به گزارش خبرنگار اقتصادی پایگاه خبری خبرآنی، کشور ایران، اگرچه به لحاظ جغرافیایی، روی کمربند خشک جهان واقع شده است، ولی با توجه به تنوع اقلیمی فراوان، از جمله کشورهایی است که در زمینه کشاورزی و زراعت، قدمت بسیار زیادی دارند و می‌توان گفت ایران از نخستین کشورها در جهان است که دارای کشاورزی و زراعت بوده است. طبق بررسی‌های صورت گرفته، 28 پهنه اقلیمی در ایران مورد شناسایی واقع شده است که در صورت وجود مدیریت علمی، کارشناسانه و درست میتواند شرایط ایده‌آلی برای توسعه صنعت کشاورزی اعم از دیم و آبی را به دنبال داشته باشد.
وضعیت اراضی شیبدار در ایران
بیش از نیمی از ایران توسط کوهستانها و اراضی شیبدار فراگرفته شده است. طبق بررسیها، حدود 45 درصد کشور دارای شیب کمتر از 3 درصد است. سایر مناطق ایران را اراضی دامنه‌ای یا تپه ماهوری تشکیل میدهد. به‌طورکلی 47 درصد ایران را اراضی شیبدار با شیب 3 تا 50 درصد تشکیل میدهد. این موضوع با توجه به حساسیت بیشتر اراضی شیبدار به فرسایش خاک اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. مطالعات زیادی نشان داده‌اند که با افزایش شیب، فرسایش خاک نیز افزایش می‌یابد.
اهمیت توسعه باغهای دیم روی اراضی شیبدار
توسعه باغهای دیم روی اراضی شیبدار از زوایای مختلف دارای اهمیت است؛ دلائل عمده توسعه باغهای دیم روی اراضی شیبدار عبارت است از: کمبود اراضی مسطح و مرغوب و تولید غذا؛ حفاظت منابع خاک و آب؛ سکونت و تأمین معیشت در این اراضی.
امروزه بیشتر سرزمینهای مرغوب موجود در دنیا و ایران، مورد بهره‌برداری واقع شده و تنها سرزمینهای باقیمانده قابل بهره‌برداری، اراضی مشکلدار یا اراضی با مرغوبیت کم و اراضی شیبدار خواهند بود؛ که بدون شک اراضی شیبدار حتی با وجود مرغوبیت مناسب در صورتی که اصول آبخیزداری در آن رعایت نشود، مشکلاتی مانند فرسایش خاک را به همراه خواهند داشت. یکی از اصول مهم آبخیزداری برای مقابله با فرسایش خاک که سالانه 10 میلیارد دلار به خاک کشور خسارت می‌زند، توسعه باغهای دیم روی اراضی شیبدار خواهد بود.
آثار و فواید توسعه باغات روی سطوح شیبدار
توسعه باغات دیم در اراضی شیبدار و کم بازده، از جنبه‌های مختلف امنیتی، اقتصادی و اجتماعی حائز اهمیت است؛ علاوه بر اینکه اینگونه اراضی نیازی به آب آبی ندارند، مهمترین مزیت توسعه باغات دیم روی اراضی شیبدار، مقابله با فرسایش خاک است. علاوه بر این توسعه باغات سود و منفعت بسیار خوبی را عاید کشاورزان خواهد کرد.
از مزایای دیگر توسعه باغها روی سطوح شیبدار، پایداری محیط زیست و اکوسیستم است که به‌شدت به عناصری مانند فسفر، نیتروژن و کربن آلی و توازن آنها مرتبط میشود. کربن آلی خاک یکی از مولفه‌های اصلی در ارزیابی کیفیت خاک محسوب میشود. مطالعات نشان میدهد ذخیره کربن آلی و نیتروژن خاک در اراضی باغ تحت تأثیر فرسایش بیش از سایر کاربریها مثل مرتع است. ذخیره کربن آلی و نیتروژن خاک فرآیندهای فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیک خاک را تعدیل می‌کند و موجب بهبود کیفیت آب با جذب آلاینده‌ها میشود و بنابراین میتواند در بهبود شرایط اکوسیستم نقش موثری داشته باشد.
علاوه بر اینها، طی دهه‌های گذشته طرحهای زیادی برای بهبود شرایط منابع طبیعی، آبخیزنشینان و روستاییان به اجرا درآمده است که با وجود هزینه‌های زیاد، موفق نبوده‌اند و اجرای این طرحها، تأثیر چندانی در بهبود شرایط ایجاد نکرده‌اند. توسعه اراضی شیبدار به باغهای دیم با مشارکت جوامع محلی، افزون بر اینکه میتواند باعث اشتغال و درآمد بالا برای کشاورزان شود، میتواند به بهبود شرایط اکوسیستم و منابع طبیعی کمک شایانی نماید.
مزیت توسعه باغهای دیم نسبت به محصولات زراعی
توسعه باغهای دیم نسبت به توسعه محصولات زراعی دیم دارای دلائل متعددی است که از جمله علل می‌توان به این موارد اشاره کرد: میزان بارش کم و تبخیر زیاد؛ سودآوری اقتصادی بیشتر مصرف آب در محصولات باغی نسبت به زراعی؛ بازدهی بیشتر مصرف آب در محصولات باغی نسبت به زراعی؛ ارزش خدمات اکوسیستمی برای باغها نسبت به زراعت بیشتر؛ آسان و کم هزینه بودن روشهای نوین آبیاری در باغات نسبت به زراعت.
ارائه پیشنهادات و راهکارهای توسعه باغات دیم روی اراضی شیبدار
با توجه به اینکه یکی از طرحهای مهم بخش کشاورزی در برنامه ششم توسعه، تبدیل 500 هزار هکتار از اراضی شیبدار کشور به باغات دیم است، پیشنهاد میشود، بانک اطلاعاتی هوشمند آمایش سرزمین شامل اطلاعات اقلیم، توپوگرافی، زمین‌شناسی، خاک‌شناسی، کاربری اراضی و نظایر آن ایجاد و با تلفیق این اطلاعات، عرصه‌های مساعد توسعه باغهای دیم در مناطق مختلف کشور مشخص گردد.
همچنین ضروری است پس از انجام مطالعات پایه مورد نیاز و مکان‌یابی و پیش از هرگونه کار عملی برای ایجاد باغات دیم روی اراضی شیبدار، نسبت به طراحی بهینه سامانه‌های آبگیر استحصال آب باران و آموزشهای مورد نیاز اقدام گردد؛ زیرا که بر اساس ویژگیها و پهنه‌بندی اقلیمی کشور، پایداری باغهای دیم تنها با استفاده از تکنیکهای آبخیزداری به‌ویژه ایجاد سامانه‌های آبگیر استحصال آب باران امکان‌پذیر است.
انتهای پیام/
