گروه سلامت خبرگزاری فارس-محمد رضازاده: سعید هاشم‌زاده، رئیس اداره گردشگری سلامت وزارت بهداشت است، مهم‌ترین نهاد سیاست‌گذار در حوزه‌ای که این روزها بسیاری اعتقاد دارند نه‌تنها می‌تواند اقتصاد سلامت کشور را دگرگون کند بلکه اساسا برای آن نقش مهمی را در تقویت اقتصاد ملی هم متصور هستند.
هاشم‌زاده از سال ۸۶ در حوزه گردشگری سلامت کار میکند و عمدۀ فعالیت‌‌‌هایش در مشهد و در بیمارستان رضوی این شهر بوده است. آخرین مسئولیتش به عنوان مدیرعامل مرکز پزشکی PET Scan پیام در کرج بوده و پیش از آن نیز به عنوان مدیرعامل بیمارستان رضوی فعالیت کرده است.
در ادامه مشروح این پرسش و پاسخ را می‌خوانید:
فارس: آقای دکتر به عنوان اولین سوال، اداره گردشگری وزارت بهداشت از چه زمانی کار خود را آغاز کرده است؟
هشام زاده: اداره گردشگری سلامت وزارت بهداشت از سال ۹۲ کار خود را به صورت رسمی آغاز کرده است اولین اقدامی که در این اداره انجام شد تهیه آیین نامه پذیرش بیماران خارجی در بیمارستان ها بود و بر اساس این آیین‌نامه یک سری ضوابط و مقررات و استانداردهایی تدوین شد که بر این اساس مراکز درمانی که می‌خواهند در حوزه گردشگری سلامت فعالیت کنند باید به این ضوابط پایبند باشند. بر اساس این آیین نامه چک لیست‌هایی تهیه شد که مشخص می کرد ارزیابی یا بازرس در بیمارستان باید چه مسائلی را ارزیابی کند.
متولی گردشگری سلامت در کشور کیست؟
فارس: این حوزه متولی‌های زیادی دارد، متولی اصلی حوزه گردشگری سلامت کیست؟ وزارت بهداشت، سازمان نظام پزشکی یا سازمان میراث فرهنگی؟
هاشم زاده: متولی چندین وظیفه بر عهده دارد، یک تهیه آیین‌نامه و قوانین برای حوزه گردشگری سلامت، آموزش کارشناسان این حوزه چه در شرکت‌ها چه در بیمارستان‌ها و نظارت بر این حوزه را باید متولی این کار انجام دهد، حال باید دید در کدام یک از این سازمان‌ها این اقدامات صورت می‌گیرد. وقتی نگاهی گذار به این موارد بیاندازیم می‌بینیم که این اقدامات در حیطه کاری وزارت بهداشت تعریف شده است. نگاه به فعالیت سایر کشورها در این زمینه نشان می‌دهد آنها نیز از همین الگو پیروی می‌کنند. در کشور ما هم باید به این سمت پیش برویم، اداره گردشگری وزارت بهداشت در همین سه محور درحال برنامه‌ریزی و انجام اقدامات است.
این صحبت به این معنا نیست که تمام کارها در حوزه گردشگری سلامت بر عهده وزارت بهداشت باشد، این حوزه از جمله حوزه‌هایی است که نیازمند کار گروهی است و هرکسی در این کار گروهی نقش خود را بر عهده دارد و هرکسی در جایگاه خودش باید به این جایگاه برسد. وزارت امور خارجه در حوزه صدور ویزا، وزارت کشور در حوزه تامین امنیت بیماران خارجی، سازمان نظام پزشکی در حوزه پزشکان و سازمان میراث فرهنگی در حوزه صدور بلیط و ویزا نقش آفرینی می‌کنند.
باید توجه کرد که بیمار خارجی به قصد درمان وارد کشور شده است، این بازبینی و همکاری بین اجزا باید توسط وزارت بهداشت صورت گیرد، نظارت بر بیمارستان‌ها وظایف ذاتی وزارت بهداشت است.
فارس: چند بیمارستان در حوزه گردشگری فعال هستند؟
درحال حاضر بیش از هزار بیمارستان فعال در کشور داریم که ۱۶۶ بیمارستان واجد شرایط برای پذیرش بیمار خارجی هستند. از این تعداد ۴۴ بیمارستان دولتی و خیریه و بقیه بیمارستان خصوصی هستند.
فارس: تعرفه درمان بیماران خارجی با بیماران عادی چه‌قدر تفاوت دارد؟
هاشم زاده: مسلماً تعرفه درمان بیماران خارجی با تعرفه درمانی که برای بیماران داخلی تعیین شده متفاوت است، برای درمان بیماران داخلی سوبسیت‌هایی درنظر گرفته شده و منطقی نیست این مزایا برای درمان بیماران خارجی نیز درنظر گرفته شود. به عبارت دیگر نباید منابع مالی صرف درمان بیماران سایر کشورها شود. دربخش خصوصی نیز به دلیل این چه خبراکه برخی تجهیزات و داروها با ارزهای خاص وارد کشور می‌شود قیمت درمان برای بیماران خارجی متفاوت درنظر گرفته شده است.
در تمام فیلدهای پزشکی در منطقه سرآمد هستیم، در حوزه جراحی قلب و چشم ما صاحب نام هستیم
فارس: مشکلی در زمینه همکاری بین بخشی وجود ندارد؟
هاشم زاده: در حوزه تعامل بین سازمانی ضعیف هستیم و تجربه نشان داده است که تمایلی به کار گروهی وجود ندارد اما سعی شده در حوزه گردشگری سلامت افکار و عقاید به یکدیگر نزدیک شوند، وزارت امور خارجه همکاری نزدیکی با وزارت بهداشت دارد و مشکلات را در لحظه پیگیری می‌کنند، ارتباط خوبی با اتاق بازرگانی و سازمان نظام پزشکی وجود دارد اما تلاش می‌کنیم تعاملات افزایش پیدا کند و به دنبال عقد تفاهم‌نامه بیشتری در این حوزه با سایر نهادها هستیم.
فارس: در کدام رشته درمانی بیشترین تعداد مراجعه کننده را داریم؟
هاشم زاده: تقریبا تمام خدماتی که در کشور ارایه می‌شود مورد توجه اتباع کشورهای همسایه بوده است، اما یک سری خدمات مانند بیماری‌های زنان و زایمان و درمان ناباروری در صدر قرار دارد، جراحی‌های ارتوپدی، بیماری‌های قلبی عروقی، اصلاح بیماری مادرزادی قلب، جراحی چشم و جراحی‌های زیبایی در ردیف‌های بعدی قرار دارند.
به تازگی در زمینه درمان‌های طبی نیز اقدامات خوبی صورت گرفته، یکی از فیلدهایی که به سرعت در حال رشد است، تشخیص و درمان بیماری سرطان است.
فارس: در کدام رشته‌های پزشکی در منطقه قوی‌تر هستیم؟
هاشم زاده: در تمام فیلدهای پزشکی در منطقه سرآمد هستیم، در حوزه جراحی قلب و چشم ما صاحب نام هستیم. طی سال‌های اخیر فیلدهای جدید اضافه شده است و میزان مراجعه برای جراحی‌های زیبایی نیز افزایش یافته است.
آخرین آمار گردشگران سلامت در کشور
فارس: آماری از تعداد گردشگران سلامت در اختیار دارید؟
هاشم زاده: در سال ۹۶ حدود ۵۰هزار نفر بیمار برای بستری شدن به مراکز درمانی مراجعه کردند و آمار گردشگران سلامت در سال ۹۶ به 300 هزار نفر می‌رسد، بر اساس آماری که داده شد در سال ۹۵ این رقم نصف بوده است، آمار سال ۹۷ هنوز کامل نشده است اما بررسی‌های اولیه نشان می‌دهد در سال ۹۷ بیش از 70 هزار نفر برای بستری شدن به بیمارستان‌های ما مراجعه کرده‌اند که با افزایش یک و نیم برابری همراه بوده است و ما گمان می‌کنیم در سال گذشته حدود ۵۰۰ هزار نفر به مراکز درمانی مراجعه کرده باشند.
فارس: چشم‌انداز حوزه گردشگری سلامت برای سال‌های آتی چیست؟
هاشم زاده: باتوجه به قوانین بالادستی و احصا کردن نقاط ضعف و قوت این حوزه به چند استراتژی رسیدیم، بزرگترین آسیب حوزه گردشگری سلامت از فقدان نیروی آموزش دیده در کشور ناشی می‌شود، کشور هند گام‌های قوی برای تربیت نیروی انسانی برداشته است. تاکنون ۱۹ دوره کارگاه سه روزه گردشگری سلامت در سطح مقدماتی برگزار شده است و دو دوره پیشرفته نیز برگزار شده است که موضوعات مختلفی در خصوص برندسازی، نقش بیمه‌ها و تعرفه‌گذاری آموزش داده شد. در راستای آموزش‌ها پیشنهاد دوره کارشناسی ارشد به وزارت بهداشت داده شده است تا این رشته در کشور تاسیس شود. از پایان نامه‌ها و مقالات حوزه گردشگری سلامت نیز حمایت می‌شود. در حوزه تعیین آیین‌نامه‌ها و قوانین نیز گام‌های خوبی برداشته شده است و آیین‌نامه تاسیس و بهره‌برداری از شرکت‌های تسهیل‌گر فراهم شده است، که بر این اساس این شرکت‌ها به صورت حرفه‌ای گردشگران سلامت را برای درمان جذب می‌کنند. این شرکت‌ها از لحاظ قیمت و کیفیت مانند بیمارستان‌ها مورد ارزیابی قرار می‌گیرند و هدف ما ایجاد زنجیره برای این حوزه است.
تلاش می‌کنیم بخش گردشگری سلامت از پرداخت مالیات معاف شود تا انگیزه بخش خصوصی برای فعالیت در این حوزه افزایش یابد.
به طور مثال می دانیم که سازمان توسعه تجارت قوانین خاصی برای صادرکننده ها داریم. ما به عنوان صادرکننده خدمت شناخته شویم و بخش گردشگری سلامت چه در شرکت ها و چه در بیمارستان‌ها از پرداخت مالیات معاف شود. انجام امور مشابه این انگیزه بخش خصوصی را برای فعالیت رد حوزه گردشگری سلامت افزایش می دهد. یکی دیگر از برنامه ها دعوت از بازیگران غایب صحنه گردشگری سلامت است. یکی از این بازیگران رسانه، از جمله صدا و سیما و رسانه‌های دیداری، مکتوب و... است.
دومین غایب این عرصه بیمه ها هستند. باید بیمه ها را بیاوریم. سازوکارها را ببینیم و اگر لازم است به بیمه های خارج از کشور و کشورهای همسایه بپیوندیم. درست است که موانعی را به جهت تحریم‌ها برای انتقال پول داریم اما فکر می‌کنم می‌توان برای این موارد راهکارهایی را پیدا کرد.
موضوع بعدی که بسیار به آن فکر کردیم توسعه زیرساخت های مبتنی بر فناوری اطلاعات بوده است. ما در این حوزه بسیار غفلت کرده ایم. آنقدری که اکنون کشورهایی مانند هند و ترکیه در فضای مجازی اعم از شبکه‌های اجتماعی، وب سایت و... در حال فعالست هستند، شاید ما به میزان یک صدم آنها هم فعالیت نکرده‌ایم. یعنی غفلت کامل. طی یک سال گذشته برنامه های بسیاری را برای تشویق شرکت ها و بیمارستان‌ها داشتیم و برایشان برنامه‌ریزی کردیم. از وزارت بهداشت شروع کردیم و کم‌کم توسعه دادیم و اکنون اتفاقات خوبی در این حوزه در حال وقوع است.
به طور کلی حدود ۱۸ استارت آپ در حوزه پزشکی داریم که تعدادی از اینها وارد حوزه گردشگری سلامت شده‌اند
شرکت های مبتنی بر IT زیادی در کشور به ویژه در حوزه گردشگری سلامت تاسیس شده اند. استارتاپ ها در این حوزه رشد کرده اند. ما آیین نامه ای را برای حمایت از استارت آپ ها درد حوزه پزشکی به ویژه با رویکرد گردشگری سلامت تهیه کردیم. این استارت آپ‌ها اکنون فعالیت خود را شروع کردند. این استارت آپ ها فعلا جوان هستند اما بالاخره متولد و وارد بازار کار شده اند. به طور کلی حدود ۱۸ استارت آپ در حوزه پزشکی داریم که تعدادی از اینها وارد حوزه گردشگری سلامت شده اند.
فارس: وقتی با پزشکان صحبت می‌کنیم از بروکراسی اداری برای تاسیس شرکت گلایه‌مند هستند. برنامه‌ای برای کاهش این بروکراسی‌ها دارید؟
هاشم زاده: یکی از اهداف این آیین نامه ساماندهی وضعیت صدور مجوز این شرکت هاست. شرکت ها تاکنون دست وزارت بهداشت نبود. با امضای این آیین نامه از سوی وزیر محترم در اوایل خردادماه امسال، کار به وزارت بهداشت سپرده شد. ما کار را از طریق سامانه های الکترونیک پیش می بریم و قول می دهم که انجام کار در حد هفته نیز به طور نیانجامد. محتوای این سامانه هم بسیار ساده است. با توجه به دستوری که از شخص معاون وزیر داریم باید اقدامات صدور مجوز را تا حد امکان آسان کنیم و اکنون نیز در همین جهت پیش می رویم و مطمئنا پروسه صدور مجوز به ماه نخواهد کشید.
فعالیت کلینیک‌ها در حوزه گردشگری سلامت تخلف نیست
فارس: بیمارانی که برای جراحی به کلینیک مراجعه می‌کنند آیا تخلف محسوب می‌شود؟
هاشم زاده: اکنون تخلف نیست و ما در حال آماده کردن ساز و کارهایی مشابه بیمارستان ها برای کلینیک‌ها هستیم. یعنی به زودی این خبر را می شنوید که کلینیک ها و بعد مطب‌ها نیز باید گواهینامه بگیرند و اصولی را برای پذیرش بیماران خارجی رعایت کنند.
فارس: برای ساماندهی وضعیت فعلی برنامه‌تان چیست؟ اکنون هر بیمارستان یا کلینیکی می‌تواند خود به صورت مجزا اقدام به جذب بیمار و توریسم کند یا روال خاصی در این زمینه وجود دارد؟
هاشم زاده: ممکن است هر دوی این روش‌ها اجرا شود. زمانی که به مدل های بین المللی نگاه می کنیم می بینیم که عمده گردشگر سلامت از دو راه وارد آن کشور می شوند. یکی فعالیت مستقیم مراکز درمانی که البته بخش قابل توجهی را نیز به خود اختصاص می‌دهند. یعنی بین ۲۰ تا ۴۰ درصد بیماران می‌توانند از این طریق وارد شوند. دیگری بحث شرکت‌های تخصصی است و به اسم شرکت‌های تسهیل‌گر در حوزه گردشگری سلامت معروف هستند. این شرکت ها امور بازاریابی و جذب را انجام می دهند که می توانند سهم ۶۰ درصدی را در این بخش به خود اختصاص دهند.
ارزآوری ۷ میلیارد دلاری گردشگری سلامت برای کشور
فارس: این صنعت چه میزان می‌تواند برایمان ارز آوری داشته باشد؟
هاشم زاده: این صنعت در سال ۹۶ معادل ۱.۲ میلیارد دلار ارزآوری برای کشور داشته است. اما این ظرفیت ما نیست. این میزان زیبنده کشور ما نیست و ما می‌توانیم در شروع کار حداقل بین ۵ تا ۷ میلیارد دلار در سال از حوزه گردشگری سلامت درآمد داشته باشیم. این درآمد قابل توسعه است و قابلیت افزایش تا ۱۲ میلیارد دلار را دارد. ما تا رسیدن به این رقم کار بسیاری را در پیش داریم. تمام برنامه ریزی های ما در این راستاست و ما با دیدگاه رسیدن به درآمد ۵ میلیارد دلار برنامه ریزی می کنیم.
فارس: به نظرتان تا چند سال دیگر این اتفاق رقم می خورد؟
هاشم زاده: این امر بستگی دارد که اجزای حاضر تا چه میزان به نقش خود در زنجیره تامین واقف باشند و چه میزان بر انجام وظایف خود پایبند باشند. از سوی دیگر مراکز درمانی و شرکت ها چه میزان برای نگاه علمی و کاملا آکادمیک گردشگری سلامت اهتمام داشته باشند.
معضل دلال‌ها در حوزه گردشگری سلامت
فارس: آیا دلال ها هم می توانند اقدام به اخذ مجوز شرکت کنند؟ کسی که می خواهد اقدام به تاسیس شرکت کند، باید چه خصوصیاتی داشته باشد؟ برخی از این افراد با یک صفحه مجازی در اینستاگرام یا فیسبوک اقدام به جذب بیمار می‌کنند و رقم های بسیار سنگینی هم از افراد اخذ می‌شود. برای ساماندهی این وضعیت چه برنامه ای دارید؟
هاشم زاده: یکی از مشکلات، بحث ارایه خدمات بدون شناسنامه در مکان‌هایی است که مورد تایید ما نیستند. به طور مثال آیا بیمار در یک بیمارستان خدمات خود را دریافت می کند یا در یک محل غیرمجاز؟ اینها مسایلی است که دلال‌ها ایجاد می‌کنند و در نهایت به آبروی کشور و پزشکی کشور آسیب می رسانند. در سایر حوزه‌ها نیز مانند اقتصاد وقتی سر و کله یک پدیده به نام دلالی پیدا می شود باید به زنجیره تامین بازگشت.
زمانی که یک عنصر در زنجیره تامین وجود نداشته باشد و یا کار خود را به درستی انجام ندهد، دلال ظاهر می شود. ما در حوزه کاری گردشگری سلامت نتوانسته‌ایم گپ اطلاعاتی میان مرکز ارایه کننده خدمت و مشتری یعنی بیمار را در خارج از کشور پر کنیم. یعنی بیمار در خارج از کشور اطلاعی از خدمات ارایه دهنده مرکز داخل کشور ندارد. دلال این خلاء اطلاعاتی را پر میکند. ما اکنون این آمادگی و آگاهی را به مراکز می دهیم که بتوانند خود را در خارج از کشور معرفی کنند. از سوی دیگر شرکت‌هایی را آموزش داده و گواهینامه می‌دهیم که این اقدام را برای بیمارستان‌ها در خارج از کشور به صورت حرفه‌ای انجام دهند. پس ما با ایجاد زیرساخت و ریل‌گذاری در حوزه در تلاش هستیم تا فعالیت دلالان در این حوزه محدود شود. توسعه فضای مجازی، حضور در رسانه آن کشورها، ایجاد شرکت ها و... اقداماتی هستند که آغاز کرده ایم. انتظارمان این است که رفته رفته فعالیت دلالان در این حوزه کم شود.
یکی از مشکلات، بحث ارایه خدمات بدون شناسنامه در مکان‌هایی است که مورد تایید ما نیستند، به طور مثال آیا بیمار در یک بیمارستان خدمات خود را دریافت میکند یا در یک محل غیرمجاز؟ اینها مسایلی است که دلال‌ها ایجاد می‌کنند و در نهایت به آبروی کشور و پزشکی آسیب می‌رسانند
در این بخش رسانه می‌تواند با آگاهی بخشی ایفای نقش کند. مثلا شما در بخش عربی خود این آگاهی را به مردم عراق بدهید که اگر جانتان را نه تنها در ایران بلکه در هر کشور دیگری به دست دلالان بدهید دچار آسیب خواهید شد. زمانی که یک فردی که مشخص نیست در چه حوزه ای مشغول به کار است، وارد حوزه پزشکی می شود آسیب‌هایی را به مردم وارد خواهد کرد. شما می‌توانید این آگاهی را به مردم کشورهای همسایه بدهید. پس تلاش ما محدود کردن فعالیت دلالان است. زمانی که این زیرساخت ها رشد کرد، به دنبال برخورد فیزیکی با این دلالان از طریق نیروهای نظامی و انتظامی می رویم که با چه مجوزی وارد کار تخصصی پزشکی شده اند و در این بخش مداخله می‌کنند.
فارس: این افراد می توانند شرکت تاسیس کنند؟
هاشم زاده: بله اما زمانی که می‌گوییم شرکت یعنی چارچوبی از قوانین. تاسیس شرکت کار ساده‌ای است اما باید چارچوب های تعیین شده در وزارت بهداشت و سایر نهادها را رعایت کنند. با رعایت این موارد افراد حتما می توانند شرکت تاسیس کنند و حتی به ایجاد چنین شرکت‌هایی تشویق و حمایت هم می‌کنیم. البته تا زمانی که بر مدار قانون حرکت کنند.
فارس: از این شرکت های دارای مجوز تخلف هم گزارش شده است؟ برخوردی داشته اید که به طور مثال مجوزهایشان را ابطال کنید؟
هاشم زاده: هم تخلفات به ما گزارش می شوند و هم اینکه ما خود نظارت می کنیم. به صورت دوره ای و به صورت منظم بازدید صورت می گیرد. این شرکت‌ها را زیر ذره بین داریم و قیمت، کیفیت خدمات و... را به دقت نظارت می‌کنیم.
وزارت بهداشت از گردشگری سلامت درآمدزایی ندارد
فارس: این حوزه درآمدی هم برای وزارت بهداشت طی این سال‌ها داشته است؟
هاشم زاده: نه، هیچ زمان در طول این سال‌ها وزارت بهداشت نفع مالی را به صورت مستقیم از گردشگری سلامت برای خود تعریف نکرده است.
فارس: برنامه ای برای درآمدزایی ندارد؟
هاشم زاده: به صورت مستقیم خیر، در بخش دولتی که به لحاظ بودجه ای و ساختار اداری که به وزارتخانه وابستگی هایی دارد، ظرفیت سازی هایی صورت می گیرد اما اینکه وزارت بهداشت به صورت مستقیم از این حوزه منفعتی ببرد، باید بگویم خیر.
فارس: اصلی‌ترین چالش این بخش چیست؟
هاشم زاده: بزرگترین چالش فقدان نیروی آموزش دیده و خاص این حرفه بوده که منجر به حضور دلالان در حوزه گردشگری سلامت شده است.
فارس: آیا از اروپا هم مراجعه کننده داریم؟
هاشم زاده: با ایجاد نسل جدید شرکت های تسهیل گر در حوزه گردشگری سلامت یعنی مبتنی بر IT و فضای مجازی این جریان آغاز شده است و از اروپا هم مراجعه می‌کنند. عمده‌ترین علت مراجعه هم جراحی‌های زیبایی است.
فارس: درباره شورای راهبری گردشگری سلامت توضیح دهید؟
هاشم زاده: شورای راهبری با هدف نزدیک کردن آراء و عقاید پنج دستگاه درگیر در بحث گردشگری سلامت در سال ۹۲ ایجاد شد. این شورا کار خود را ادامه می دهد و وزارت بهداشت نیز در آن شرکت دارد.
جایگاه نامناسب ایران در گردشگری سلامت
فارس: سهم ایران در حوزه گردشگری سلامت منطقه در میان کشورهای همسایه مانند امارات، هند، ترکیه و ... چه میزان است؟
هاشم زاده: کشوری مانند امارات در سال حدود ۲۵۰ تا ۳۰۰ هزار گردشگر سلامت دارد. به طور کلی امارات نیم تواند رشد چندانی در این بخش داشته باشد چرا که نیروی انسانی فعال در بخش پزشکی این کشور برای خودش نیست. اگر در حوزه خدمات فرد ارایه دهنده خدمت هر روز جا به جا شود، اعتمادسازی انجام نمی شود. اگر در کشور خودمان در یک مطب هر روز یک پزشک حضور داشته باشد، قطعا این مطب پا نمی‌گیرد. مردم باید یک پزشک را در آن درمانگاه یا مطب بشناسند. درباره باقی کشورها نیز به آمار انجمن جهانی گردشگری سلامت باید استناد کنیم. مقر این انجمن در آمریکاست و در سال ۲۰۱۶ تعداد ۴۱ کشور را که مقاصد گردشگری سلامت بوده اند، رتبه بندی کرده است که ایران آخرین رتبه را به خود اختصاص داده است. هند در منطقه ما رتبه ۵ و ترکیه رتبه ۳۲ را به خود اختصاص داده اند.
نقش بیمه‌ها در حوزه گردشگری سلامت
فارس: بیمه ها در این حوزه چه کاری می توانند انجام دهند؟
هاشم زاده: متاسفانه یکی از غایبان در زنجیره تامین بیمه‌ها هستند که تاکنون نیامده‌اند. مذاکراتی را هم داشته‌ایم اما تا این لحظه هنوز اتفاقی رخ نداده است. خدماتی که بیمه ها می توانند در این بخش ارایه دهند، متفاوت است. اما به عقیده من بیمه ها اصلا این حوزه را مطالعه نکرده اند. الگوهای متفاوتی برای ارایه خدمت وجود دارد. بد نیست مثلا بخشی از مردم عراق را در شهری تحت پوشش بیمه ای قرار دهند و خدمات این پوشش بیمه‌ای را با قیمت مناسب در ایران در نظر بگیرند. همین اقدام را می توان در افغانستان انجام داد. می‌توانند از شهرهای مرزی و شهرهایی مانند بصره، هرات شروع کنند که رفت و امدها به کشور زیاد است اما ارایه خدمات پزشکی را منوط به حضور در بیمارستان‌های داخلی کنند. وقت آن است که بیمه‌ها به این حوزه نگاه کنند.
فارس: آیا تعرفه‌های درمانی ما نسبت به کشورهایی مانند هند بالاتر است؟
هاشم زاده: با تغییرات ارزی ایجاد شده در کشور قیمت های ما قابل رقابت با کشورهایی مانند هند و ترکیه است. اکنون در کشورهای عربی اردن بسیار خوب کار میکند و درآینده جزو کشورهای مطرح گردشگری سلامت منطقه خواهیم بود. حتی نسبت به ترکیه و هند که قیمت های بسیار پایینی دارد، ما قابل رقابت هستیم و از بابت قیمت مشکلی نداریم.
انتهای پیام/
