دانش‌آموزان ایرانی در آزمون‌های بین‌المللی تیمز و پرلز چه وضعیتی دارند؟

خبرگزاری فارس ـ گروه آموزش و پرورش: شاید اسم تیمز و پرلز را شنیده باشید؛ بعضی مواقع در همایش و گفت‌وگوهای تخصصی نیز از نتایج مطالعات آن نام برده می‌شود؛ اما شاید واقعا کسی نمی‌داند که تیمز و پرلز واقعا چیست؟

اما پرلز و تیمز چیست؟ پرلز در حقیقت مطالعه بین‌المللی پیشرفت سواد خواندن است؛ این مطالعه با هدف سنجش پیشرفت سواد خواندن دانش‌آموزان پایه چهارم، هر پنج‌سال یکبار انجام می‌شود.

اما تیمز مطالعه بین‌المللی روندهای آموزش ریاضیات و علوم است که یکی از مهم‌ترین و وسیع‌ترین مطالعات تطبیقی در قلمرو ارزشیابی پیشرفت تحصیلی است.

با توجه به برگزاری این آزمون‌ها در سراسر کشور، تصمیم گرفتیم با فرهاد کریمی رئیس پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش درباره این آزمون‌ها صحبت کنیم؛ اتاق رئیس پژوهشگاه از آن دست اتاق‌های شلوغ و پر از کاغذ است؛ اتاقی که به نظر می‌رسد مسؤول آن در تکاپوست.

به نظر می‌رسد در این اتاق زندگی علمی در جریان است و آقای کریمی، تمام این اسناد و مدارک را منظم کنار هم چیده است و هر اطلاعاتی که لازم دارد را به خوبی پیدا می‌کند.

* فارس: درباره تیمز و پرلز بگویید؟ افراد زیادی درباره این مطالعات آشنایی ندارند و نمی‌دانند که این مطالعات به چه دلیل انجام می‌شود و اهداف انجام آن چیست؟

کریمی: «تیمز» مطالعه و بررسی روند پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان در حوزه یادگیری ریاضی و علوم در پایه‌های چهارم و هشتم است. این مطالعه، در درجه اول امکان مقایسه عملکرد هر کشور با خودش را در هر دوره اجرای مطالعه فراهم م‌ کند و دوم این که زمینه‌های مقایسه بین کشورهای شرکت کننده را فراهم می‌کند که آیا توانسته‌­اند به اهداف مندرج و مصوب در برنامه‌های آموزشی و درسی خود دست پیدا کنند یا خیر. 

از طرف دیگر این مطالعه باعث می‌شود با توجه به نتایج آن بتوانیم در خصوص ارتقای عملکرد دانش‌آموزان کشور خودمان اقدام کنیم. هر نظام آموزشی برای بررسی وضعیت خودش از حیث شاخص‌های یادگیری و آموزشی و از نظر اینکه دانش‌آموزان به هدف‌های آموزشی دست پیدا کرده‌اند و اینکه آیا معلمان آنگونه که باید تدریس کنند، تدریس می کنند، اینکه آیا محتوای برنامه‌­های درسی، کتاب‌های درسی، روش‌­های ارزشیابی معلمان و روش‌های مدیریت کلاس درس آنگونه که باید باشد، هست یا نیست به یک سری مطالعات اساسی، ارزشیابانه و آسیب شناختی نیاز دارد.

 مطالعه تیمز با بررسی روند یادگیری ریاضی و علوم و مطالعه پرلز با بررسی میزان پیشرفت در سواد خواندن، این زمینه و ابزار را فراهم می‌کند تا با استفاده از آن، مسؤولین آموزش و پرورش کشور و سیاست‌گذاران اصلی فرهنگی کشور به این موضوع پی ببرند که آیا آموزش و پرورش و مدارس توانسته‌اند به اهدافشان دست پیدا کنند یا خیر.

* فارس: در نتایج مطالعات انجام شده، وظیفه کشور ما در مقایسه‌ با کشورهای دیگر چگونه است؟

کریمی: با توجه به مطالعه سال ۲۰۱۵ و در مقایسه با مطالعه ۲۰۱۱ باید گفت عملکرد دانش‌آموزان ما در ریاضی پایه چهارم مشابه ۲۰۱۱ است و پس از یک روند افزایشی 16 ساله از سال 1995 تا 2011، در سال 2015 روند صعودی متوقف شده است.

 در ریاضی پایه هشتم، روند همچنان صعودی است و حتی شاهد افزایش 21 نمره‌ای عملکرد دانش‌آموزان نسبت به 2011 هستیم ولی در علوم پایه چهارم و هشتم و سواد خواندن پایه چهارم، نسبت به ۲۰۱۱ کاهش داشتیم و روند صعودی 16 ساله، به روند نزولی تبدیل شد.

* فارس: دلیل این روند چیست؟

کریمی: دلیل آن می‌تواند این باشد که نظام آموزشی و مدارس در سال ۲۰۱۵ نسبت به ۲۰۱۱ تغییراتی در کتاب‌های درسی، روش‌های جذب معلمان، اجرای نظام 3-3-6 و تغییر در زمان آموزش و بودجه بندی زمان آموزش دروس داشتند.

نکته مهم دیگر این است که آموزش و پرورش در فاصله چند سال منتهی به سال 2015 یعنی از سال 1389 تا 1394 درگیر اجرای برنامه‌ های تحولی بوده است و این برنامه ‌های تحولی قدری سریع بودند و باید در بازه زمانی مناسب‌تر و با شیب ملایم تر طراحی و اجرا می شدند.

از سوی دیگر نتایج مطالعات تیمز و پرلز از مؤلفه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی تأثیر می‌پذیرد؛ تحلیل نتایج در بستر عوامل همبسته و مرتبط نشان می‌دهد که مؤلفه‌های مربوط به مدرسه و خانواده، نقش مهمی در پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان ایفاد می‌کنند؛ این عوامل عبارتند از وضعیت اقتصادی، اجتماعی خانواده، جو فرهنگی و تربیتی خانواده، امکان خانواده برای تدارک آموزش پیش دبستانی برای کودک، دسترسی خانواده به منابع فرهنگی، کتاب و ... نگرش والدین به تحصیل ریاضی و علوم و ....

*فارس: مطالعات تیمز و پرلز چه تأثیری در نظام آموزشی کشور ما داشته است؟

کریمی: در این مطالعات هدف این است که از نتایج این مطالعات در جهت شناسایی آسیب‌ها، بهبود و اصلاح فرایند آموزش و یادگیری استفاده کنیم و این نتایج به این فرایند کمک می‌کند؛ شماری از تغییرات در برنامه درسی ریاضی، علوم و سواد خواندن مدارس و نیز روش‌های تدریس معلمان بر اساس نتایج مطالعات تیمز و پرلز صورت گرفته است.

یکی از مهمترین تأثیرات این نتایج این است که عملکرد دانش‌آموزان ما تا دوره 2011 در همه چهار زمینه مطالعاتی تیمز- یعنی علوم پایه چهارم و هشتم و ریاضی پایه چهارم و هشتم -و یک زمینه مطالعاتی پرلز-سواد خواندن پایه چهارم دارای روند افزایشی معنی‌دار و صعودی بود.

این امر سبب شد یونیسف برای الگو برداری از نحوه عمل نظام آموزشی مدارس ایران و مستندسازی فرایند پیشرفت ایران ، نماینده‌ای برای پژوهش به ایران اعزام کند؛ همانطور که عرض کردم تا قبل از 2015، همه شاخص‌ها روند صعودی و افزایشی داشتند و این موضوع نشان می‌دهد که نظام آموزشی ما در حال انطباق و سازگاری با الگوی سنجش تیمز و پرلز بود.

به منظور بهره‌برداری بیشتر و کاربست بهتر نتایج تیمز و پرلز در نظام آموزشی و مدارس، کارگروهی در وزارت آموزش و پرورش تشکیل شده و در مورد استفاده بهتر از نتایج تیمز و پرلز در جهت اصلاح برنامه‌های درسی و اصلاح روش‌های آموزش معلمان، مدیریت مدارس و ارتباط با خانواده‌ها، وقت‌گذاری بیشتر دانش‌‌آموز در مدرسه و کلاس درس و طراحی تکالیف و موقعیت های یادگیری معنی دار فعالیت می‌کند و برنامه‌هایی را پیشنهاد می‌کند.

این کارگروه در چارچوب ماده واحده ای  تشکیل شده که توسط پژوهشگاه پیشنهاد شده و در شورای عالی آموزش و پرورش تصویب شد. آیین‌نامه‌ کارگروه هم در شرف نهایی شدن و تدوین است. به نظر می‌رسد کاربست نتایج تیمز و پرلز یکی از ضرورت‌های اصلی ما در آموزش و پرورش است. ما مطالعات تیمز و پرلز را انجام می‌دهیم و همکاران ما در وزارت آموزش و پرورش، پژوهشگاه مطالعات و شوراهای تحقیقات ادارات کل آموزش و پرورش استان‌ها زحمات زیادی را متقبل می‌شوند و نهایتا نتایج این مطالعات تدوین و منتشر می‌شود.

یافته‌های این مطالعات باید به کار گرفته شود و منجر به اصلاح نظام آموزشی و مدارس شود. وظیفه فعالیت‌های اصلاحی به عهده کارگروه گذاشته شده است. اراده کافی در وزارت آموزش و پرورش وجود دارد که  این نتایج بتواند به اصلاح در محتوی برنامه درسی، رویه ها و روش‌های آموزشی و تدریس معلمان عزیز و تغییر در الگوی اداره مدارس منجر شود.

* فارس: گفتید اتفاقاتی افتاد که ما پس‌رفت داشتیم؛ این را شما شوک می‌دانید یا روند ما نزولی بوده است؟ آیا در تغییراتی که در نظام آموزشی و جذب معلمان انجام شد از مطالعات تیمز و پرلز استفاده شد؟

کریمی: آنچه اتفاق افتاد بر خلاف روند طبیعی عملکرد دانش‌آموزان ایرانی بود که روندی افزایشی و صعودی بود. در یک حوزه از پنج حوزه مطالعاتی-ریاضی پایه هشتم- روند رشدی همچنان ادامه دارد و در یک حوزه روند رشدی متوقف شده است-ریاضی پایه چهارم- و در سه حوزه، روند عملکرد ما معکوس و کاهشی شده است.

در نظر بگیرید در دوره‌ای از مدیریت آموزش و پرورش از سال تحصیلی 1391-1390، به بعد وزارت آموزش و پرورش ، تغییرات بسیار سریعی را تجربه کرد و در هر سال تحصیلی، کتاب‌های درسی دو پایه تحصیلی تغییر کرد و کتاب جدید التألیف تهیه شد.

مدیران و کارشناسان وقت وزارت آموزش و پرورش در اجرای چنین فرایندی زحمات زیادی را متقبل شدند ولی پیش‌نیازهای لازم برای این تغییرات در مدارس، دانش‌آموزان ، معلمان حاصل نشده بود. پیش‌­فرض‌هایی در روان‌شناسی آموزش از حیث تشکیل مفهوم و یادگیری وجود دارد که آن پیش‌فرض‌ها با این تغییرات شتابان هماهنگ نیست.

نکته بعدی این است که آموزش و پرورش در همین سال‌ها به تشکیل پایه تحصیلی ششم ابتدایی اقدام نمود و ملزم به بکارگیری معلمانی شد که ممکن بود واجد خصوصیات معلمی و صلاحیت‌های تدریس به معنی واقعی کلمه در پایه ششم  نبوده باشند؛ از طرف دیگر معلمانی که بر اساس مصوبات نهادهای دیگر یا از راه‌های دیگری جذب شدند، لازم بود مهارت‌ها و صلاحیت‌های حرفه‌ای لازم معلمی در آنها تقویت شود و باید برای آنها آموزش‌های خاصی به عمل می آمد. همچنین ساعات آموزشی در اختیار معلمان و مدارس و مدت زمان حضور دانش آموزان در مدرسه کاهش  یافت.

اگر قرار است تغییراتی در آموزش و پرورش شکل گیرد نباید شتابزده باشد بلکه باید در مورد همه جوانب آن  فکر شده باشد؛ تمام برنامه‌های اصلاحی آموزش و پرورش باید مبتنی بر طراحی‌های پیش‌بینی شده و پیش‌بینی روندهای عملیاتی لازم‌الاصلاح باشد‌.

از آن طرف هم در نظر بگیرید در جامعه‌ای زندگی می‌کنیم که پویاست و تغییرات فراوانی را تجربه می‌کند. قاعدتاً جامعه باید بتواند خودش را با این تغییرات وفق دهد و آموزش و پرورش باید لاجرم به سمت این تغییرات گام بردارد.

نکته مهم دیگری که به آن توجه کنیم این است که آموزش و پرورش زمانی می تواند روی فرآیندهای آموزشی، مدیریت و کنترل لازم را داشته باشد که ابزارهای این کنترل و مدیریت از قبیل سازوکارهای جذب معلمان و ... در اختیارش باشد. تحول در فرآیندهای آموزشی در یک بستر لازم، صحیح و توأم با فکر و حساب شده پیش برود که این موضوع نیازمند تدبیر و تأمل است

مضافاً به اینکه در سال‌های قبل، از نتایج مطالعات دوره های قبلی تیمز و پرلز در اصلاح نظام آموزشی آنچنان که شایسته است استفاده نشد.  البته اقداماتی صورت گرفت ولی کافی نبود. نتایج تیمز و پرلز تولید شد بدون آنکه عنایت لازم صورت گیرد که از این نتایج چه زمانی قرار است به صورت کامل‌تر استفاده شود.

* فارس: آقای کریمی چرا از نتایج این مطالعات استفاده نشده است؟

کریمی: البته از نتایج استفاده شده و این نتایج منجر به انجام حداقل بیست پژوهش ملی یا منطقه ای در پژوهشگاه و تولید حداقل 50 مقاله علمی پژوهشی و راه اندازی جریان فکری شده، ولی استفاده از یافته‌ها  در جهت کاربست در  حد مطلوب نبوده است.

همین که عملکرد دانش‌آموزان ما تا دوره 2011 در همه پنج زمینه مطالعاتی دارای روند افزایشی معنی دار بوده ،که یونیسف مجبور می‌شود برای تحقیق در مورد نحوه عمل مدارس ایران و مستند سازی فرایند آموزش در ایران، نماینده ای برای بررسی اعزام کند حاکی از  استفاده از نتایج تحقیقات تیمز و پرلز است.

در مورد استفاده از نتایج تحقیقات به طور کلی و مبحث کاربست تحقیقات، مناقشات و مجادلات فراوانی بین صاحبنظران علوم تربیتی و سیاستگذاران آموزشی  وجود دارد و نظریه پردازی‌های مختلفی انجام شده و مدل‌های متنوعی در این خصوص مطرح شده که باید در فرصت دیگری به ان پرداخت ولی به طور خلاصه عرض کنم که ما ملزم به کاربست موثر و برنامه ریزی شده نتایج تحقیقات هستیم و مناسب‌ترین مدل کاربست نتایج تحقیقات، مدل تعاملی است که کاربست پژوهشی را از رهگذر تعامل ها بین بخش پژوهش و بخش اجرا جستجو می‌کند.

پیش نیاز استفاده از نتایج پژوهش‌ها، باور به پژوهش و حساسیت نسبت به نتایج پژوهش هاست، پژوهش، آسیب‌ها و همچنین راه حل‌ها را نشان دهد.

* فارس: آیا باور به استفاده از نتایج پژوهش‌ها در وزارت آموزش و پرورش وجود دارد؟ 

کریمی: در دوره‌های اخیر وزارت آموزش و پرورش باور به پژوهش و تأکید بر ارتقای جایگاه پژوهشگاه در مجموعه تعاملات سازمانی وزارت آموزش و پرورش افزایش یافته است و ما شاهد برکات این باورمندی هستیم.

وزیر سابق و معاونان او، مطالبات جدی پژوهشی از پژوهشگاه دارند و خواستار نقش آفرینی بیشتر پژوهشگاه در عرصه تحولات آموزش و پرورش شده اند و پژوهشگاه نشان داده است که می‌تواند به این مطالبات پاسخ مناسب بدهد.

* فارس: آیا برای استفاده بهتر از نتایج مطالعات تیمز و پرلز اقدام خاصی باید انجام شود؟

کریمی: برای استفاده بهینه از نتایج تحقیقات تیمز و پرلز علاوه بر مرکز ملی که مجری مطالعه است و باید تشکیلات آن مصوب شود، نیازمند حداقل یک مرکز پژوهشی مصوب هستیم که نتایج تحقیقات را به زبان قابل اجرا و عملیاتی تبدیل کند و مطالعات ثانویه و پیگیری را انجام دهد و ثانیا لازم است با توجه به ظرافت‌­های کاربست،گروه کاری خاص کاربست نتایج، متشکل از  هر دو بخش پژوهشی و اجرایی و معلمان، به منظور تبدیل نتایج تحقیقات به بسته‌های کاربستی تشکیل شود تا نتایج به صورت پردازش شده و فرآوری شده در خدمت سیستم آموزشی و مدارس قرار گیرند.

تعلیم و تربیت کار دشواری است و اجرای این کار دشوار، نیازمند مراکز فکری و اندیشه ورز است و طراحی‌های جدی طلب می‌کند. همانطور که مقام معظم رهبری فرمودند لازم است برجسته ترین فکرها بنشینند و برای آموزش و پرورش طراحی کنند.

کاربست تحقیقات از جمله کارهای مهم و دشوار در تعلیم و تربیت است که نیاز به طراحی ظریف و دقیق دارد؛ از سوی دیگر عملیاتی کردن نتایج مطالعات بین‌المللی نیاز به پردازش‌های خاصی دارد. در حال حاضر بر اساس ماده واحده مصوب شورای عالی آموزش و پرورش که آموزش و پرورش را به استفاده از نتایج مطالعات ملی و بین‌المللی در طراحی‌های آموزشی ترغیب می‌کند، ظرفیت‌های لازم برای این کار به لحاظ مقررات فراهم شده است و می‌تواند به عملیات تبدیل شود.

* فارس: آیا این ظرفیت‌سازی و پیش‌نیازهای برای استفاده از کاربست نیاز به بودجه و اعتبار دارد؟

کریمی: آن فرایندهایی که قرار است آن کارگروه توصیه کند و بخواهد در سیستم آموزشی پیاده و اجرا شود با استفاده از ظرفیت های جاری دستگاه ها اجرایی خواهد شد. انتظار می رود پیش‌بینی­‌های لازم در وزارت آموزش و پرورش لحاظ شود.

برای آموزش معلمان، اصلاح کتاب‌های درسی و اصلاح رویه‌­های مدیریتی در مدارس نیاز به فعالیت و کار جدی‌تر و بیشتری احساس می شود و نکته مهم هم ارتباط والدین با مدرسه و خود دانش آموز و توانمند سازی خانواده است.

نقش مدرسه و خانواده در این میان به منزله محیط یادگیری بلافصل خیلی مهم است. باید به نقش خانواده به عنوان متغیر اصلی و اساسی در فرایند یادگیری و آموزش دانش آموزان حتما توجه کرد و برای این نقش هم باید طراحی‌های ویژه‌ای را به عمل بیاوریم.

* فارس: با این حرف شما، نقش خانواده در نتایج تیمز و پرلز بسیار مهم است، در این خصوص چه باید کرد و چگونه می‌توان تأثیر نقش خانواده را در کسب نتایج افزایش داد؟

کریمی:  توانمند سازی خانواده و ارتقای سطح فرهنگی و تربیتی خانواده و گفتمان تربیتی در بین اعضای خانواده، از حوزه وظایف وزارت آموزش و پرورش خارج است و لازم است نهادهای مرتبط در این زمینه به کمک مدارس و آموزش و پرورش بیایند. خانواده ها نقش بسیار پررنگی در نتایج  تیمز و پرلز دارند.

آن چیزی که ما در رابطه با خانواده‌ها می بینیم این است که خانواده کمتر در رابطه با امور مدرسه قرار می‌گیرد و مشارکت خانواده در فرایند آموزش و یادگیری دانش‌آموزان ضعیف است که باید این فرایند از طریق جلسات انجمن اولیا و مربیان، آموزش و بخش‌هایی که می‌توان این ارتباط را برقرار کرد تقویت شود. از طرف دیگر ضرورت دارد آموزش های پیش دبستانی در کشور توسعه یابد و آمادگی های شناختی و عاطفی لازم برای حضور نوآموزان در مدارس فراهم شود.

* فارس: آیا در سند تحول آموزش و پرورش  به مطالعات بین‌المللی مانند تیمز و پرلز توجه شده است؟

کریمی: سند تحول بنیادین این اجازه را می‌دهد که اهداف مربوط به آسیب شناسی و اصلاح نظام آموزشی تحقق پیدا کند. راهکار ۱-19 و 4-19 سند تحول به سنجش ملی و مطالعات بین‌المللی اشاره می‌کند و بر اساس آنها آموزش و پرورش مکلف است که این حوزه‌ها را گسترش دهد و در برنامه‌ریزی‌های خودش به آن توجه کند.

راهکار 1-19به ایجاد ساز و کار قانونی برای سنجش و ارزشیابی عملکرد نظام تعلیم و تربیت اشاره می‌کند و راهکار4-19 به ارتقای جایگاه ایران در ارزیابی های کیفیت جهانی در چارچوب معیارهای اسلامی.

* فارس: آیا می شود چنین دسته بندی کرد که خودمان را با کشورهای منطقه و تراز اول از لحاظ رتبه‌هایی که آوردیم مقایسه کنیم؟ تا الان آمار کلی ارائه کردید، لطفا رده‌بندی را هم اعلام کنید؟

 مقایسه‌ها به تفصیل همراه با علل و عوامل مرتبط و همبسته با نتایج  در جداول مفصل کتاب نتایج تیمز 2015 و پرلز 2016 که توسط پژوهشگاه مطالعات چاپ شده ارایه شده است؛ در مطالعات تیمز و پرلز میانگین بین‌المللی نشان دهنده میانگین عملکرد متوسط کشورهای شرکت کننده در مطالعه است.

علی‌رغم تحولات مثبت تا پیش از نتایج 2015 هنوز به مرز میانگین بین‌المللی نرسیده‌ایم و نیاز به کار بیشتر داریم و نظام آموزشی و معلمان و خانواده‌ها باید شوق، ظرفیت و انگیزه برای یادگیری بیشتر و آموزش عمیق‌تر و مفهومی را در بچه ها ایجاد کنند.

این موضوع که دانش‌آموزان ما به میانگین بین‌المللی نرسیده‌اند حرف‌های زیادی را در بر دارد و تکالیف زیادی بر عهده مسؤولان امر قرار می دهد. ما به عنوان کسانی که در قبال پژوهش‌های آموزش و پرورش پاسخگو هستیم باید حتما درباره آن فکر کنیم و برای آن چاره‌ای بیندیشیم.

اگر دانش‌آموزان ما به لحاظ عملکرد ریاضی، علوم و سواد خواندن هنوز به میانگین بین‌المللی نرسیده‌اند، در مورد رفع علل و عوامل این امر باید در مدارس و نظام آموزشی کارهایی انجام شود.

البته عوامل مرتبط با این امر با توجه به نتایج تحقیقات برگرفته از پرسشنامه های پیشینه کاوی تیمز و پرلز تاحدود زیادی آشکار هستند و باید برای کنترل آنها اقدام شود. باید اعلام کنم که پژوهشگاه و مرکز ملی مطالعات تیمز و پرلز طرح های جامع و بسیار خوبی در زمینه ارتقای سطح عملکرد دانش آموزان کشورمان دارند و امیدوارم با آماده‌سازی شرایط، و اختصاص ظرفیت اجرایی، به سمت عملیاتی شدن این طرح ها پیش برویم.

*فارس: برای تثبیت رشد روند علمی و آموزشی در پژوهشگاه‌ مطالعات آموزش و پرورش در زمینه  علوم و ریاضیات چه برنامه‌هایی دارید؟

کریمی: در راستای تثبیت رشد روند علمی و آموزشی، کارگروهی در وزارت آموزش و پرورش تشکیل شده است و دبیرخانه آن در پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش مستقر شده است که بر اساس آن برنامه‌های مفصلی را برای کاربست نتایج تیمز و پرلز در آموزش و پرورش در نظر گرفته شده است.

از سوی دیگر امسال در چارچوب برنامه‌های پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش ۱۸ برنامه عملیاتی در جهت تحقق برنامه های زیر نظام پژوهش سند تحول بنیادین طراحی شده که یکی از این برنامه‌ها به صورت مفصل به برنامه‌های ارتقای عملکرد دانش‌‌آموزان در مطالعات بین‌المللی اختصاص دارد.

اجرای کامل این برنامه نیازمند تعامل و همکاری مستمر بخش‌های مختلف با آموزش و پرورش است و همچنین در صدد هستیم تا با همکاری‌ نهاد خانواده و نهادهای بیرون آموزش و پرورش که در فعالیت‌های این وزارتخانه تأثیر مستقیم دارند مثل مجلس شورای اسلامی و سازمان برنامه و بودجه و همچنین با جذب و اختصاص بودجه مناسب بتوانیم زمینه‌­های اجرای برنامه‌ها را فراهم کنیم.

در مورد آموزش معلمان، اصلاح کتاب‌های درسی و ارتباط با خانواده ها و رسانه ها و حضور پژوهشی در مدارس و اشاعه مدل مدرسه پژوهنده  نیز برنامه‌های مفصلی طراحی شده است.

* فارس: تا سال ۱۴۰۴ باید بتوانیم رتبه اول منطقه را داشته باشیم و چیزی حدود ۵ سال مانده است؛ شرایط را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

کریمی: در این مورد خاص باید برنامه اقدام تدوین وتصویب شود و  ظرفیت‌های عملیاتی لازم برای اجرای آن فراهم شود. قبل از هر چیز لازم است حساسیت لازم در مسؤولین و دست اندرکاران امر نسبت به شرایط مدارس و آموزش و پرورش و اهداف آن ایجاد شود و عزم جدی برای این اقدام مهم در همه ارکان کشور که به نحوی به آموزش و پرورش مربوط هستند، ایجاد شود. همه امکانات و نیروها باید در جهت تحقق این هدف بسیج شوند.

 لازم به ذکر است نتایجی که در هر دوره اجرای تیمز به دست می آید مربوط به دوره زمانی ۴ سال قبل از سال اجرای مطالعه و نتایج پرلز مربوط به  ۵ سال قبل از سال اجرای مطالعه است. مطالعه تیمز 2015 در اردیبهشت سال تحصیلی 94-93 صورت گرفت و نتایج آن مربوط به دانش‌آموزان پایه چهارم است که حداقل 3 سال منتهی به سال تحصیلی 94-93 (سال اجرای مطالعه تیمز 2015) را در مدارس سپری کرده‌اند. همچنین این نتایج در مورد دانش‌آموزان پایه هشتم است که 7 سال منتهی به سال تحصیلی 94-93 را در مدارس سپری کرده‌اند. نتایج مطالعه پرلز 2016 (چون پرلز هر 5 سال یکبار انجام می شود) مربوط به دانش آموزانی است که 4 سال منتهی به سال تحصیلی 95-94 را در مدارس حضور داشته‌اند.

 درست است که میانگین عملکرد دانش‌آموزان ما از میانگین بین المللی پایین تر است اما در همین حال، عملکرد برخی مدارس ایران در مطالعات تیمز و پرلز، حتی از عملکرد میانگین جهانی هم بسیار بالاتر است.

نباید اینگونه تصور شود که با استفاده از نتایج تیمز و پرلز، قرار است سیاست‌های وزارت آموزش و پرورش مورد نقد واقع می شود. نتایج این مطالعه می‌تواند نقش تصویری که در آینه می‌افتد را ایفا کند. توجه کنیم که این نتایج چگونه باید به اصلاح آموزش و پرورش و خروجی‌های مدارس کمک کند؛ این نتایج  را نمی‌توان به عامل واحد یا سیاست واحد نسبت داد. بلکه عوامل متعددی در آن  درگیر هستند.

اساسا پدیده های آموزشی و تربیتی ،چند متغیره هستند و متغیرهای بازیگر در ان، دارای پیوند های متقابل آشکار و نهان هستند؛ نتایج تیمز و پرلز نشان‌دهنده  عملکرد کلی دانش‌آموزان است و باید بتوانیم از این نتایج برای اصلاح فرآیندها و رفتارهای آموزشی در مدارس استفاده کنیم.

* فارس: نظرتان درباره آزمون‌هایی که مؤسسات آموزشی تحت عنوان تیمز و پرلز برگزار می‌کنند، چیست؟

کریمی: اشاعه الگوی سنجش تیمز و پرلز به شیوه تربیتی و آموزشی و از طریق آموزش ضمن خدمت معلمان مفید است ولی کاری که برخی مؤسسات انجام می‌دهند به هیچ عنوان مورد قبول نیست و به عنوان تخلف به آن نگاه می شود و قطعاً اگر مستنداتی باشد که این آزمون‌ها برگزار می‌شود حتما باید با آنها برخورد قانونی صورت گیرد.

* فارس: توصیه‌ای برای مدیران مدارس در این خصوص دارید؟

کریمی: در خصوص عملکرد مدارس در مطالعات تیمز و پرلز به مدیران مدارس عرض می کنم که آنها ناظر آموزش و رهبر فرایند یادگیری در مدرسه هستند و انتظار داریم علی رغم محدودیت ها و کمبودها نسبت به تحقق هدف‌های آموزشی و تربیتی و برنامه درسی در مدارس، حساسیت لازم را مبذول دارند. در مورد آنچه با عنوان آزمون تیمز معروف شده باید گفت این درست نیست که بر اساس یک سری آزمون‌ها بخواهیم عملکرد دانش‌آموزان را در مطالعات بین المللی به طور تصنعی افزایش دهیم بلکه باید از طریق فرایند آموزش معلمان و آشنایی معلمان و خانواده ها با ابزارهای عملکردی که در تیمز و پرلز موثر است، اقدام شود.

صرف آشنا کردن دانش‌آموزان با سؤال­های تیمز و پرلز نوعی آموزش تصنعی است. لازم است بر ارتقای مهارت‌های تدریس معلمان، بهبود کیفیت محتوای آموزشی و روش‌های یادگیری و آموزشی در کلاس درس، جو مدرسه، متغیرهای عاطفی و انگیزشی تمرکز شود.

* فارس: آیا برگزاری آزمون‌ها باعث می‌شود که مدارسی به عنوان یک برند مطرح شوند که این آزمون در مدرسه‌شان برگزار می شود؟

کریمی: اینکه مطالعه اصلی تیمز و پرلز در کدام مدرسه از مجموعه مدارس جامع کشور، برگزار شود تابع نمونه برداری تصادفی است اما اینکه برخی مدارس خاص بخواهند با عنوان برگزاری آزمون تیمز و پرلز، اعتباری برای خود دست و پا کنند خارج از مقررات است.

* فارس:  به عنوان آخرین سؤال، چه الزام قانونی برای شرکت در مطالعات تیمز و پرلز داریم؟

کریمی: سه الزام قانونی داریم یکی مصوبه مجلس شورای اسلامی در سال 1381 که بر اساس آن  پژوهشکده تعلیم و تربیت وزارت آموزش و پرورش به نمایندگی از دولت جمهوری اسلامی ایران مکلف شد با انجمن ارزشیابی پیشرفت تحصیلی (IEA) در زمینه اجرای این دو مطالعه تیمز و پرلز همکاری کند.

از سوی دیگر بر اساس ماده واحده ۷۸۵ مصوب شورای عالی آموزش و پرورش که به امضای رئیس جمهور وقت رسیده است وزارت آموزش و پرورش مکلف به طراحی و اجرای مطالعات ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی برای پایش و ارزشیابی پیشرفت تحصیلی خود شده است. نیز راهکار 1-19 و 4-19 سند تحول  بنیادین آموزش و پرورش به لزوم ارزشیابی و سنجش کیفیت و نیز ارتقاء جایگاه ایران در ارزیابی‌های کیفیت جهانی اشاره دارند.

پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش مصمم است با همکاری آموزش و پرورش و مدارس زمینه ارتقای عملکرد دانش‌آموزان را در مطالعات تیمز و پرلز فراهم کند و با توجه به اینکه تجارب خوبی هم در این زمینه در اختیار است، با همکاری مؤسسات پژوهشی و دانشگاه‌های کشور ان‌شاءالله این ظرفیت فراهم می‌شود که از نتایج این مطالعات به نحو مفید و مطلوب برای آموزش و پرورش و ارتقای عملکرد مدارس استفاده شود.

انتهای پیام/