به گزارش پایگاه خبری خبرآنی، حسین زیبنده *
«در دوران فضای مجازی یا عصر پست‌مدرن ابعاد مختلف اجتماع همگی متحول می‌شوند؛ اقتصاد به‌عنوان مهم‌ترین بُعد از نگاه سرمایه‌داران و مکاتب مادی نیز از این قضیه مستثنی نیست. آنانی که رفاه و توسعه اقتصادی، غایت و منظورشان بود و سود مادی را در مفاهیمی همچون منفعت و توسعه‌یافتگی تسری داده بودند و شاخص آن می‌دانستند، اقتصاد را زیربنا و حتی مهم‌ترین بُعد اجتماع به‌حساب آورده و از طرق مختلف به دنبال کسب منافع مادی و سلطه اقتصاد ی برجهان بودند.
اگرچه بعداً نگاه‌های پیشرفته‌تر با عینک‌های دیگری همچون فرهنگ نیز به جامعه نگریست و ابعاد اجتماعی، سیاسی، حقوقی و… را به بُعد اقتصادی افزود، اما با تمام این اوصاف، حتی در نگاه اسلامی، هنوز اقتصاد -البته با ملاحظات و چارچوب‌هایی- یکی از مهم‌ترین پایه‌های اقتدار جامعه به‌حساب می‌آید که دولت‌ها باید به آن توجه داشته و در جهت رشد آن بکوشند.
بنابراین تغییر و تحول در عنصری همچون اقتصاد برای دولت‌ها مهم تلقی شده و توجه خط‌مشی‌گذاران را به خود جلب می‌کند. به‌علاوه، با توجه به شرایط اقتصادی کنونی که به رونق تولید به‌عنوان یکی از سیاست‌های کلان اقتصادی توجه ویژه‌ای شده و به‌عنوان نام سال نیز انتخاب شده است، آشنایی با ویژگی‌های اقتصاد در عصر فضای مجازی و جایگاه تولید در آن، از الزاماتی است که باید به آن پرداخته شده و تحولاتش دیده شود، تا بتوان متناسب با مقتضیات جدید، طراحی صحیحی برای اقتصاد داشت.
از مهم‌ترین تحولاتی که فضای مجازی در دوران پست‌مدرن، در اقتصاد و قواعد حاکم بر آن ایجاد کرده، تغییر در عناصر تولید و افزودن شاخصه «نوآوری» به آن است. اگر در قدیم عوامل تولید شامل مواد اولیه، نیروی کار، سرمایه، تکنولوژی و مدیریت می‌شد، امروزه عامل نوآوری در کنار دیگر عوامل به‌عنوان ارزشمندترین و گران‌ترین عامل شناخته شده و از اهمیت دوچندانی برخوردار است.
نوآوری چالش بزرگ اقتصاد مدرن، یعنی اشباع بازار را از بین برده و علاوه بر گسترش بازارها، بازارهای جدیدی را نیز شکل داده است. در جهان امروزی پلتفرم‌ها هستند که فرصت نوآوری و خلاقیت را نه‌تنها به تولیدکنندگان بزرگ، بلکه به خیل عظیمی از توسعه‌دهندگان می‌دهند و گشایشی در اقتصاد و بازار ایجاد می‌کنند.
حرکت به سمت پلتفرمی شدن و روی برگرداندن از تولیدات انبوه نیز حاکی از اهمیت و ارزش این عنصر گران‌مایه است؛ چراکه حیات پلتفرم‌ها وابسته به نوآوری‌ها و خلاقیت‌هایی است که در آن بستر اتفاق می‌افتد. حرکت شرکت‌های بزرگ جهان به سمت حکمرانی پلتفرمی و قدرت و حاکمیت پلتفرم‌ها در دنیا، آن نشانه‌ای است که بر اهمیت قلب تپنده پلتفرم، یعنی نوآوری، تأکید می‌کند.
علاوه بر اینترنت و فضای مجازی حال، در فناوری‌های پیش رو و جدیدتر مانند اینترنت اشیا نیز عنصر نوآوری میدان‌داری می‌کند؛ به‌گونه‌ای که کشورهای بسیاری از جمله اروپا ساختار خط‌مشی‌ها و استراتژی‌های مواجهه با این فناوری را ساختاری نوآورانه و بستری برای نوآوری تنظیم کرده‌اند.
به‌عنوان‌مثال، اروپا ضمن فعالیت‌های مختلف خود در زمینه اینترنت اشیا، همیشه سعی کرده است که برای نوآوری ارزش ویژه‌ای قائل شود و ترتیباتی بچیند که مولد نوآوری و خلاقیت باشد.
آن‌ها در سال ۲۰۱۵ با تأسیس انجمنی برای نوآوری در اینترنت اشیا (AioTI)زمینه را برای گفت‌وگوی ذی‌نفعان در بازار اینترنت اشیا فراهم کردند و با تشویق و حمایت از نوآوری در کسب‌وکار صنایع IoT و تبدیل ایده‌ها به مدل‌های کسب‌وکار، به دنبال ایجاد اکوسیستمی پویا برای فناوری اینترنت اشیا در اروپا بودند.
این نهاد بر اساس کارهای بخش تحقیقاتی اینترنت اشیا اروپا (IERC) شکل گرفت که در هفتمین چارچوب برنامه اتحادیه اروپا برای تحقیق و توسعه فنی (FP۷) تدارک دیده شده و تأمین مالی شده بود. در این برنامه، اروپا از سال ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۳، حدود ۱۴۵ میلیون دلار به پروژه مربوط به اینترنت اشیا اختصاص داده بوده که در برنامه تحقیقاتی بعدی -از سال ۲۰۱۴ تا افق ۲۰۲۰ – این رقم به ۸۸ میلیارد دلار هم افزایش می‌یابد.
اروپا در سال ۲۰۱۶ نیز با ارائه ایده‌ای برای طراحی پلتفرمی باز و ساده که زمینه نوآوری را فراهم آورد، پروژه (IoT-EPI ) را کلید زد که فناوری پلتفرم نوآورانه را توسعه و اعتبار بخشید و با ایجاد پذیرش نسبت به این فناوری، اکوسیستمی فعال و پر جنب‌وجوش را شکل داد. درواقع اروپا، نوآوری را زمین و پایه‌ای دانسته که ساختمان اکوسیستم اینترنت اشیا را بر آن بنا می‌کند و بدین ترتیب اکوسیستم نوآوری خلق می‌نماید.
این توجه به اینترنت اشیا و نوآورانه بودن بستر آن در سندهای نوآوری اروپایی مانند سند مربوط به نوآوری و تحقیق در افق ۲۰۲۷ نیز ذیل عناوین اینترنت آینده، محاسبات پیشرفته و بیگ دیتا، دیجیتال و صنعت و بخش فضایی مورد توجه قرارگرفته است. زنجیره‌وار بودن نظام نوآوری، افق‌های ترسیمی برای تحقیقات، اقتصاد دیجیتال و سندهای اختصاصی مربوط به اینترنت اشیا در اروپا، نشان از هماهنگی و انسجام در خط‌مشی‌های این کشور دارد که موجب تسهیل موفقیت در رسیدن به اهداف آن‌ها خواهد شد.
بنابراین با توجه به مهم شدن عامل نوآوری و رفتن بازار به سمت خدمات و کالاهای نوآورانه و به عبارتی پلتفرمی شدن بازار، تمام منافع و فرصت‌های اقتصادی اینترنت اشیا برای ما نیز وابسته و گره‌خورده به این عامل مهم است.
ایجاد سازوکارها به‌گونه‌ای که زمینه را برای نوآوری و خلاقیت در اینترنت اشیا و ارائه خدمات مرتبط با آن فراهم آورد، کلید موفقیت در رونق و بهره‌برداری اقتصادی از اینترنت اشیا است که بدون آن، این فناوری مانند جسمی بدون روح کم‌کم فرسوده شده و از بین خواهد رفت! همچنین دیدن اینترنت اشیا به‌عنوان بستری برای نوآوری در آینده، سیاست‌های کلان فناوری و نوآوری کشور را نیز تحت تأثیر قرار خواهد داد که با در نظر گرفتن تمهیدات لازم و انسجام خط‌مشی می‌توان از این فرصت برای توسعه نوآوری و به‌تبع، رونق اقتصادی در کشور بهره کافی برد.
در آخر باید گفت که برای رونق تولید در دوران فضای مجازی و سرعت شگفت‌انگیز آن در توسعه فناوری‌های جدیدی همچون اینترنت اشیا باید به تن سیاست‌های کشور رخت نو پوشانید و زمینه را برای نوآوری آماده کرد. پلتفرم‌ها و زیست‌بوم آن‌ها، بستر نوآوری‌ها در فضای مجازی هستند که باید از زیر انبوه بروکراسی‌ها و نهادهای دست و پاگیر خارج‌شده، نفس تازه کرده و چابک‌تر از پیش به راه خود ادامه دهند!»
پژوهشگر مرکز رشد دانشگاه امام صادق علیه‌السلام*
