرفته؛ اما فرصت به سرعت در حال گذشتن است و ما نیز باید به سمت واگذاری اختیار به دانشگاه‌ها و توسعه‌ی زیرساخت‌های لازم و حرکت به سمت حکمرانی عالی مراکز عالی پیش برویم.
وی در بخش دیگری از سخنان خود به الگوهای بین‌المللی برنامه‌ریزی آموزشی و درسی دانش اشاره کرد و گفت: این الگوها بسیار پیچیده شده و روز به روز در حال تحول هستند اما در حال حاضر این فرهنگ دانشگاهی در کشور ما جایگاهی ندارد. فرهنگ دانشگاهی به این معنا که یک عضو هیئت علمی از روزی که لباس آموزش هیئت علمی می‌پوشد؛ رفتار، گفتار و تفکراتش به چه صورت باید شکل بگیرد تا هر کس از بیرون به وی می‌نگرد متوجه شود این فرد دانشگاهی است. دانشگاه محلی نیست که هر کس به سلیقه‌ی خود رفتارش را تنظیم کند بلکه یک نهاد است و فرهنگ خاصی دارد.
توفیقی در پایان سخنان خود خاطر نشان کرد: در زمینه‌ی آموزش بین‌المللی نیز بسیار عقب هستیم. امروزه بین‌المللی شدن یکی از ویژگی‌های بارز نظام‌های آموزش عالی کشورهای پیشرفته است. استقرار سیستم‌های مدیریت کیفیت نیز مقوله‌ی مهمی است که باید به آن پرداخت. نگاه ما به کیفیت همچنان سنتی است به این معنی که یک دانشگاه اگر بخواهد کیفیت خود را گزارش دهد، نسبت دانشجو به هیئت علمی دانشگاه و میزان فضاهای آموزشی و پژوهشی دانشگاه را الگو قرار می‌دهد. دوره‌ی این نوع از کیفیت‌سنجی به پایان رسیده است لذا مدیریت کیفیت یک سیستم است که باید در دانشگاه مستقر شود.
• پای‌بندی به مبانی ارزشی متعالی علم و خرد
در ادامه‌ی همایش، آذر صائمیان، رئیس انجمن‌های علمی فناوری، نوآوری و تجاری‌سازی به سخنرانی پرداخت و سرعت نفوذ غیر قابل کنترل فناوری‌های نوین، گسترش شبکه‌های ارتباطی و انتقال سریع اطلاعات، افزایش رقابت مبتنی بر سرمایه‌های انسانی، تسلط روز افزون دانش و دانایی را از نشانه‌های ظهور انقلاب صنعتی چهارم برشمرد.
وی ادامه داد: برای رسیدن به ارزش آفرینی بایستی برنامه‌ریزی راهبردی با تکیه بر آینده‌نگری، آینده پژوهی مبتنی بر نوآوری، کارآفرینی و ارزش‌آفرینی در دانشگاه‌ها ایجاد کرد.
صائمیان اولویت‌های راهبردی 10 دانشگاه برتر بین‌المللی- منطقه‌ای را تولید، توسعه و به کار گیری علوم فناوری‌های نوین، سرآمدی سرمایه انسانی، ایجاد دانشگاهی ارزش‌آفرین و پویا در عرصه‌ی علم و دانش، مسئولیت‌پذیری در قبال جامعه، توسعه‌ی تقاضا محور، توسعه‌ی ارتباط صنعت و دانشگاه، دانشگاه سبز و ... نام برد.
وی دانش‌افزایی در حوزه‌ی علم و فناوری از طریق توسعه‌ی سرمایه‌های انسانی را اولویت دانشگاه‌های برتر دانست و افزود: تعهد، پای‌بندی به مبانی ارزشی متعالی علم و خرد همواره در صدر اهداف دانشگاه‌های برتر قرار دارد.
انتهای پیام/
