آیا اروپا اراده لازم برای حفظ برجام را دارد؟

اتحادیه اروپا به عنوان یکی از طرف های اصلی حاضر در برجام،  پس از خروج یک جانبه آمریکا از این توافق، در طول این مدت همواره بر اراده خود مبنی بر حفظ و باقی ماندن در آن تاکید می کند و و مدعی تلاش برای تحقق منافع ایران در قالب این توافقنامه است.

اما در آخرین رویداد در جریان تعامل ایران و اروپا موگرینی در نشست خبری دوشنبه خود در تاریخ 19 آذر ماه وعده داده که با حمایت اعضای اتحادیه اروپا از اقدامات سه کشور فرانسه، آلمان و انگلیس در ایجاد کانال مالی ویژه تا چند هفته آینده این مکانیزم آغاز به کار می کند و از تجارت قانونی با ایران محافظت خواهد کرد. 

SPV اصلی ترین ابزار حمایت اروپا از ایران

اروپایی ها به ظاهر تلاش هایی را در حفظ برجام و وعده های خود انجام می دهند که تلاش برای معرفی spv  به عنوان ساز و کار مالی جایگزین سوئیفتی که در سلطه آمریکا قرار دارد، نمونه ای از این اقدامات است.

چند روز گذشته وزیران امور خارجه انگلیس، آلمان و فرانسه در حاشیه شورای روابط خارجی اتحادیه اروپا در بروکسل درباره  spv بحث و گفت‌وگو کردند. جرمی هانت، وزیر امور خارجه انگلیس دوشنبه 19 آذر ماه در صفحه توییتر شخصی خود نوشت که ملاقات‌های سازنده‌ای با ژان ایو لو دریان (وزیر امور خارجه فرانسه) و هایکو ماس (وزیر امور خارجه آلمان) در مورد ایران داشته‌ام.

اما دقیقا هفته گذشته بود که کمیسر اروپا در امور تجارت درباره تدوین مکانیسم مالی مبادلات با ایران (SPV)گفت که این فرآیند فقط بر روی کاغذ قابل انجام شدنی است و اجرایی شدن آن در عمل بسیار دشوار است.

مسئله قبول میزبانی کشور‌ها از این سازوکار هم در این میان موضوعی قابل توجه است که در ادامه روند طولانی اجرای این فرآیند، کشور‌های اتریش، بلژیک و لوکزامبورگ از میزبانی صندوق ویژه دادوستد‌های اروپا با ایران خودداری کردند و دیگر کشور‌ها نیز نسبت به آن تمایلی نشان نمی‌دهند.

مدت زمان زیادی از خروج آمریکا و اعلام حمایت اروپا از برجام می گذرد و جمهوری اسلامی هنوز منتظر تحقق منافع خود در قالب این توافق بین المللی بنا بر وعده های این اتحادیه است.

شواهد اما در طول این مدت نشان می دهد تاکنون قاره سبز اقدامی عملی و کارساز برای حفظ برجام و دستیابی ایران به منافعش انجام نداده و تلاشهای آنها صرفا در ایراد سخنرانی و اعلام حمایت از حق ایران برای دستیابی به منافعش طبق مفاد برجام خلاصه شده است.

اروپای مستقل یا وابسته؟

ابوذر گوهری مقدم کارشناس مسائل بین الملل سیاست‌های آمریکا و اروپا را همسو با یکدیگر می داند و معتقد است که در شرایط فعلی اروپا با آمریکا تقسیم کار انجام داده‌اند و ایران هم باید در این اوضاع از اروپا نهایت استفاده را کند. این استاد دانشگاه تاکید دارد که اروپا در درازمدت با جمهوری اسلامی ایران همکاری نخواهد کرد و در حال حاضر هم نقش تلطیف کننده‌ای در شرایط بعد از خروج آمریکا از برجام را ایفا می‌کند.

اما با این حال برخی کارشناسان به ابعاد دیگر این موضوع می پردازند و از نیاز اروپایی ها برای حفظ برجام می گویند و معتقدند که اروپا در تلاشی واقعی برای حفظ برجام و ادامه پیش بینی و اقدام برای طرح سازوکار های جایگزین مالی برای مبادلات مالی با ایران است.

 عباس مقتدایی کارشناس سیاست خارجی  با اشاره به سفر هفته اخیر فدریکا موگرینی رئیس سیاست خارجی اتحادیه اروپا به آنکارا برای دیدار با مقامات ترک و گفت‌وگو پیرامون برجام و تحریم‌های آمریکا علیه ایران می گوید که اتحادیه اروپا در ماه‌های اخیر یکی از سخت‌ترین دوران‌های خود را سپری کرده است و از موضوع خروج انگلیس از این اتحادیه که بخشی از اعتبار آن را زیر سوال برده‌ و فشارهای رئیس جمهور آمریکا به اروپایی‌ها برای همسویی بیشتر آنها با ایالات متحده بر علیه ایران، به عنوان چالش های اخیر قاره سبز اشاره می کند و همچنین همراهی برخی از سران اروپا با اقدامات آمریکا هم بخشی از سیاست واحد اتحادیه اروپا را به مخاطره انداخته است.

حسین معین آبادی کارشناس مسائل اروپا با بیان اینکه اتحادیه اروپا چه در قالب یک اتحادیه و چه در قالب کشور‌های مستقل سالهاست که در سیاست هایشان بیش از هرچیز دیگری در راستای منافع شان عمل می‌کنند و تاکید می کند که این اتحادیه در سیاست خارجی دنباله رو آمریکا بوده، اما در تجارت منافع اقتصادی خود را دنبال می‌کند و شاید اگر ایران هم مانند ریاض منافع میلیارد دلاری در اختیارشان قرار می‎‌داد امروز از کشورمان حمایت می‌کردند. اروپا از نظر سیاست‌های توسعه طلبانه دقیقا راه آمریکا را طی می کند و در نهایت همان‌گونه که درجریان باز شدن دروازه های مالی spv و باقی ماندن ایران در برجام نشان داد، عملا به جز اتلاف وقت، اتفاق مثبتی برای ایران به همراه ندارد.

این استاد دانشگاه همچنین تنش‌های امروز میان آمریکا و اروپا را ناشی از منفعت طلبی دوطرف می داند و تشریح می کند که در سیاست‌های کلان آمریکا و اروپا در قبال خاورمیانه اختلاف دیدگاه وجود ندارد، بلکه تنها از منظر منفعت طلبی‌ها و رقابت‌های دو گروه تفاوت نگاه وجود دارد. وی در ادامه می افزاید که انگلیس، فرانسه و آلمان هر کدام از دیدگاهی به منافع خود در ایران نگاه می کنند و واشنگتن هم از از منظری به این موضوع می نگرد که در نتیجه منطق حکم می‌کند که منتظر اقدامی از سمت اروپا نباشیم.

قصور و ناتوانی اروپا در اجرای تعهدات برجامی غیر قابل توجیه و پذیرش است

برخی دیگر از مقامات و کارشناسان ایرانی در حوزه سیاست خارجی قصور و ناتوانی اروپا در اجرای تعهدات خود در برجام را غیر قابل توجیه و پذیرش می دانند و معتقدند روند اجرایی شدن سازوکار ویژه مالی اروپا ناامیدکننده است.

رئیس شورای راهبردی روابط خارجی در این باره می گوید که  با توجه به مشکلات داخلی اروپا، ضعف و ناتوانی آنها در برابر فشار‌های آمریکا قابل درک است، اما قصور و ناتوانی اروپا در اجرای تعهدات خود در برجام، قابل توجیه و پذیرش نیست و رافع مسئولیت آن‌ها در قبال برجام نخواهد بود.

سیدکمال خرازی با اشاره اینکه اروپا در همسایگی غرب آسیاست و امنیت اروپا با امنیت در این منطقه ارتباط مستقیمی دارد تاکید می کند که حفظ برجام در امنیت منطقه و اروپا تاثیرگذار است.

امکان حضور در برجام بدون تامین عواید اقتصادی ایران وجود ندارد 

تعلل اروپا در ادامه اجرای تعهدات خود موجب شد تا در چند روز گذشته وزیر امور خارجه طی مصاحبه ای با رسانه ها  تاکید کند که اروپایی ها می دانند بدون تامین عواید اقتصادی ایران در برجام امکان تداوم وضعیت وجود ندارد وجمهوری اسلامی ایران همواره اعلام کرده که انتخاب های متعددی دارد.

 محمد جواد ظریف با بیان اینکه انتخاب‌هایمان براساس منافع ملی  و بر اساس سازوکاری که در کشور تعریف شده اتخاذ می شود، تاکید دارد که نوع و زمان اتخاذ تصمیم درباره این موضوع توسط مقامات جمهوری اسلامی با توجه به آخرین وضعیت‌ها مشخص خواهند شد.

معاون سیاسی وزیر امور خارجه هم شش ماه را فرصت کمی برای یافتن راه حل عملی برای اروپا نمی داند و می گوید که پس از این مدت اروپا هنوز قادر به اعلام رسمی spv نبوده و هنوز هیچ کشوری حاضر به میزبانی از آن نیست.

عباس عراقچی با بیان اینکه هزینه‌های تحریم برای ما کم نیست، ولی ما در مسیر اصلی راه خود را پیدا کرده و به زانو درنمی‌آییم و دست‌های خود را به نشانه تسلیم بالا نمی‌بریم تاکید می کند که تا زمان تامین منافع ما در برجام در آن باقیمانده و به آن پایبندیم و ادامه حضور امروز ما هم به دلیل برخی منافع در ابعاد سیاسی و اقتصادی برای کشور است.

چهارمين دور گفتگوهای بلند پايه سياسی ميان ايران و اتحاديه اروپا این روزها به عنوان یکی از آخرین فرصت های اروپا برای اثبات اراده عملی و تلاش برای حفظ برجام است. این گفت وگو ها دوشنبه 5 آبان در دو نوبت به رياست مشترک عراقچی، معاون سياسی وزير امور خارجه و هلگا اشميد، دبيرکل سرويس اقدام خارجی اتحاديه اروپا در بروکسل برگزار شد.

عراقچی در این نشست با  یادآوری تایید پایبندی کامل جمهوری اسلامی ایران به تعهدات خود ذیل برجام در سیزدهمین گزارش پی در پی آژانس بین المللی انرژی اتمی، ضرورت تسریع در اجرای کارآمد، قابل دوام و متقابل تعهدات سایر اعضای برجام و بخصوص اتحادیه اروپا و کشور‌های اروپایی، در شرایط خروج غیر قانونی آمریکا از توافق را خاطرنشان ساخت و یاد آور شد که تعلل در اجرای تعهدات، این دستاورد مهم دیپلماسی برای جامعه بین المللی را با چالش جدی روبرو خواهد ساخت و تهران در این صورت بر اساس استقلال و منافع خود تصمیم خواهد گرفت.

شروطی که برای ادامه راه با اروپا تعیین شد

روند اجرای تعهدات اروپا همزمان با بررسی شروط اعلامی ایران برای ادامه همکاری با آنها برای حفظ برجام نشان می دهد که همچنان پس از گذشت شش ماه از خروج آمریکا اکثر این شروط عملی نشدند. شروطی که رهبر معظم انقلاب آنها را به عنوان چراغ راهی برای ادامه حضور در برجام همراه با اروپا بیان کردند که در ادامه بخشی از آنها را مرور می کنیم:

-۳ کشور اروپایی در ۱۳-۱۴ سال قبل یک بدعهدی بزرگی کردند در مذاکرات هسته‌ای سال ۸۳-۸۴، قول دادند و عمل نکردند، باید ثابت کنند امروز آن بی صداقتی و بدعهدی آن روز را نخواهند داشت. در دوسال گذشته آمریکا بار‌ها برجام را نقض کرده است و اروپایی‌ها ساکت مانده اند. اروپا باید آن سکوت را جبران کند.

-آمریکا قطعنامه‌ی ۲۲۳۱ را نقض کرده است؛ اروپا باید یک قطعنامه علیه نقض آمریکا، صادر کند.

-اروپا باید متعهد شود که بحث موشکی و منطقه‌ای جمهوری اسلامی را مطرح نخواهد کرد.

-اروپا باید با هر گونه تحریم جمهوری اسلامی مقابله کند و مقابل تحریم‌های آمریکا صریح بایستد.

-اروپا باید فروش کامل نفت ایران را تضمین کند. چنانچه آمریکایی‌ها توانستند به فروش نفت ما ضربه بزنند، باید بتوانیم آن مقدار نفت که می‌خواهیم بفروشیم. اروپایی‌ها به‌نحو تضمین‌شده‌ای باید جبران کنند و نفت ایران را خریداری کنند.

-بانک‌های اروپایی باید تجارت با جمهوری اسلامی را تضمین کنند. ما با این سه کشور دعوا نداریم، اما اعتماد نداریم به آن‌ها؛ آن هم متکی است به سابقه‌شان.

-اگر اروپایی‌ها در پاسخگویی به مطالبات ما تعلل کردند، حق ایران برای آغاز فعالیت‌های هسته‌ای محفوظ است.

لزوم حفظ ارتباط با اروپا وقطع امید از آنها

رهبر انقلاب خطاب به مسوولان کشور در زمینه تعامل با اروپا هم نکاتی را تاکید می کنند که در یکی از آنها با بین اینکه ارتباطتان را با اروپا حفظ کنید ولی در برنامه ریزی هایتان امیدی به آنها نداشته باشد و از اروپا قطع امید کنید تاکید دارند که من به این سه کشور (اروپایی) هم اعتماد ندارم و می‌گویم به اینها هم اعتماد نکنید. اگر می‌خواهید قراردادی ببندید، تضمین واقعی و عملی بگیرید والا فردا این ها هم همان کار امروز آمریکا را به شیوه دیگری خواهند کرد. اگر توانستید تضمین قطعی و قابل اعتماد بگیرید که البته بسیار بعید است، اشکالی ندارد و حرکت را ادامه دهید، و گرنه نمی‌شود به این شکل حرکت را ادامه داد.

رهبر انقلاب  مسئولان و دولتمردان را در معرض آزمونی بزرگ توصیف و تأکید می کنند که باید عزت و منافع ملت به معنی واقعی کلمه تأمین شود. البته خوشبختانه مسئولان هم همین مسئله تأمین منافع را گفته‌اند اما برای تحقق این هدف باید با دقت، هوشیاری و عاقلانه با اروپایی‌ها روبرو شد و به حرف مسئولان اروپایی اعتماد نکرد، چرا که صرف حرف زدن اعتبار ندارد و آنها در عالم دیپلماسی کاملاً بی‌اخلاق عمل می‌کنند.

اروپایی ها اما خیلی زود از اهداف اصلی خود رونمایی کردند و غیر قابل اعتماد بودن خود ر نشان دادند. به طوری که «فدریکا موگرینی» شامگاه دوشنبه 19 آذر ماه اعلام کرد که حمایت قوی اتحادیه اروپا از تداوم برجام، باعث نمی‌شود از دیگر مسائل مرتبط با ایران چشم‌پوشی کنند. مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، با بیان اینکه اروپا می‌تواند از طریق اجرای کامل برجام، باب مذاکرات در دیگر موضوعات با ایران را بگشاید تاکید دارد که امروز موارد نگران کننده برای ما موشک‌های بالستیک، سوریه و برخی دیگر از موضوعات است.

موگرینی در عین حال طی نشست خبری خود در بروکسل بر لزوم اجرای کامل توافق هسته‌ای با ایران تاکید می کند می گویدکه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در سیزدهمین گزارش خود تایید کرده، ایران به تمام الزامات هسته‌ای خود ذیل برجام پایبند بوده است و به همین دلیل اتحادیه اروپا متعهد است که مردم ایران از عواید لغو تحریم‌ها بهره‌مند شوند.

روسیه دیگر طرف حاضر در برجام است که سفیر آن در تهران معتقد است  اروپایی‌ها فقط اهل حرف هستند و هیچ چیزی به نفع ایران عملیاتی نخواهد شد. لوان جاگاریان، سفیر روسیه در ایران شنبه 17 آذر ماه با حضور در برنامه تلویزیونی "بدون مرز"، همچنین  ادعاها و بهانه‌ها در خصوص فعالیت‌های موشکی و منطقه‌ای ایران را بی پایه و اساس دانست و تاکید کرد که فعالیت‌های موشکی ایران ربطی به برجام ندارد. ادعاها در خصوص حضور منطقه‌ای ایران نیز بی‌اساس است چون تهران بارها اعلام کرده که حاضر به مذاکره و همکاری در خصوص مسائل منطقه است، همان طورکه موضع ایران درباره اوضاع یمن از جمله مواردی است که نشان‌دهنده همکاری و اصالت گفت‌وگو است. 

آیا اروپا برای حفظ برجام آماده پرداخت هزینه است؟

رهنمودهای های رهبر انقلاب به عنوان تعیین نقشه راهی برای مجموعه سیاست خارجی کشور در جریان تعامل و همکاری با اروپا در قالب برجام بوده است. دراین میان به گفته برخی کارشناسان،  اروپایی ها به دلایلی خاص برای حفظ برجام تمایلاتی از خود نشان می دهند و عده ای دیگر مخالف این دیدگاه هستند که در ادامه به چند مورد از آن ها اشاره می کنیم:

یکم: به اعتقاد برخی امروز حاکمیت اروپا زیر سوال رفته و آن‌ها حفظ برجام را حفظ حاکمیت خود می‌دانند. اگرچه سیستم‌های مالی آن‌ها بسیار وابسته به آمریکا است، ولی خودشان اذعان به زیرسوال رفتن اعتبارشان دارند.

 دوم: برخلاف گروه اول عده ای بر این باورند که حجم منافع مشترک آمریکا و اروپا بعد از جنگ جهانی دوم  به اندازه ای گسترده است که کمتر تحت تأثیر این اختلافات امروزی قرار می گیرد و این دو قطعا درپی راهکاری برای حل مشکلات خود خواهند بود.

سوم: در سیاست‌های کلان آمریکا و اروپا در قبال خاورمیانه اختلاف دیدگاه وجود ندارد، بلکه تنها از منظر میزان منفعت طلبی‌ و رقابت‌های دو گروه در این زمینه تفاوت نگاه وجود دارد.

چهارم: اتحادیه اروپا از نظر امنیتی در بسیاری  از مسائل به ایالات متحده وابسته است و بخشی از وابستگی‌های امنیتی اروپا به آمریکا وابستگی‌های ژئوپلتیکی هستند و با آمدن و رفتن ترامپ تغییر نخواهد کرد. 

پنجم: همراهی برخی از سران اروپا با اقدامات آمریکا بخشی از سیاست واحد اتحادیه اروپا برای اتخاذ رویکردی واحد در قبال ایران و برجام را به مخاطره انداخته است.

باید این واقعیت را هم در نظر داشته باشیم که برجام توافقی برای عبور از تحریم های ظالمانه غرب و به ویژه آمریکا و حل مشکلات و فشارهای اقتصادی ناشی از آن بوده است که امروز شاهد عدم تحقق منافع برجام برای کشور و ملت هستیم.خواسته های امروز ایران از کشورهای اروپایی تنها در حدود تعهداتشان در قالب برجام است. تهران خواهان باقی ماندن خط بانکی بین خود با اتحادیه اروپا، ادامه فعالیت شرکت های اروپایی در ایران و کاهش فشار آمریکایی ها برای تحریم نفتی ایران است که طبعا اگر جمهوری اسلامی به این خواسته ها دست پیدا نکند، از برجام خارج خواهد شد.

مروری بر اتفاقات چهار دهه گذشته نشان می دهد که جمهوری اسلامی همواره راه صلح را باز گذاشته و از ابتدای انقلاب تجربه‌های بسیاری در زمینه مقابله با تهدیدها و تحریم‌ها داشته و هر بار پیروز از آن بیرون آمده است و این اقتدار با وجود چهل سال تحریم همه جانبه حاصل شده است.

حفظ برجام و پایبندی به تعهدات از سوی کشورهای اروپایی، چین و روسیه به عنوان مسئولیتی بین‌المللی برعهده تمام اعضای این توافق است که عمل به این تعهدات مستلزم پرداخت هزینه است و اروپا باید بداند که آیا آماده پرداخت هزینه برای حفظ برجام است یا خیر. باز این رو وظیفه طرف‌های باقی مانده در برجام محدود در عمل به حداقل تعهدات آن‌ها نمی‌شود و همه آنها باید ادامه و تعمیق همکاری‌ها را به بالاترین سطح ممکن برسانند.

انتهای پیام/