خبرگزاری فارس - سید اسد رجبی: در مباحث فلسفی، الهی یا اخلاقی، فساد به انحراف معنوی یا اخلاقی از یک ایده‌آل گفته میشود. فساد شامل اعمال متعددی ازجمله رشوه و اختلاس می‌باشد. فساد دولتی یا سیاسی زمانی اتفاق می‌افتد که یک مسئول یا کارمند دولتی از ظرفیت‌های رسمی برای مقاصد شخصی بهره‌گیری کند.
فساد یک نوع خلاف کاری است که توسط فردی که مسئولیت و اقتدار دارد، اغلب برای به دست آوردن منافع شخصی اش به انجام می‌رسد. فساد ممکن است شامل فعالیت‌های بسیاری از جمله رشوه خواری و اختلاس باشد، اما ممکن است شامل مواردی باشد که در بسیاری از کشورها قانونی هستند.
ابعاد فساد!
فساد میتواند در ابعاد مختلفی رخ دهد. فسادی که منافع کوچک برای اشخاص اندکی ایجاد کند (فساد جزئی یا فساد خرد)، فسادی که در بعد دولت و ابعاد بزرگ روی می‌دهد (فساد کلان یا فساد بزرگ) و فسادی که در ساختار زندگی روزمرهٔ مردم در اجتماع رایج و گسترده است و نشانه جرایم سازمان‌یافته‌است. (فساد نظام‌مند یا فساد سیستماتیک).
برای مبارزه با فساد تعارف نداریم اما بی سرو صدا این کار را می کنیم
شهرداری تهران یکی از آن سازمانهای عریض و طویل است که به عزم برخی شهروندان فساد در آن زیاد است و بخش عمده‌ای از مردم پدیده رشوه‌خواری را در بدنه آن باور دارند هرچند هیچ متر درستی برای اندازه گیری آن وجود ندارد.
پیروز حناچی شهردار تهران در اسفند ماه سال گذشته در اولین نشست خبری خود پس از انتصاب به موضوع برخورد با فساد درون شهرداری تهران اشاره کرد.
وی در خصوص مبارزه با فساد گفت: در خصوص مبارزه با فساد هیچ تعارفی نداریم، فقط به دلایل مختلف سر و صدا نمی‌کنیم، در هر جای شهرداری اگر موردی رخ دهد آن را پیگیری کرده و در صورت صحت با آن برخورد می‌کنیم.
البته شهردار تهران در ادامه سخنانش گفت: اما ما قاضی نیستیم، اگر قرار است اطلاع‌رسانی‌ای درخصوص فساد و برخورد با آن صورت گیرد باید سیستم قضایی انجام دهد، اما تلاش می‌کنیم محیط سالم ایجاد کنیم.
اجازه بروز فساد در شهرداری را ندهید
اما این تنها سخنان حناچی درباره فساد و مبارزه با آن نبود زیرا وی بار دیگر در بیست و چهارمین جلسه شورای معاونین، مشاورین و شهرداران که به تاریخ 17 اردیبهشت امسال برگزار شدگفت: از شهرداران نواحی انتظار می رود حساسیت و دقت نظر داشته باشند و اجازه ندهند به دلیل بی اطلاعی مردم از قوانین فساد شکل بگیرد.
وی بر اطلاع رسانی به مردم درباره قوانین شهری اشاره کرد و گفت: در مورد اطلاعاتی که شهروندان باید بدانند قبلا هم تاکیده شده و در این خصوص مصوبه هم داشتیم. باید دقت داشته باشیم جایی که قانون وجود دارد و مردم مطلع نیستند فساد اتفاق می افتد.
حناچی به یک مثال اشاره کرد و گفت: اخیرا موردی گزارش شده که از صاحب ملکی که باغی در آن نیست پول هایی مطالبه شده است. از شهرداران نواحی انتظار می رود حساسیت و دقت نظر داشته باشند و اجازه ندهند به دلیل بی اطلاعی مردم از قوانین فساد شکل بگیرد. خوشبختانه هیات های بررسی تخلفات فعال شده اند؛ امیدوارم همیشه بیکار بمانند، اما اگر پرونده و گزارش تخلفی برسد به آن جا ارجاع خواهد شد.
شناسایی 26 فرایند مستعد فساد در شهرداری تهران
«سند راهبردی مقابله با فساد در شهرداری تهران» به عنوان یکی از نسخه‌های اسناد پشتیبانی که در فرآیند تدوین برنامه سوم توسعه شهر تهران مورد استفاده قرار گرفته، تهیه و تدوین شد. شهرداری تهران سال گذشته گزارشی با عنوان «مقابله با فساد در شهرداری تهران» تهیه و در آن چیزی نزدیک به 60 فرایند فسادزا در شهرداری معرفی کرد.
روح‌الله شهیدی‌پور مدیرکل ارزیابی عملکرد و بهبود مدیریت شهرداری تهران گفته است؛ «بین بیش از 50 فرایند مستعد فساد در شهرداری، اولویت بندی انجام شد 26 فرایند کلیدی‌تر و مهم‌ترین که مستعد فساد هستند را شناسایی و از یک تا 26 رتبه بندی کردیم. این یک کار اختصاصی برای شهرداری تهران بود و در هیچ سازمانی نبوده است.»
به گفته وی؛ «بر اساس این گزارش، سند «راهبردی مقابله با فساد در شهرداری تهران» تهیه شد و در آن مهم‌ترین راهبردهای مقابله با فاسد را ارایه کردیم.» شهیدی‌پور این را هم گفت که «در این سند به بحث فساد به طور مفصل پرداخته شده و اینکه در ادامه مسیر مقابله با فساد چه باید باشد ترسیم شده است.»
شناسایی فرایندها و بسترهای فسادزا
مهم‌ترین فرایندهای مستعد فساد که در این سند آمده است؛ فرآیند تصمیم گیری در کمیسیون ماده ۵ و شورای معماری مناطق، ترک تشریفات و واگذاری قرارداد از طریق شرکت‌های وابسته و دولتی، فرآیند برگزاری مزایده‌ها و مناقصات، فرآیند برگزاری مزایده‌ها و مناقصات، فرآیند برگزاری تهاتر، فرآیند انتخاب و انتصاب مدیران و اعمال اختیارات آنان، جذب نیروی انسانی و…. است.
علاوه بر این، در سند «مقابله با فساد در شهرداری تهران» پنج علت و بستری که سبب ایجاد فساد در شهرداری میشود، عنوان شده است. قوانین و دستورالعملها، فرهنگ سازمانی، ساختار سازمانی، برنامه‌ریزی و محیط این پنج بستر هستند. اما این سند علاوه بر آسیب‌شناسی و شناسایی گلوگاههای فساد در شهرداری، برای مقابله با این معضل هم راهکار ارایه کرده است. ارتقای شفافیت، ایجاد حساسیت اجتماعی درباره فساد در شهر، کارآمدسازی سامانه‌های مربوط به فرآیندها، رفع زمینه‌های ساختاری فساد، مقررات زدایی، حمایت از مقابله کنندگان با فساد، رقابتی کردن بهره‌گیری از فرصت و … برخی از مهم ترین سیاست‌های پیشنهادی مقابله با فرآیندهای مستعد فساد عنوان شده است.
این سند همچنین سه راهبرد پیشنهادی را ارایه کرده؛ نخست راهبردهایی که بر نظارت همگانی و شفافیت تاکید دارند، دوم رویکردهایی که حمایت از گزارشگران فساد را در نظر دارد و پس از آن راهبردهایی که ماهیت تنبیهی و اعمال مجازات دارند. همچنین اصلاح ساختار درآمدی و ساختار سازمانی که به کرات محمل فساد شناسایی شده بود نیز مورد تاکید قرارگرفته است.
درخواست‌های نامتعارف دومین فاکتور فقدان موفقیت مدیریت شهری در دوره‌های پیشین
«سند راهبردی مقابله با فساد در شهرداری تهران» در شرایطی تهیه شد که بر اساس آخرین رتبه بندی سازمان بین‌المللی شفافیت در سال ۲۰۱۷ با در نظر گرفتن شاخص ادراک فساد اداری، ایران با کسب نمره ۲۵ از ۱۰۰ در میان ۱۸۰ کشور مورد مطالعه رتبه ۱۳۰ را کسب کرد.
این در شرایطی است که کشورمان در سال ۲۰۱۳ از همین ارزیابی نمره ۳۰ را کسب کرده بود. همچنین مطابق با نظرسنجی جدیدی که در شهریور ۱۳۹۶ به وسیله دفتر طرح‌های ملی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزار شد، ۳۲ درصد از شهروندان تهرانی مراجعه کننده به شهرداری تهران در یک سال گذشته اعلام کردند که با درخواست غیر متعارف از سوی کارکنان مواجه بوده‌اند.
همچنین 72.30 درصد از شهروندان تهرانی معتقدند که فساد اداری موجود در شهرداری تهران دومین فاکتور فقدان موفقیت مدیریت شهری در دوره‌های پیشین محسوب میشود.
علل فساد در شهرداری
1- قوانین و مقررات:
* عدم وجود فرآیند تجمیع و یکپارچه سازی قوانین و دستورالعملها، تعارض و پیچیدگی‌هایی در قوانین را بوجود آورده که امکان سوء استفاده را فراهم میکند. قوانین متعدد و گاها متناقض به دلیل تفسیرپذیری بالا، میتوانند منشافساد باشند.
* در حال حاضر هر معاونت، اداره کل برنامه ریزی دارد و میتواند برای خود دستورالعملهایی تنظیم کند. بنابراین برنامه ریزی هماهنگ و یکپارچه نیست.
* اداره کل تدوین قوانین صالحیت قانون گذاری ندارد.
* گاهی بین برخی آیین نامه سازمانها با آیین نامه شهرداری تناقض وجود دارد وموجب میشود ذیحسابها سندهای این سازمان ها را تایید نکنند و این امر در فرآیند انجام کار تاخیر و نارضایتی به وجود می آورد.
* با تغییر دستورالعملها باید تغییرات مربوطه به موقع و در سطوح مختلف سازمان ابلاغ شود.
* در حوزه فرهنگی اجتماعی، ماهیت کار به گونه ایست که در حین اجرا ممکن است هزینه اجرایی بیشتر شده و نیاز به اعتبار بیشتری باشد، درچنین شرایطی از اعتبار سال آینده برای بدهی سالهای قبل هزینه میشود که برای این موارد میبایست دستورالعمل مختص آن حوزه با درنظرگرفتن ماهیت برنامه آن تدوین شود تا با کمبود اعتبار مواجه نشوند.
* اختیارات و تفویض آنها تناسبی با مسئولیت ها نداشته و قوانین موجود نمیتوانند به طور صحیح آنها راکنترل نمایند واین تفویض اختیارات و ضعف قوانین یکی از گلوگاههای اصلی فساد هستند.
2- فرهنگ سازمانی:
از آنجا که گاهی منافع ارباب رجوع با منافع شهر و سایر شهروندان در تضاد است و ضعف پایبندی به اصول اخلاقی حرفهای درکارمندان شهرداری میتواند نقش مهمی در این موارد داشته باشد، لذا آموزش اخالق حرفه ای میتواند در این موارد موثر باشد.
* برنامه های جذب و آموزش و ارتقای نیروی انسانی میبایست اثربخش بوده و بتواند کنترل افراد را از خطا را ایجاد کند مخصوصا در سطوح بالای شهرداری.
* جذب نیرو و انتصابات درشهرداری از روابط فامیلی و اقوام متاثر است ودر بسیاری موارد نقش تعهد و تخصص کمرنگ شده است . لذا نیروهای توانمند منزوی میشوند و تعلق و اطاعت پذیری از مدیران منصوب شده بسیارکم خواهد بود .
* شاید بتوان گفت که در فرهنگ سازمانی شهرداری وجود فساد پذیرفته شده و قبح موضوع از بین رفته است ومردم نیز رشوه دادن برای انجام امور خود را پذیرفته و آنرا بکار میبرند .
*مدیران ابزارهای الزم و درست برای تشویق و تنبیه ندارند.
*فرهنگ غالب سازمان این است که قدرت برخورد با تخلف در شهرداری وجود ندارد و کاری از پیش نمیرود. که این تصور تقریباً درست است.
* عدم وجود روحیه و اراده تغییر، در سیستم و مدیران که در برابر اصلاح بسیاری از فرآیندها مقاومت میکنند.
ساختار سازمانی:
* در شهرداری ماموریت پنهان و چشم انداز های سیاسی که ربطی به وظایف شهرداری ندارد، زمینه را برای فساد گسترده باز میکند.
* در مواردی میتوان به عدم عالقه مدیران ارشد به افشای فساد در سازمان متبوعشان به علت ابعاد رسانهای آن و بهره برداری رقبای سیاسی از آن اشاره کرد.
* گستردگی ساختار سازمانی شهرداری با وجود اینکه استراتژی برون سپاری را اجرا میکند منجر به افزایش نیرو شده و این گستردگی ساختار، زمینه مساعد برای بروز فساد را ایجاد کرده است.
* بخشهایی از شهرداری داخل چارت تعریف نشده یا دائماً بین معاونتهای مختلف جابه جا میشوند که درآمد، هزینه تراکنشها، تعداد نیروها و ساختمانهای واگذار شده به آنها بحساب نیامده مانند ستاد گردشگری
* ساختار انعطاف کافی برای انطباق با شرایط و نیازهای روز را ندارد،بنابراین یک سری فعالیتها به مبادی غیر رسمی واگذارمیشود.
* در سطوح مختلف کارکنان، ارتباط با ارباب رجوع به مرور منافع مشترکی را بین آنها بوجود می آورد و این خود نوعی توافق بین طرفین ایجاد میکند، و ارباب رجوع از افشای فساد خودداری می کند تا منافع خودشان حفظ شود.
* به دلیل خألهای قانونی، با بخشنامههای ابالغی شهردار، اختیاراتی به شهرداران مناطق داده میشود، بنابراین این موارد میتواند منشأ فساد باشد.
* بخشی از ساختار شهرداری تهران به نحوی غیرقانونی است. سازمانها و شرکتها بر چه مبنایی تاسیس شده اند؟ قانونی هستند ولی مبنای ایجاد آنها مبهم است.
* موازی کاری سازمانها و شرکتها میتواند منشأ فساد باشد. بهطور مثال سازمان فرهنگی و هنری شهرداری، برای انجام اموری بودجه دریافت میکند اما به دلیل وجود معاونت فرهنگی و اجتماعی،کاری انجام نمیدهد. سازمان حمل ونقل ترافیک و معاونت حملونقل ترافیک نیز به همین صورت هستند.
*برخی ازساختمانهای شهرداری، خارج از ساختمان اصلی شهرداری بوده که ارباب رجوع نداشته و فعالیت خاصی هم برای آنها تعریف نشده و فقط در مناسبتهای خاص فعالیت دارند.
* نقش قوانین در فساد ناچیز و نقش مدیران در فساد پررنگتر است.
* ارتباط مستقیم ارباب رجوع با کارکنان خود زمینه ساز فساد است. همچنین در شهرداری بیش از 1300 سامانه وجود دارد، که یا بی استفاده اند،و یا جزیره ای است و به هم متصل نیستند.
* کامپوتریزه کردن هم تا وقتی نیاز به تایید و امضای فرد دارد، راه فساد را نمیبندد.
برنامه ریزی:
* فاصله زمانی از تصمیم برای اجرای یک پروژه تا عقد قرارداد انجام آن، حدود 100 روز است.
یک دلیل ایجاد سازمانهای وابسته نیز انجام اینگونه پروژه ها از طریق آنهاست .
* یکی از عوامل زمینه ساز فساد، نوشتن اهداف و برنامه ها به شکل کلی است. کلمات کلی زمینه تحریف داشته و باید دقیق ترو محدودتر و با عدد و درصد بیان شود.
* هراداره کل برای خودش دستورالعمل مینویسد، و هر معاونت برای خودش اداره کل برنامه ریزی دارد و برای خودش کار میکند. برنامه ریزی متمرکز نیست.
* شهرداری آیین نامهای برای نوشتن برنامه ندارد. باید مثل هیات دولت آیین نامه و سازمان برنامه داشته باشد.
* الزامی به عمل به برنامه جامع وجود ندارد و پیشرفت منطبق بر برنامه کنترل نمیشود تا براساس آن از تعریف پروژه های بیهوده نیز جلوگیری شود .
* درسال 96،حدود 18 هزار میلیارد تومان بودجه شهرداری تهران بود. اما به علت ضعف در نوع برنامه و نبود الزام اثربخشی برای پروژه ها و عدم تخمین دقیق هزینه خدمات، مانند تونل نیایش که با هزینه های چند هزار میلیاردی تعریف شد زمینه بروزفساد در حاشیه این پروژه ها بوجود میاید .
* شورای شهر چون خود برنامه جامع و هماهنگ ندارد، برنامه های مدیران معاونتهای مختلف و مناطق که لزوماً هم همه درست نیست، را کمی تغییر داده و میپذیرد.
* شهر تهران شهری پویاست و با تغییرات دنیای بیرونی روبرو میشود لذا به برنامه منعطفی نیاز دارد ، که درصورت نیاز اصلاح شده و پایش مجدد انجام شود.
فقدان اعتماد مردم به شهرداری تهران
* نبود سازو کارهای نظارتی کافی و موثر بر شهرداری ازسوی شورای شهر.
* اعضای شوراعموماً اطلاعات و تسلط کافی برای نظارت بر شهرداری را ندارند.
* تعامل با دولت نوسان داشته و معمولا شهرداری نمیتواند سهم درآمدی خود را از دولت بگیرد و دولت نیز بدهی های خود به شهرداری را پرداخت نمیکند.
* از ترس رقبای سیاسی فسادها افشا نمیشود.
* نهادهای قدرتمند مالی- نظامی، نفوذ زیادی برشهرداری داشته اند.
* برخی از نمایندگان مجلس هم نقش نظارتی خود را ایفا نکرده وگاهی در عوض امتیازاتی از شهرداری گرفته اند.
تحقق دولت الکترونیک منجر به کاهش فساد میشود
سید حسن رسولی عضو شورای اسلامی شهر تهران درخصوص وقوع فساد در شهرداری تهران به خبرنگار فارس گفت: شورای پنجم در مبارزه با فساد و همچنین برای پیشگیری از وقوع آن کارنامه قابل قبولی از خود ارائه کرده است.
وی افزود: آنچه از علل، عوامل و موئلفه‌های بروز فساد و سوء جریانات اداری در دستگاه‌ها مختلف مطرح میشود عوامل زیادی است که ناشی از تجربه بررسی فسادهای مختلف است.
این عضو شورای اسلامی شهر تهران گفت: یکی از زمینه‌های بروز فساد مسئله فرآیندهای اداری است که به هر میزان این فرآیندها شفاف سازی شود از وقوع فساد در هر سازمانی جلوگیری میشود.
رسولی گفت: برای مثال یکی از علل مراجعه مردم به شهرداری اخذ پروانه ساختمانی است حالا فرض کنید این فرآیند تماما الکترونیکی و بدون دخالت افراد باشد همین باعث کاهش بروز فساد میشود.
وی تصریح کرد: نه در شهرداری که در همه ادارات و سازمانها یکی از راه‌های مقابله با فساد و پیشگیری از وقوع آن در تحقق دولت الکترونیک خلاصه میشود و باید بکوشیم تا با استقرار آن افراد کمتری طعمه افراد مستعد انجام فساد شوند.
انتهای پیام/
