علی‌رغم ادعای دولت مبنی بر شفاف‌کردن بودجه بررسی گزارش مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی از شفافیت در بودجه ۹۸ خلاف این ادعا را نشان می‌دهد.
مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی طی گزارشی شفافیت بودجه سال 98 کل کشور را مورد ارزیابی قرار داده است.
دفتر مطالعات اقتصاد بخش عمومی این مرکز طی گزارشی در خصوص شفافیت بودجه سال 98 کل کشور آورده است؛ بررسی موضوع شفافیت در لایحه بودجه سال 1398 حکایت از آن دارد که به‌رغم برخی تلاش‌‌ها برای ارتقای شفافیت بودجه، ازجمله ارائه جدول منابع و مصارف هدفمندی در تبصره «14»، همچنان شاهد ابهام‌ها و مواردی از عدم شفافیت هستیم که اصلاح آنها میتواند به پاسخگویی بهتر دولت در قبال نمایندگان ملت و آحاد مردم کمک شایان توجهی کند.
گزارش مرکز پژوهشهای مجلس در این باره درخصوص میزان کسری بودجه عنوان میکند که چنین بیان میشود که لایحه بودجه سال 1398 همچون سنوات گذشته بدون کسری بودجه بسته و تقدیم مجلس شده و دولت نیز هر سال اعلام میکند، در لایحه بودجه کسری وجود ندارد. اگرچه براساس ترازهای سه‌گانه بودجه (تراز عملیاتی، مالی و سرمایهای) این حرف صحیح به‌نظر میرسد ولی واقعیت چیز دیگری است. توضیح آنکه کسری بودجه اداره کشور در لابه‌لای ترازهای سه‌گانه گم میشود و عملاً صحبتی از میزان کسری بودجه اداره کشور که لاجرم دولت را مجبور به فروش نفت یا انتشار اوراق تعهدزا برای پوشش کسری بودجه میکند و راهکارهای کاهش این کسری، به‌میان نمی‌‌آید. اضافه شدن تراز دیگری به بودجه‌های سنواتی با عنوان کسری بودجه جاری بدون نفت میتواند به برطرف شدن این نقیصه کمک کند. میزان این کسری در لایحه بودجه سال 1398 حداقل 193هزار میلیارد تومان برآورد میشود.
این گزارش در باره منابع نفت و گاز و هدفمندی یارانهها نیز اذعان میکند که با وجود تلاش‌های انجام‌شده در راستای شفافیت نسبی منابع و مصارف هدفمندی یارانهها، همچنان روابط مالی در صنعت نفت میان منابع عمومی، منابع هدفمندی یارانهها و بودجه شرکتهای زیرمجموعه، شفاف و آشکار نیست و بعضاً براساس توافق بین دستگاه‌ها، منابع موجود صرف مصارف مختلف میشود.
گزارش مرکز پژوهشهای مجلس درخصوص درآمدهای مالیاتی اعلام‌شده در لایحه بودجه سال 98 کل کشور آورده است؛ برخی از مصادیق عدم شفافیت درآمدهای مالیاتی در لایحه بودجه 1398 عبارتند از: عدم تعیین سهم کوشش مالیاتی در افزایش منابع مالیاتی سال آتی نسبت به سال جاری، عدم شفافیت در درآمدهای مالیاتی ردیف‌های 110104 و 110111 جدول 5 لایحه بودجه سال که به‌ترتیب به مالیات نهادها و بنیادهای انقلاب اسلامی و مالیات شرکت‌‌ها و مؤسسات وابسته به آستان قدس رضوی(ع) اختصاص دارند. توضیح آنکه، به‌رغم تعیین تکلیف حقوقی نسبت به رویه قانونی مواجهه هریک از این نهادها و آستان با نظام مالیاتی (ازجمله در بند 4 ماده 2 قانون مالیات‌‌های مستقیم مصوب 1394)، عملکردها به‌گونه‌‌ای است که به ابهام‌هایی در این خصوص دامن می‌‌زند.
این گزارش در ادامه درباره بودجه شرکتهای دولتی تصریح کرده است؛ اگرچه در پیوست 3 لوایح بودجه سنواتی، بودجه شرکتهای دولتی به‌تفکیک هر شرکت در 26 ستون ارائه میشود که دو ستون آن مربوط به درآمد و هزینه شرکت است ولی به‌دلیل کلی بودن دو رقم مذکور و عدم ارائه جزئیات آن به‌خصوص در بخش هزینهها حداقل به‌تفکیک هزینه‌‌های عملیاتی و غیرعملیاتی، اطلاعات دقیقی درخصوص اقلام مذکور وجود نداشته و برای مثال مشخص نیست چند درصد از هزینه‌‌های یک شرکت صرف حقوق و دستمزد میشود و سهم سایر هزینهها از کل هزینه شرکت چه‌میزان است، به‌علاوه درخصوص شرکت‌‌هایی که سهام دولت در آنها زیر 50 درصد است، هیچ اطلاعاتی در بودجه ارائه نمیشود و تنها سود سهام این شرکت‌‌ها در ردیف 130108 جدول 5 لایحه بودجه گزارش میشود. اطلاعاتی همچون نام این شرکت‌‌ها، میزان سهام دولت در این شرکت‌‌ها، سایر سهامداران عمده در شرکتهای مذکور، میزان سود سهام دولت به‌تفکیک هر شرکت و گروه‌‌بندی شرکت براساس گروه‌‌بندی فعالیت‌‌های اقتصادی در قانون اجرای سیاست‌‌های کلی اصل چهل‌وچهارم (44) قانون اساسی در اختیار نمایندگان مجلس و مردم قرار ندارد.
متن کامل گزارش مرکز پژوهشهای مجلس را اینجا ببینید.
گزارش مرکز پژوهشهای مجلس درخصوص پروژههای عمرانی نیز تصریح کرده است که عدم شفافیت اطلاعات طرح‌ها و پروژههای استانی یکی از مواردی است که باید مورد توجه قرار گیرد. تنها اطلاعاتی که درخصوص طرح‌های استانی در بودجه منعکس میشود رقم سرجمع اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایهای استانی (جدول 10) است و هیچ اطلاعاتی از تعداد، عنوان و اعتبارات مورد نیاز برای اتمام و سایر ویژگی‌های آنها در دسترس نیست، به‌علاوه افزایش اعتبارات در نظر گرفته‌شده برای طرح‌های عمرانی در بودجه سال 1398 نسبت به قانون بودجه سال 1397، یکسان نیست. اگرچه این موضوع طبیعی و منطقی به‌نظر میرسد ولی تبیین دقیق دلایل این افزایش‌ها و تفاوت میزان افزایش در میان طرح‌ها میتواند به شفافیت اجرای طرح‌های عمرانی در کشور کمک کرده و ابهام‌های احتمالی را مرتفع کند.
گزارش مرکز پژوهشهای مجلس درخصوص بودجه‌های استانی و ابهامات وارده به آن آورده است که یکی از موارد پرابهام بودجه سالیانه نحوه تعیین سهم هر استان از اعتبارات بودجه استانی است. جدول 10 بودجه که اعتبارات بودجه استانی را به‌صورت سرجمع و به‌تفکیک هر استان مشخص میکند رأساً توسط سازمان برنامه تهیه میشود و شاخص‌ها و معیارهای تعیین اعتبارات هزینه‌ای و عمرانی هر استان مشخص نیست. در جهت افزایش شفافیت بودجه، لازم است سازمان برنامه شاخص‌ها و معیارهایی ارائه کند که براساس آن این اعتبارات را میان استان‌ها توزیع میکند.
این گزارش درباره ابهامات موضوع انتشار اوراق مالی تصریح کرده است که در لایحه بودجه سال 1398 در مقابل ردیف «انتشار اوراق مالی برای بازپرداخت اصل و سود اوراق سررسیدشده در سال 1398» در جدول 5 (ردیف 310107)، عدد 1 درج شده است، بر این اساس میزان انتشار اوراق اسلامی که دولت به این منظور در سال 1398 منتشر خواهد کرد، مشخص نیست. البته این امر خود میتواند نشئت‌گرفته از عدم برآورد دقیق دولت نسبت به میزان سررسید اوراق در سال 1398 باشد. درحال حاضر میزان بار مالی اوراق سررسیدشده دولت مشخص نیست و لذا نمی‌توان رقم پیشبینیشده برای این بازپرداخت را در لایحه بودجه به‌طور صحیحی ارزیابی کرد. نتیجه این عدم شفافیت میتواند به کمبود منابع پیشبینیشده برای بازپرداخت اصل و سود اوراق سررسیدشده منجر شود و در نتیجه دولت مجبور به برداشت از سرجمع بودجه شود.
گزارش مرکز پژوهشهای مجلس درخصوص واریز منابع عمومی به خزانه دولت عنوان میکند که در حال حاضر برخی از دریافتی‌ها در حساب خزانه‌داری کل متمرکز نمی‌شوند، ازجمله عوارض دریایی که توسط سازمان بنادر دریافت میشود. همچنین صادرات غیرنفتی شرکتهای دولتی و درآمد اختصاصی برخی دستگاه‌ها نظیر بیمارستان‌های دولتی در حساب خزانه‌داری کل متمرکز نیست، این درحالی است که براساس بند «ب» ماده 17 قانون برنامه ششم توسعه، دستگاه‌ها مکلفند حساب‌های خود را نزد بانک مرکزی افتتاح کنند. اجرا نکردن مفاد این قانون باعث شده درصد قابل توجهی از درآمدهای دولت در هفته آخر اسفندماه وصول شود که این رخداد منجر به آن میشود که تمام دستگاه‌ها در تکاپوی حفظ بودجه خود اقدام به اتمام قراردادها و یا بستن قراردادهای جدید کنند در حالی که در ماه‌های دیگر به‌دلیل عدم اطمینان از وصول بودجه تقریباً فعالیتی وجود نداشته است، به‌عبارت دیگر دولت در برخی ایام با کمبود بودجه و استقراض از سیستم بانکی و مشکلات ناشی از آن مواجه است و در برخی مواقع با مازاد بودجه روبه‌رو است این درحالی است که عملکرد مناسب دولت در گروی نوسان حداقلی و هموار بودن جریان وجوه نقد دولت است، به‌علاوه عدم علاقه برخی دستگاه‌ها به تمرکز همه منابع در خزانه‌داری کل به بروز برخی آسیب‌‌ها منجر میشود که از آن جمله می‌‌توان به عدم شفافیت درآمدها و هزینهها و بی‌انضباطی در نظام اداری کشور اشاره کرد. گفتنی است همین موضوع باعث شده است در مواردی خزانه‌داری کل کشور برای مطالبه پول با دستگاه‌ها مکاتبه کند.
گزارش مرکز پژوهشهای مجلس درخصوص ابهامات در زمینه سرجمع منابع و مصارف بودجه توضیح می‌دهد که براساس اصول پنجاه‌ودوم (52)، پنجاه‌و‌سوم (53) و پنجاه‌وپنجم (55) قانون اساسی، لازم است همه اعداد و ارقام بودجه در سقف بودجه لحاظ شود، به‌عبارت دیگر، تمام اعداد و ارقامی که به‌نوعی منابع و مصارف دولت را تحت تأثیر قرار می‌دهد باید در سرجمع بودجه منعکس شود. در صورت رعایت این اصول دیگر نباید شاهد درج عدد یک (1) در ردیف‌های بودجه‌ای باشیم (نظیر ردیف‌های 110111، 110403، 110409، 210112، 210218، 310705 و... در لایحه بودجه سال 1398).
این گزارش همچنین در اعتبارات دستگاه‌های اجرایی تصریح میکند که در حال حاضر تمام اعتباراتی که بابت جبران خدمت کارکنان در دستگاه‌های اجرایی هزینه میشود لزوماً ذیل همین عنوان درج نمیشود، به‌بیان دیگر اعتبارات دیگری هم برای جبران خدمات کارکنان هزینه میشود که در سایر سرفصل‌های هزینه‌ای قرار می‌گیرند ازاین‌رو مشخص نیست که در حال حاضر در کشور چقدر بابت حقوق و دستمزد پرداخت میشود، به‌علاوه در حال حاضر آمار روشن و مشخصی از تعداد پرسنل استخدامی دولت در دست نیست.
در گزارش مرکز پژوهشهای مجلس در خصوص ارقام پیوست 4 موضوع بودجه‌ریزی برمبنای عملکرد نیز عنوان شده است که دلیل وجودی پیوست 4 این بوده است که نشان دهد بودجه اختصاص‌یافته به دستگاه‌ها برای انجام چه امور و خدماتی به دستگاه‌ها اعطا میشود. فارغ از مباحث فنی مرتبط با این موضوع که آیا اساساً چنین نگرشی به بودجه‌ریزی مبتنی‌بر عملکرد برای تمام وظایف دستگاه‌های دولتی صحیح است یا خیر، این ابهام وجود دارد که آیا اعتبارات دستگاه‌ها واقعاً براساس ارقام مندرج در پیوست 4 به‌دست آمده است یا برعکس یعنی پیوست 4 از روی اعتبارات از پیش تعیین‌شده دستگاه‌ها ساخته شده است./تسنیم
