جمعه مکه مکرمه شاهد برگزاری نشست فوق‌العاده سران کشورهای عضو اتحادیه عرب بود؛ نشستی از جانب ریاض با محوریت ایجاد موضعی واحد علیه ایران با حضور کشورهای اسلامی و عربی؛ اما نقطه تفاوت این نشست در کنار حواشی ریز و درشتش به سخنرانی برهم صالح، رئیس جمهوری عراق باز می گردد؛ مواضعی که گویا نشات گرفته از نگاه جدید دولت جدید این کشور به تحولات منطقه است.
به گزارش خبرآنی، در بستر و برآیند این نگاه به نظر می‌رسد که دیپلماسی آوانگارد بغداد در جهان عربی و میان کشورهای اسلامی می‌تواند نقطه عزیمتی برای نیل به کاهش تنش در منطقه باشد. آن چه در این میان مهمتر است تلاش عراق برای تسری این نگاه به دیگر کشورهای عربی برای تغییر در نگاهشان به تحولات جاری در منطقه است که مواضع اخیر سران کشورهایی مانند کویت و قطر از دستاوردهایی هر چند کم رمق، اما جدی در راستای ایجاد این تغییر نشان دارد.
آیا عراق سنگ ریزهای کاهش تنش در منطقه را به حرکت در آورده است؟!
اعتراض رسمی بغداد به بیانیه ضد ایرانی نشست فوق‌العاده سران کشورهای عرب در مکه و پیش از آن سخنرانی برهم صالح، رئیس جمهوری عراق، بیش از آن که مانیفستی دیپلماتیک در قبال حمایت از تهران باشد، تلاشی واقع بینانه برای شکل گیری نگاهی جدید در میان کشورهای اسلامی و عربی بود.
آن چه رئیس جمهوری عراق در متن روز جمعه خود بیان داشت چکیده و عصاره نگاه جدید دولت تازه نفس در عراق است. این نگاه در ماه‌های اخیر، هم از جانب دولت مرکزی بغداد با محوریت برهم صالح، رئیس جمهوری، عادل عبدالمهدی، نخست وزیر و محمدعلی حکیم، وزیر امور خارجه شکل گرفته است و هم دیگر شخصیت‌ها، احزاب و جریانات سیاسی عراقی ذیل دیپلماسی غیر رسمی پیگیر آن هستند.
اگر چه در نگاه اول این تکاپوی دیپلماتیک عراقی‌ها با هدف برطرف کردن نگرانی های ناشی از تشدید تنش تهران – واشنگتن از یک سو و در دیگر سو پررنگ شدن تعارضات ریاض – تهران در قالب جنگ‌های نیابتی انجام شده است، اما به نظر می رسد که نگاه آوانگارد حاضر در سیاست خارجی بغداد دایره وسعت بیشتری دارد. نگرانی برهم صالح از تحولات لیبی، سودان و الجزایر تا آینده مبهم فلسطین و یمن در کنار غیبت چند ساله سوریه در نشست های عربی از این نشان دارد که عراق در سایه این چشم انداز جدید خود علاوه بر منطقه خاورمیانه، نگاه دورتر و البته استراتژیکی به مناطق پیرامونی غرب آسیا دارد.
البته در این میان نگاه‌های بغداد، نگاهی شعاری نیست. چرا که پیشنهاد رئیس جمهوری عراق در قالب سخنرانی در نشست فوق‌العاده سران کشورهای عضو اتحادیه عرب مبنی بر ایجاد "سامانه اقتصادی و سیاسی یکپارچه عربی – اسلامی" حکایت از آن دارد که بغداد برای نگاه و چشم اندازه جدید و البته آوانگارد خود مصداق‌هایی عملی دارد.
با این حال شاید در نگاه اول این پیشنهاد عراقی ها مدل شبه اتحادیه اروپا را در ذهن متبادر سازد، اما در صحنه عملی و با توجه به میزان تعارضات و سطح تنش‌ها به نظر می‌رسد این پیشنهاد غیر شعار کمی دور از واقعیت بنماید. ولی به هر حال این مواضع ضروت تغییر در نگاه برای حرکت به سمت عملیاتی شدن سیاست خارجی به دور از تنش را یادآور می‌شود.
نکته دیگر در بخش پایانی سخنان برهم صالح مستتر است که بر چگونگی تحقق امنیت در منطقه اشاره دارد. در این خصوص رئیس جمهوری عراق دیروز بر این واقعیت تاکید کرد: "ما در عراق معتقدیم که بهترین راه برای حفاظت از امنیت ملی اعراب، صلح و همبستگی در رویارویی با تروریسم و افراط گرایی است؛ راه امنیت مشترک که به حاکمیت کشورها احترام می‌گذارد، دخالت در امور داخلی آنها را رد می کند و روابط دوستی را توسعه و روابط اقتصادی و فرهنگی را نیز گسترش می‌دهد، چرا که صلح و سازگاری، راه اندازی فرآیند توسعه مناسب در کشورهای ما را تضمین می‌کند".
نکته اینجا است که این سخنان در کنار پیشنهاد محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان در جریان سفر 5 خرداد به عراق در خصوص امضای "پیمان منع تعرض" یا "معاهده عدم تجاوز"، نه "معاهده بی طرفی" می‌تواند گویای آن باشد که به واقع باید سایه جنگ، چه تنش نظامی احتمالی واشنگتن – ایران و چه جنگ‌های نیابتی منطقه در سایه کلان بحران در روابط ایران و عربستان سعودی به نقطه پایانی برسد. چرا که بین مفاهیم "معاهدهٔ عدم تجاوز" و "معاهدهٔ بی‌طرفی" تفاوت جدی وجود دارد؛ پیمان "عدم تجاوز" بر این نکته تاکید دارد که امضاء کنندگان این معاهده به همدیگر حمله نظامی نخواهند داشت، ولی اعضای حاضر در "معاهدهٔ بی‌طرفی" متعهدند که هیچ اقدام منفی یا حمایتی به منظور نقض منافع طرف دیگر انجام نخواهند داد.
این در حالی است که در برابر این نگاه و پیشنهاد تهران و بغداد برخی بازیگران منطقه مانند ریاض و ابوظبی با تبعیت از اهداف و راهبرد کاخ سفید، عملاً راهکار جنگ و ایجاد بی‌ثباتی را برای پیشبرد منافع خود اتخاذ کرده‌اند که طبیعتاً این امر، چالشی جدی برای دستیابی به راهکارهای دیپلماتیک است و می‌تواند اوضاع منطقه را بحرانی‌تر کند. در نهایت باید دید که آیا عراق در سایه این نگاه جدید خود در عرصه سیاست خارجی سنگ ریزهای کاهش تنش در منطقه را به حرکت در خواهد آورد؟!
یادداشت از: عبدالرحمن فتح الهی
انتهای پیام
